Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2018 roku

W 2018 roku Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN działała w składzie ustalonym Uchwałą nr 12/2015 Prezydium PAN z dnia 10 marca 2015 r. i dokonanymi na pierwszym zebraniu plenarnym w dniu 26 marca 2015 r. wyborami członków Prezydium na okres kadencji 2015-2018, pomniejszonym o 4 osoby, które zrezygnowały z prac w Radzie w 2016 roku i 2017 roku z uwagi na zakończenie pełnienia przez nich funkcji prezesów.

Prezydium:

Przewodniczący:
prof. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI – Towarzystwo Naukowe Płockie

Z-cy przewodniczącego:

• prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER – Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych
• prof. dr hab. Marek KOWALCZYK – Towarzystwo Naukowe Warszawskie

Członkowie:

• prof. dr hab. Zbigniew CZERNICKI – Polskie Towarzystwo Neurochirurgów
• prof. dr hab. inż., czł. rzecz. PAN – Andrzej GRZYWACZ - Polskie Towarzystwo Leśne
• prof. dr hab. Iwona HOFMAN – Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej
• prof. dr hab. Jerzy MAJKOWSKI – Federacja Polskich Towarzystw Medycznych
• dr inż. Andrzej PASZKIEWICZ – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych,
• prof. dr hab. Diana PIETRUCH-REIZES – Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej

Sekretarz:
mgr. inż. Tadeusz MAJSTERKIEWICZ – Polska Akademia Nauk, Warszawa

Członkowie Rady:

• prof. dr hab. inż. Jerzy BARGLIK – Stowarzyszenie Elektryków Polskich
• prof. dr hab. Katarzyna CHAŁASIŃSKA-MACUKOW – Polskie Towarzystwo Fizyczne
• prof. dr hab. Roman CZAJA – Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• ks. prof. dr hab. Augustyn ECKMANN – Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
• dr Jerzy GIŻEJEWSKI - Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi
• prof. dr hab. inż. Jan GŁAZ – Polskie Towarzystwo Leśne
• prof. dr hab. Jerzy GOŁUCHOWSKI – Naukowe Towarzystwo Informatyki Ekonomicznej
• prof. dr hab. Igor GOŚCIŃSKI – Towarzystwo Lekarskie Krakowskie
• prof. dr hab. inż. Ewa GÓRSKA – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne
• prof. dr hab. Andrzej GULCZYŃSKI – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• dr Andrzej KANSY – Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Józef KORBICZ – Lubuskie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Wanda Małgorzata KRAJEWSKA – Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Stanisław KUNIKOWSKI – Włocławskie Towarzystwo Naukowe
• dr inż. Andrzej KUSYK – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich
• prof. dr hab. Joanna MADALIŃSKA-MICHALAK – Polskie Towarzystwo Pedagogiczne
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Małgorzata MAŃKA – Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne
• prof. dr hab. Elżbieta MĄCZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
• prof. dr hab. Jacek MIĘKISZ – Polskie Towarzystwo Matematyczne
• prof. dr hab. inż. Wiesław NAGÓRKO – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej
• prof. dr hab. Elżbieta NOWAK – Polskie Towarzystwo Farmakologiczne
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN Henryk SAMSONOWICZ - Polskie Towarzystwo Historyczne
• prof. dr hab. inż. Piotr SKŁODOWSKI – Polskie Towarzystwo Gleboznawcze
• prof. dr hab. Krzysztof WALCZAK – Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• dr hab. Marta WRZOSEK – Polskie Towarzystwo Mykologiczne

W dniu 12 lutego 2018 r. zmarł dr inż. Andrzej Paszkiewicz, członek Prezydium Rady od 1996 roku, przedstawiciel stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT, przez wiele kadencji Sekretarz Generalny i honorowy Prezes Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych.

