Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2021 roku

W 2021 roku Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN działała w składzie ustalonym Uchwałami nr 13/2019 Prezydium PAN z dnia 19 lutego 2019 r. i nr 18/2019 Prezydium PAN z dnia 19 marca 2019 r. w sprawie powołania członków komitetów problemowych i rad przy Prezydium PAN na okres kadencji 2019-2022 i wynikiem wyborów przeprowadzonych na zebraniu plenarnym Rady w dniu 7 marca 2019 r. oraz na zebraniu plenarnym Rady w dniu 3 marca 2020  r.

Prezydium:

Przewodnicząca:
prof. dr hab. Iwona HOFMAN – Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej, Lublin

Z-cy przewodniczącej:

• prof. dr hab. Zbigniew CZERNICKI – Polskie Towarzystwo Neurochirurgów, Warszawa
• prof. dr hab. inż. Wiesław NAGÓRKO – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa

Członkowie:

• prof. dr hab. inż. Jerzy BARGLIK – Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Katowice
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN – Andrzej GRZYWACZ - Polskie Towarzystwo Leśne, Warszawa
• prof. dr hab. Jacek IMIELA - Towarzystwo Internistów Polskich, Warszawa
• prof. nadzw. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI – Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock
• prof. nadzw. dr hab. Stanisław KUNIKOWSKI - Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Włocławek
• prof. dr hab. Joanna MADALIŃSKA-MICHALAK – Polskie Towarzystwo Pedagogiczne,  Warszawa

Sekretarz:
       mgr. inż. Tadeusz MAJSTERKIEWICZ - Polska Akademia Nauk, Warszawa

Członkowie Rady:

• prof. dr hab. Jerzy BŁAŻEJOWSKI - Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk
• prof. dr hab. inż. Marek DAROWSKI - Polskie Towarzystwo Inżynierii Biomedycznej, Warszawa
• prof. dr hab. Bohdan DOBRZAŃSKI jr - Polskie Towarzystwo Agrofizyczne, Lublin
• dr hab., prof UHP Julia DZIWOKI - Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa
• dr hab., prof. ISl PAN Anna ENGELKING – Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Warszawa
• dr hab., prof. UJK Barbara GIERSZEWSKA - Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce
• prof. dr hab. Igor GOŚCIŃSKI – Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, Kraków
• dr hab. inż., prof. PW Ewa GÓRSKA – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER - Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych, Warszawa
• prof. dr hab. Andrzej GULCZYŃSKI – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań
• prof. dr hab. Małgorzata JĘDRYCZKA - Polskie Towarzystwo Genetyczne, Poznań
• prof. dr hab. med. Zbigniew KALARUS - Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, Zabrze
• prof. dr hab. Ryszard KASPEROWICZ - Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa
• prof. dr hab. Marek Wł. KOWALCZYK – Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa
• dr hab., prof. PG Beata KRAWCZYK – Federacja Polskich Towarzystw Medycznych, Gdańsk
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN Andrzej LEGOCKI - Polskie Towarzystwo Biochemiczne, Poznań
• dr inż. Jan ŁUKASZEWICZ - Polskie Towarzystwo Leśne, Warszawa
• prof. dr hab. Jolanta MAŁYSZKO - Polskie Towarzystwo Transplantacyjne, Warszawa
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Małgorzata MAŃKA – Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, Poznań
• prof. dr hab. Elżbieta MĄCZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Cezary OBRACHT-PRONDZYŃSKI – Instytut Kaszubski, Gdańsk
• dr hab., prof. UJ Diana PIETRUCH-REIZES - Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej, Kraków
• prof. dr hab. Marek Jacek SARNA - Polskie Towarzystwo Astronomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Leszek SIRKO - Polskie Towarzystwo Fizyczne, Warszawa
• prof. dr hab. Jan TWARDOŃ - Polskie Towarzystwo Nauk Weterynaryjnych, Wrocław
• prof. dr hab. Andrzej WAC-WŁODARCZYK - Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin
• prof. nadzw. dr hab. Krzysztof Jan WALCZAK – Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Kalisz
•  prof. dr hab. Stanisław WINCENCIAK - Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa.