W 2018 roku odbyły się 2 zebrania plenarne Rady (12 kwietnia 2018 i 26 listopada 2018) i 1 posiedzenie Prezydium Rady (18 lutego 2018) oraz zrealizowane zostały następujące prace, wynikające z przyjętego programu działań Rady na rok 2018:

Zgodnie z decyzją zebrania plenarnego Rady w dniu 9 listopada 2017 r. o akceptacji odbycia Kongresu w Poznaniu i decyzji Zarządu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o podjęciu się organizacji Kongresu w dniu 16 stycznia 2018 r. w siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk odbyło się spotkanie, w którym wzięli udział przewodniczący Rady prof. Z. Kruszewski, prezes Poznańskiego Towarzystwo Przyjaciół Nauk prof. A. Gulczyński, dyrektor Biura Zarządu PTPN mgr inż. Marcin Leszczyński, sekretarz Rady mgr inż. T. Majsterkiewicz i członek Rady dr Andrzej Kansy, dyrektor Biura Towarzystwa Naukowego Płockiego, odpowiedzialny za rozliczenia I Kongresu w 2013 roku. W czasie spotkania przedyskutowano warianty organizacyjne Kongresu – w zależności od liczby uczestników – w Auli Uniwersytetu Adama Mickiewicza lub w siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Odbyte w dniu 18 lutego 2018 r. posiedzenie Prezydium Rady, poza sprawami bieżącymi, poświęcono sprawom organizacji II Kongresu Towarzystw Naukowych, dyskutowano nad założeniami organizacyjnymi, nad wystąpieniami o objęcie Kongresu honorowym patronatem przez Prezydenta RP, jak to miało miejsce w przypadku organizacji I Kongresu, przedyskutowano propozycje składów Komitetu Honorowego, Komitetu Naukowego i Komitetu Organizacyjnego oraz projekt informacji na stronę Rady. W wyniku dyskusji zrezygnowano z wystąpienia o patronat Prezydenta RP i zrezygnowano z powoływania Komitetu Promocyjnego (Medialnego). Ustalono, że obsługę medialną Kongresu zapewni telewizja akademicka UAM, rozpropagowanie Kongresu przewidywane jest także w radiach akademickich w miesiącach maj – czerwiec.

Prezydium Polskiej Akademii Nauk dokonało w 2018 roku oceny działalności Rady Towarzystw Naukowych razem z 3 komitetami problemowymi przy Prezydium PAN (Radą Języka Polskiego, Komitetem Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN oraz Komitetem Bioetyki PAN). W ocenie działalności Rady Towarzystw Naukowych członkowie Prezydium PAN podkreślali znaczenie Rady, złożonej z reprezentantów wszystkich grup towarzystw naukowych i stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT, dla współpracy Polskiej Akademii Nauk ze społecznym ruchem naukowym, ocenili pozytywnie działania Rady w bieżącej kadencji i poparli organizację, zaplanowanego na wrzesień 2018 roku, II Kongresu Towarzystw Naukowych.

Odbyte w dniu 12 kwietnia 2018 r. zebranie plenarne Rady, poza sprawami bieżącymi i przyjęciem sprawozdania z działalności Rady w 2017 roku, poświęcono sprawom organizacji II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości obywatelskiej i kulturowej” – przyjęciu przez Radę założeń organizacyjnych, składów Komitetu Honorowego, Komitetu Naukowego i Komitetu Organizacyjnego, tematyki referatów plenarnych i ramowego programu. Ustalono, że Rada wystąpi o objęcie Kongresu honorowym patronatem do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, o udział w Komitecie Honorowym do Prezesa Polskiej Akademii Nauk, Prezesa Polskiej Akademii Umiejętności, przewodniczącego Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, przewodniczącego Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Marszałka Województwa Wielkopolskiego, Prezydenta Miasta Poznania i Rektora Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Ustalono, że w skład Komitetu Naukowego, pod przewodnictwem przewodniczącego Rady prof. Z. Kruszewskiego i prezesa PTPN prof. A. Gulczyńskiego, zostaną zaproszeni: wiceprezes Polskiej Akademii Nauk – czł. koresp. PAN E. Frąckowiak, zastępcy przewodniczącego Rady Towarzystw Naukowych (prof. A. Gronowska-Senger i prof. M. Kowalczyk), członkowie Polskiej Akademii Nauk będący w obecnej kadencji członkami Rady Towarzystw Naukowych (czł. rzecz. PAN A. Grzywacz, czł. koresp. PAN J. Korbicz, czł. koresp. PAN M. Mańka, czł. rzecz. PAN H. Samsonowicz), prezes Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT (E. Mankiewicz-Cudny), prezes Federacji Polskich Towarzystw Medycznych (prof. J. Majkowski), przewodnicząca Rady Upowszechniania Nauki przy Prezydium PAN (prof. M. Fikus) i członkowie Prezydium Rady Towarzystw Naukowych (prof. Z. Czernicki, prof. I. Hofman i prof. D. Pietruch-Reizes). Ustalono, że w skład Komitetu Organizacyjnego, pod przewodnictwem prezesa PTPN prof. A. Gulczyńskiego, wejdą sekretarz Rady mgr inż. T. Majsterkiewicz i dyrektor Biura Zarządu PTPN mgr inż. M. Leszczyński. Uzgodniono, że Kongres będzie promowany na łamach Forum Akademickiego, sprawami promocji zajmą się także Rada Towarzystw Naukowych i Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk na swoich stronach internetowych.

W dniach 14–15 września 2018 r. odbył się w Poznaniu II Kongres Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości obywatelskiej i kulturowej”, zorganizowany przez Radę Towarzystw Naukowych PAN, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Polską Akademię Umiejętności oraz Towarzystwo Naukowe Płockie. Celem Kongresu było przedstawienie wkładu społecznego ruchu naukowego w rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej w okresie od odzyskania niepodległości przez Polskę w dniu 11 listopada 1918 r. oraz ocena tego wkładu, a także dyskusja nad aktualnym miejscem społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce. Podczas Kongresu zaprezentowano 37 referatów, poświęconych tematyce objętej programem Kongresu, w tym:

• „Ocena wkładu towarzystw naukowych w rozwój społeczeństwa obywatelskiego” (I. Hofman – Rola towarzystw naukowych w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego, Z. Kruszewski – O wartościach społecznego ruchu naukowego),
• „Rozwój i wkład towarzystw naukowych w kształtowanie świadomości narodowej i obywatelskiej na przestrzeni wieków” (A. Gulczyński – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk - tradycja i nowe wyzwania),
• „Rozwój i wkład towarzystw naukowych w kształtowanie kultury polskiej w okresie od odzyskania niepodległości Polski” (A. Białas – Towarzystwa naukowe jako skarb narodowy, P. Żmigrodzki – Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego – sto lat rozumnej troski o język ojczysty; I. Gościński – Kulturotwórcza działalność Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego),
• „Wpływ towarzystw naukowych na rozwój nauki w Polsce w okresie od odzyskania niepodległości Polski” (D. Pietruch-Reizes – Rola i znaczenie towarzystw naukowych w systemie nauki i kultury odradzającego się państwa polskiego, J. Majkowski – Koncepcja zmiany paradygmatu nauczania medycyny na wydziałach lekarskich),
• „Wpływ towarzystw naukowych na rozwój społeczno-ekonomiczny i rozwój regionów w okresie od odzyskania niepodległości Polski (E. Mączyńska-Ziemacka – Globalne trendy w gospodarce – wyzwania dla środowiska i stowarzyszeń ekonomistów, J. Gołota - Regionalne towarzystwa naukowe w dobie globalizacji i upolityczniania życia publicznego – anachronizm czy realna rzeczywistość),
• Wpływ towarzystw naukowych na rozwój techniki i gospodarki w Polsce i w regionach od odzyskania niepodległości Polski (W. Nagórko – Rola mechaników polskich w rozwoju wybranych obszarów nauk technicznych w ostatnim stuleciu, M. Borek-Daruk – Wkład inżynierów i prasy technicznej w odbudowę niepodległej Polski),
• „Ocena wkładu towarzystw naukowych w upowszechnianie nauki w Polsce i rozwój nowoczesnych form upowszechniania nauki” (W. Wolf – Festiwal Nauki, Techniki i Sztuki w Łodzi).

Ważnym elementem Kongresu było zwrócenie uwagi na sprawy nurtujące społeczny ruch naukowy, nagłośnienie dorobku i roli społecznego ruchu naukowego w rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju i regionów oraz rozwoju techniki i gospodarki w okresie od momentu odzyskania niepodległości Polski w dniu 11 listopada 1918 r. Równie istotnym przedmiotem rozważań Kongresu było podkreślenie roli towarzystw naukowych w świetle dynamicznych przemian rzeczywistości społeczno-gospodarczej i zmian sytuacji prawnej nauki, które wpływają na funkcjonowanie towarzystw naukowych w Polsce.