Trwająca od połowy marca 2020 roku epidemia koronawirusa Covid-19 i wprowadzone przez Rząd obostrzenia, ograniczające praktycznie prowadzenie spotkań w większym aniżeli 10-osobowym gronie, w kolejnym roku praktycznie uniemożliwiły przeprowadzenie zebrań plenarnych Rady. Przeniesiona z 2020 roku konferencja „Komunikacja w nauce – Komunikowanie wiedzy”, organizowana wspólnie z Polskim Towarzystwem Komunikacji Społecznej została przeprowadzona zdalnie w dniach 27 maja 2021 r. i 9  grudnia 2021 r. Przy zachowaniu reżimu sanitarnego, w okresie złagodzenia wprowadzonych przez Rząd obostrzeń, odbyła się w dniu 17 września 2021 r. konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”, zorganizowana wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim. W tej sytuacji skoncentrowano się na prowadzeniu strony internetowej Rady, na której na bieżąco zamieszczano wpływające z towarzystw naukowych informacje o odbywanych lub planowanych konferencjach, zjazdach i jubileuszach.

W 2021 roku odbyły się 3 zebrania plenarne, w tym 2 przeprowadzone zdalnie - 20 kwietnia 2021 r. i 10 grudnia 2021 r. oraz w dniu 17 września 2021 r. (w ramach konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”), oraz 2 posiedzenia Prezydium Rady w dniu 18 maja 2021 r. i zdalnie w dniu 9 listopada 2021 r. W dniu 13 października 2021 r.  odbyło się robocze spotkanie Prezydium Rady, w którym udział wzięło 3 członków Prezydium: przewodnicząca, z-ca przewodniczącego i sekretarz Rady.

W trakcie przeprowadzonego zdalnie w dniu 20 kwietnia r. zebrania plenarnego Rady, przewodnicząca Rady przedstawiła tryb działań nad poparciem przez Radę stanowiska komitetów naukowych Wydziału I PAN, przygotowanego przez Komitet Nauk Prawnych PAN, w sprawie projektu utworzenia Narodowego Programu Kopernikańskiego. Z uwagi na wagę sprawy i konieczność szybkiej reakcji, w obecnej sytuacji epidemiologicznej, nie było możliwości normalnego wypracowania i uzgadniania odrębnego stanowiska, gdyż Komitet Nauk Prawnych, określił dla ewentualnych sygnatariuszy wspólnego stanowiska termin, do którego można było dołączyć do tego stanowiska, w związku z czym w dniu 14 kwietnia 2021 r. podpisała stanowisko Rady 1/4/2021 w sprawie utworzenia Narodowego Programu Kopernikańskiego, popierając negatywne stanowisko komitetów naukowych Wydziału I PAN, które poparło także 30 komitetów naukowych PAN.  

Zdecydowana większość członków Rady, zgodnie z propozycją prof. M. Jędryczko, aby każdy z członków w trybie elektronicznego głosowania wypowiedział się za przyjęciem stanowiska KNP, jego odrzuceniem lub wstrzymał się od głosu, opowiedziała się za przyjęciem stanowiska Komitetu Nauk Prawnych PAN. Dziękując za to poparcie prof. I. Hofman przekazała informację, że w dniu 14 kwietnia 2021 r. podpisała stanowisko Rady 1/4/2021 w sprawie utworzenia Narodowego Programu Kopernikańskiego. Stanowisko komitetów Wydziału I PAN poparło ponad 30 komitetów Polskiej Akademii Nauk oraz Rada Przewodniczących Komitetów przy Prezydium PAN. 

Prof. I. Hofman podkreśliła, że projekt ustawy w sprawie utworzenia Narodowego Programu Kopernikańskiego spotkał się z negatywnym przyjęciem w całym środowisku naukowym, nie tylko w Polskiej Akademii Nauk, także wiele uczelni i towarzystw negatywnie wypowiedziało się w sprawie projektu ustawy o Narodowym Programie Kopernikańskim, m.in. władze Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Rada Dyrektorów Jednostek Naukowych Polskiej Akademii Nauk.

Stanowisko w sprawie utworzenia Narodowego Programu Kopernikańskiego zajęło również w dniu 20 kwietnia Prezydium Polskiej Akademii Nauk, stwierdzając, że wyraża pełne poparcie dla Prezesa PAN, prof. Jerzego Duszyńskiego, w jego staraniach o zachowanie integralności PAN, składającej się z korporacji uczonych, w tym komitetów naukowych, oraz instytutów PAN, w kontekście planowanych reform systemu nauki w Polsce.

W dyskusji zwracano uwagę na szereg innych zagrożeń, jakie wynikają z projektu utworzenia Narodowego Programu Kopernikańskiego, w tym zagrożenie dla uniwersytetów, które po utworzeniu NPK otrzymywałyby mniej środków na naukę i badania naukowe; każda reorganizacja powoduje obniżenie wydajności, a nakładanie się reorganizacji, w dodatku nieprzemyślanych i nie konsultowanych ze środowiskiem naukowym  może przynieść dodatkowe straty, a nawet zniweczyć dotychczasowy dorobek określonej instytucji; przeprowadzanie kolejnej reorganizacji, po niedawnej reorganizacji uczelni wyższych, przyjętej, ale jeszcze nie w pełni wdrożonej na wszystkich uczelniach, zagraża rozwojowi szeregu dyscyplin naukowych; nie uwzględnia potencjału intelektualnego komitetów naukowych i problemowych Akademii, grupujących najwybitniejszych przedstawicieli wszystkich jednostek naukowych w Polsce, uczelni wyższych, instytutów resortowych i placówek PAN; nie odnosi się do dotychczasowych struktur korporacji uczonych w Polsce, mających ogromny dorobek w rozwoju nauki w Polsce;  jest również zagrożeniem dla towarzystw naukowych, ograniczając środki na granty związane z upowszechnianiem nauki, w szczególności na konferencje i seminaria naukowe oraz na granty na wydawnictwa naukowe;   wiele towarzystw naukowych, mających ogromny dorobek w upowszechnianiu i rozwoju polskiej nauki znajduje się obecnie w bardzo trudnej sytuacji i bez wsparcia ze środków budżetu państwa nie będzie w stanie kontynuować swojej działalności, niezbędny jest powrót do rozmów z ministerstwem edukacji i nauki w sprawie wypracowania zasad finansowania towarzystw naukowych, w szczególności wydawnictw naukowych i konferencji naukowych.

Podkreślono, że  projekty utworzenia Narodowego Programu Kopernikańskiego, w szczególności projekt utworzenia, jako instytucji państwowych, podległych ministrowi nauki oraz finansowanych z budżetu państwa, dwóch nowych instytucji, Międzynarodowej Akademii Kopernikańskiej oraz Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika, są kompilacją różnych projektów, bez uwzględnienia zasad tworzenia i funkcjonowania instytucji naukowych. Na spotkaniu w dniu 17 grudnia 2019 r. z wicepremierem, ministrem nauki i szkolnictwa wyższego J. Gowinem, przewodnicząca Rady przekazała ministrowi „Stanowisko Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce” i poruszyła problemy nurtujące społeczny ruch naukowy, w tym sprawy finansowania towarzystw, sprawy finansowania wydawnictw towarzystw naukowych, sprawy opłacania składek z tytułu przynależności towarzystw do międzynarodowych organizacji i unii naukowych. Minister nauki J. Gowin obiecał udzielenie w przeciągu miesiąca odpowiedzi na postulaty zgłoszone w przekazanym „Stanowisku Rady” oraz postulatów zgłoszonych przez przewodniczącą Rady w trakcie spotkania, mimo upływu ponad rok od tego terminu Rada nie otrzymała żadnej odpowiedzi, mimo podejmowania kilku prób rozmów z kolejnymi ministrami nauki, a obecny minister edukacji i nauki prof. P. Czarnek po przedstawieniu stanowiska komitetów naukowych Wydziału I PAN, które Rada poparła, nazwał to stanowisko kompromitacją środowisk naukowych reprezentowanych przez te komitety,