Wśród najważniejszych efektów Kongresu można wymienić: dalszą integrację towarzystw naukowych w Polsce, określenie roli jaką towarzystwa naukowe powinny odgrywać w polskiej nauce w dobie dynamicznych zmian, monografię pokongresową i uchwałę Kongresu. Głównym efektem Kongresu jest uchwała przyjęta przez uczestników Kongresu, w której podkreślono: doniosłą rolę towarzystw naukowych w czasach zaborów i w dziejach niepodległego Państwa Polskiego; stwierdzono, że towarzystwa naukowe organizując społeczny ruch naukowy i budując społeczeństwo obywatelskie są integralną częścią nauki polskiej i są podmiotami życia publicznego, i ze względu na swoje znaczenie dla społeczeństwa powinny znaleźć należne miejsce w systemie prawnym w kraju, powinny być wspierane finansowo zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo przez budżet państwa oraz budżety samorządowe, ze względu na ich znaczenie dla rozwoju społeczeństwa. Kongres uznał, że przy stosunkowo niskim rozumieniu znaczenia nauki dla rozwoju naszego kraju należy wzmocnić rolę publikacji i innych działań odnoszących się do popularyzacji wiedzy i wyników badań. Podniesienie rangi takiej aktywności powinno następować nie tylko przez wsparcie materialne, ale i przez docenianie jej we wszystkich, coraz bardziej sformalizowanych ocenach. Zgromadzeni wyrazili również przekonanie, że nowa punktacja czasopism naukowych powinna w sposób odpowiedni docenić rolę i znaczenie polskojęzycznych czasopism naukowych, naukowo-technicznych oraz popularnonaukowych, stanowiących istotną formę upowszechniania wyników badań. Uczestnicy Kongresu uznali, że bez zmiany polityki państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego spiętrzać się będą bariery rozwoju naukowego, kulturalnego, gospodarczego i społecznego Polski oraz zniweczony zostanie ogromny dorobek towarzystw naukowych.

Uchwała Kongresu została zamieszczona na stronie internetowej Rady Towarzystw Naukowych Polskiej Akademii Nauk, na stronie internetowej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, została rozesłana do członków Rady Towarzystw Naukowych, którzy wg posiadanych informacji zamieścili je na stronach towarzystw. Uchwała została także przekazana Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które objęły Kongres honorowym patronatem, komisjom Sejmu i Senatu oraz instytucjom centralnym działającym w obszarze nauki.

W trakcie Kongresu odbyły się ponadto: prezentacja publikacji towarzystw naukowych, w której swoje publikacje przedstawiło 13 towarzystw naukowych (Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Polskie Towarzystwo Leśne, Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN, SIGMA-NOT i Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich), prezentacja wystawy „Trzy filary Uniwersytetu – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk”, prezentacja wystawy „W Collegium Minus” i prezentacja wystawy „Delegaci z powiatu jarocińskiego na Polskim Sejmie Dzielnicowym”.

Uczestnicy Kongresu reprezentowali wszystkie grupy towarzystw naukowych działających w Polsce, których członkowie uczestniczą w organizacji i prowadzeniu badań naukowych oraz upowszechnianiu wyników badań. W Kongresie wzięły udział 84 osoby z 48 towarzystw naukowych i 4 przedstawicieli innych instytucji. Największą liczbę przedstawicieli miały Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – 7 uczestników oraz Towarzystwo Naukowe Płockie – 5 osób, po 3 osoby reprezentowały Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Włocławskie Towarzystwo Naukowe i Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Najliczniejszą grupą były towarzystwa reprezentowane przez 1 członka, ich liczba wyniosła 27. W podziale na specjalizacje struktura uczestniczących w Kongresie Towarzystw wyglądała następująco: 37% towarzystwa ogólne i regionalne, 24% nauki społeczne i humanistyczne, 10% nauki medyczne, 7% nauki o Ziemi, 6% nauki rolnicze i leśne, 5% stowarzyszenia naukowo-techniczne NOT oraz po 2% nauki biologiczne, nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne oraz nauki techniczne. Podczas Kongresu wygłoszono 37 referatów, najwięcej referatów – po 11 wygłosili przedstawiciele towarzystw ogólnych i regionalnych oraz towarzystw społecznych i humanistycznych, które będą opublikowane w przygotowywanej monografii.

Na odbytym w dniu 26 listopada 2018 r. zebraniu plenarnym Rady dokonano oceny II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości obywatelskiej i kulturowej”, rozpatrzono i przyjęto sprawozdanie z działalności Rady w 2018 roku, podsumowano działania Rady w kadencji 2015-2018 i rozpatrzono propozycje działań Rady w kadencji 2019-2022.