W trakcie odbytego w dniu 18 maja 2021 r. posiedzenia Prezydium Rady zastanawiano się nad planem działań Rady w bieżącym roku, w sytuacji obowiązujących obostrzeń epidemiologicznych. Ustalono, że w dniu 27 maja 2021 r. zostanie przeprowadzona zdalnie konferencja „Komunikacja w nauce. Komunikowanie wiedzy. Rola towarzystw naukowych”, organizowana wspólnie z Polskim Towarzystwem Komunikacji Społecznej i Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej, na której zostaną przedstawione 4 referaty, a w jesieni, o ile pozwoli na to sytuacja epidemiologiczna, odbędzie się w Lublinie szkolenie i warsztaty mające na celu przedstawienie praktycznych metod komunikowania i problemów towarzystw w komunikowaniu, na którą będą zaproszeni przedstawiciele towarzystw naukowych. Przewiduje się wydanie przedstawionych na konferencji referatów drukiem, razem z materiałami z warsztatów.

W jesieni planowana jest organizacja, wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim, z okazji 200-lecia TNP konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”.  Kontynuowane będą także, w miarę możliwości i potrzeb, działania związane z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w  Polsce i działania związane z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych oraz zmian w ustawie o Polskiej Akademii Nauk i w ustawie o samorządzie terytorialnym, pod kątem dostosowania rozwiązań prawnych i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce do przepisów w Unii Europejskiej.

Ustalono, że w ograniczonych obostrzeniami epidemiologicznymi działaniach Rady trzeba uwzględnić przygotowywanie opinii prawnych w odniesieniu do przygotowywanych przez rząd rozwiązań legislacyjnych dot. systemu organizacji i finansowania nauki; przygotowywane opinie dot. systemu organizacji i finansowania nauki należałoby szeroko upowszechniać wśród członków towarzystw, wyjaśniając jednocześnie zagrożenia wynikające z proponowanych rozwiązań. Rada powinna być przygotowana na bieżące reagowanie na propozycje rozwiązań rządowych nieodpowiednich dla struktur i systemu polskiej nauki, jakim np. był  projekt Programu Kopernikańskiego nie uwzględniający obecnych struktur polskiej nauki, w szczególności placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk i ich pozycji w nauce światowej, a przy wypracowywaniu opinii i stanowisk należy uwzględniać różne stanowiska, przedstawiając w punktach negatywne i pozytywne skutki rozwiązań, tak samo, ze wskazaniem  pozytywów i negatywów, powinny być przygotowywane wszelkie propozycje rozwiązań. Podkreślono rolę uchwały Rady Polskiej Akademii Umiejętności  z 13 kwietnia 2021 r. w sprawie projektu ustawy o Narodowym Programie Kopernikańskim, wyrażającej głębokie zaniepokojenie tworzeniem nowych instytucji (w ramach projektowanego Programu), mających zdecydowanie polityczny charakter. Zdaniem Rady PAU regulacje przewidziane w projekcie ustawy, nie tylko nie gwarantują osiągnięcia deklarowanego celu (podniesienia poziomu nauki polskiej do poziomu czołowych centrów nauki światowej), a wręcz utrudnią jego realizację i doprowadzą do antagonizmów wewnątrz środowiska naukowego. Zastrzeżenie budzi w szczególności utworzenie Międzynarodowej Akademii Kopernikańskiej (MAK), której część członków oraz pierwsze jej władze mają zostać powołane przez organy państwowe, bez konsultacji ze środowiskiem naukowym i kryteriów merytorycznych nominacji.

Zwrócono uwagę, że w zaprezentowanych ostatnio założeniach programu „Polski Ład” brak jest, poza „niezaakceptowanym” przez środowiska naukowe Programem Kopernikańskim, programu rozwoju polskiej nauki, co pozbawia szeroko pojętą naukę, także dotkniętą obostrzeniami epidemiologicznymi, udziału w podziale środków z Unii Europejskiej, a o  stosunku władz do nauki świadczy także przyznawanie ogromnych środków na tworzone fundacje w innych obszarach gospodarki, przy prawie zupełnym braku środków dla towarzystw, o czym świadczy najniższe od lat dofinansowywanie wydawnictw i bibliotek naukowych, prowadzonych przez towarzystwa naukowe.

Ustalono wstępnie, że w programie zaplanowanej na 17 września 2021 r. konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”, organizowanej wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim, w ramach obchodów 200-lecia TNP, przewiduje się wygłoszenie 2-3 referatów, w tym referaty na temat „Technika w procesie zmiany” (prof. Wł. Kurnik) i referat nt. „Zmiany w medycynie” oraz dyskusję nad przedstawionymi referatami. Przewiduje się wydrukowanie, w oddzielnym wydawnictwie, przedstawionych referatów i dyskusji.

Ustalono, że o ile pozwoli na to sytuacja epidemiologiczna, poza konferencjami, planowane są w bieżącym roku 2 zebrania plenarne Rady, pierwsze po konferencji  „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany” w Płocku, i drugie w listopadzie br. w Warszawie nt. „Współdziałanie Rady Towarzystw Naukowych z istniejącymi strukturami koordynacji działalności poszczególnych kategorii społecznego ruchu naukowego” (Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT, Federacja Polskich Towarzystw Medycznych) i towarzystw z Radą w dziedzinie upowszechniania i promocji innowacji naukowych i nauki w społeczeństwie.  

Odbyte w dniu 17 września 2021 r. zebranie plenarne Rady, po konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”, z uwagi na brak quorum poświęcono dyskusji nad warunkami działania  społecznego ruchu naukowego w obecnej sytuacji stosunku władz Ministerstwa Edukacji i Nauki do postulatów zgłoszonych przez Radę w „Stanowisko Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce” dot. finansowania towarzystw, finansowania wydawnictw towarzystw naukowych, opłacania składek z tytułu przynależności towarzystw do międzynarodowych organizacji i unii naukowych. Podkreślano, że proponowane przez obecne władze Ministerstwa Edukacji i Nauki propozycje zmian w nauce świadczą o nieuznawaniu dorobku obecnych struktur nauki, a nawet o braku szacunku do nauki. Brak umocowań prawnych społecznego ruchu naukowego, w szczególności ograniczenie, a praktycznie brak możliwości pozyskiwania środków finansowych na działalność upowszechniającą naukę, wyrugowanie w wyniku wprowadzonej punktacji szeregu czasopism €towarzystw naukowych oraz nieuznawanie popularyzowania nauki, jak i działalności społecznej przy awansach naukowych, prowadzi do marginalizacji społecznego ruchu naukowego w życiu społeczeństwa, jak też i wśród samych członków.

Podkreślano, że sytuacji nie poprawia uzyskanie przez towarzystwa statutu organizacji pożytku życia publicznego, gdyż pozyskiwane z wpłat 1% podatku środki nie wystarczają nawet na opłacenie księgowej, niezbędnej do prowadzenia ewidencji przychodów i wydatków. Brak przepisów prawnych ogranicza, a nawet uniemożliwia pozyskiwanie środków od władz samorządowych, a obecna sytuacja epidemiologiczna dodatkowo ograniczyła możliwość uzyskiwania środków od sponsorów. Zagrożeniem dla przyszłości towarzystw jest coraz mniejszy udział młodego pokolenia w działalności społecznej w towarzystwach spowodowany niskimi płacami w nauce, powodującymi konieczność szukania przez młodych pracowników nauki „dodatkowego” zatrudnienia dla utrzymania rodzin. Zwracano uwagę że szereg towarzystw, szczególnie towarzystwa ogólne i regionalne, gromadzi przedstawicieli różnych dziedzin i dyscyplin naukowych, co pozwala na uwzględnianie przy wypracowywaniu zajmowanych stanowisk spojrzenia i dorobku różnych dziedzin nauki. Wiele miejsca w dyskusji poświęcono tworzeniu informacji o podejmowanych przez towarzystwa inicjatywach, wspólnych konferencjach oraz o prowadzonych stronach internetowych. Zaproponowano podjęcie rozmów z władzami Polskiej Akademii Nauk w sprawie rozważenia przywrócenia afiliacji towarzystw naukowych przy wydziałach PAN, zlikwidowanej po reformie Balcerowicza od 1991 roku. Afiliacja towarzystw przy wydziałach PAN zapewniała skromne, stabilne finansowanie działalności statutowej towarzystw i wspieranie realizowanych przez towarzystwa zadań.     

W dyskusji na temat programu prac Rady na najbliższy okres ustalono, że z uwagi na sytuację epidemiologiczną prowadzone będą jedynie prace nad wydaniem materiałów z konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie” i zorganizowanie, o ile pozwoli na to stan epidemii w kraju, w Lublinie lub w Warszawie do końca listopada 2021 roku 1-dniowych warsztatów, stanowiących drugą część odbytej w dniu 27 maja br. konferencji „Komunikacja w nauce. Komunikowanie wiedzy. Rola towarzystw naukowych”, połączonych z zebraniem plenarnym Rady.

Odbyte w dniu 9 listopada 2021 r. posiedzenie Prezydium Rady poświęcono przedyskutowaniu propozycji działań Rady ustalonych na  roboczym spotkaniu w dniu 13 października br., w którym udział wzięło 3 członków Prezydium Rady: przewodnicząca Rady prof. dr hab. Iwona Hofman, z-ca przewodniczącego Rady prof. dr hab. Wiesław Nagórko i sekretarz Rady Tadeusz Majsterkiewicz:

1. Wydanie do 10 grudnia 2021 roku publikacji z odbytej w dniu 17 września br. konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”, zawierającej wygłoszone i zgłoszone na konferencję referaty  (łącznie 15 referatów), przebieg dyskusji i sprawozdanie z tej konferencji,
2. Zorganizowanie, o ile pozwoli na to stan epidemii w kraju, w Lublinie lub w Warszawie do końca listopada 2021 roku 2-dniowych warsztatów, stanowiących drugą część odbytej w dniu 27 maja br. konferencji „Komunikacja w nauce. Komunikowanie wiedzy. Rola towarzystw naukowych”, połączonych z zebraniem plenarnym Rady. 

Na 2022 rok:

1. Rozważenie zmiany częstotliwości organizacji kongresów towarzystw naukowych, odbywanych dotychczas co 5 lat, na organizowanie kongresów co 4 lata, na zakończenie każdej kadencji Rady i rozważenie propozycji organizacji III Kongresu Towarzystw Naukowych „Społeczny ruch naukowy w procesie zmian cywilizacyjnych i społecznych w XXI wieku, stan i perspektywy rozwoju” w Gdańsku, jeżeli Polska Akademia Nauk będzie mogła dofinansować organizację Kongresu ze środków na działalność upowszechniającą naukę (DUN),  
2. Wydanie materiałów z konferencji „Komunikacja w nauce. Komunikowanie wiedzy. Rola towarzystw naukowych” (z konferencji odbytej zdalnie w dniu 27 maja 2021 r. i zaplanowanych na koniec listopada 2021 r. warsztatów),
3. Przygotowanie i opublikowanie do końca października 2022 roku raportu dot. stanu społecznego ruchu naukowego (wg stanu na 31 grudnia 2021 r.), z wykorzystaniem ankiety opracowanej w 2013 roku (autor dr A. Kansy) 
4. Podjęcie prac nad przygotowaniem publikacji „60-lecie działalności Rady Towarzystw Naukowych i rola Polskiej Akademii Nauk w rozwoju społecznego ruchu naukowego”, na przypadające w 2023 raportu dot. stanu społecznego ruchu naukowego (wg stanu na 31 grudnia 2021 r roku 60-lecie Rady.

W wyniku dyskusji ustalono, że do decyzji zebrania plenarnego Rady zostanie przedstawiona propozycja organizacji III Kongresu Towarzystw Naukowych „Społeczny wymiar działalności  towarzystw naukowych” w Gdańsku lub w Warszawie, a ostateczna decyzja w sprawie organizacji Kongresu i jego terminu zostanie podjęta po uzyskaniu przez Polską Akademię Nauk środków na działalność upowszechniającą naukę (DUN) i podjęciu, przez władze PAN, decyzji o przyznaniu środków na ten cel. Kongres  będzie włączono w obchody przypadającego w 2022 roku 70-lecia Polskiej Akademii Nauk. Do decyzji zebrania plenarnego Rady zostanie przedstawiona propozycja zorganizowania Kongresu w drugiej połowie października 2022 roku w Warszawie lub w Gdańsku, w tym drugim przypadku wspólnie z Towarzystwem Naukowym Gdańskim, obchodzącym w 2022 roku 100-lecie powstania, Oddziałem PAN w Gdańsku i Biblioteką PAN w Gdańsku. Ustalono, że przed zebraniem Rady zostaną przeprowadzone rozmowy z prof. Jerzym Błażejowskim, Prezesem TNG. Ustalono, że w kosztorysie zostanie uwzględnione wpisowe w wysokości 250 zł, na koszty wydania materiałów i imprez towarzyszących.   

 Do decyzji zebrania plenarnego Rady zostanie także przedstawiona propozycja podjęcia w 2022 roku prac nad przygotowaniem aktualizacji wydanego w 2004 roku przez Radę, wspólną z Biblioteką PAN w Warszawie,  „Słownika Towarzystw Naukowych”, aktualnie działających w Polsce. Zeskanowane ze „Słownika z 2004 roku” opracowania dot. poszczególnych towarzystw zostałyby przesłane towarzystwom do weryfikacji razem z Ankietą do raportu dot. stanu społecznego ruchu naukowego, jaki Rada chciałaby przygotować przed Kongresem.     

W trakcie przeprowadzonego zdalnie w dniu 10 grudnia 2021 r. zebrania plenarnego Rady skoncentrowano się nad dyskusją nad projektem programu prac Rady w 2022 roku. Zaakceptowano przedstawione przez Prezydium Rady propozycje do planu prac Rady, w tym wyżej przedstawione propozycje organizacji Kongresu, opracowania raportu o stanie towarzystw naukowych, podjęcia prac nad przygotowaniem publikacji na 60-lecie działalności Rady Towarzystw Naukowych i prac nad przygotowaniem aktualizacji wydanego w 2004 roku „Słownika Towarzystw Naukowych”.

W dyskusji podkreślano, że z uwagi na trudność przewidzenia rozwoju epidemii, w aktualnej sytuacji obostrzeń, należy być przygotowanym na organizowanie konferencji on line, które pomimo braku bezpośredniego kontaktu, pozwala na wymianę poglądów i upowszechnianie osiągnięć nauki, a w ograniczonych obostrzeniami epidemiologicznymi działaniach Rady trzeba uwzględnić przygotowywanie opinii prawnych w odniesieniu do przygotowywanych przez rząd rozwiązań legislacyjnych dot. systemu organizacji i finansowania nauki, które należałoby szeroko upowszechniać wśród członków towarzystw, wyjaśniając jednocześnie zagrożenia wynikające z proponowanych rozwiązań. 

Pomimo braku efektów prowadzonych dotychczas od wielu lat starań o uchwalenie odrębnej ustawy o towarzystwach naukowych Rada powinna kontynuować działania związane z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, w tym kontynuować działania związane z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych i zmian w ustawie o Polskiej Akademii Nauk i w ustawie o samorządzie terytorialnym, pod kątem dostosowania rozwiązań prawnych i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce do przepisów w Unii Europejskie. Rada powinna być przygotowana na bieżące reagowanie na propozycje rozwiązań rządowych nieodpowiednich dla struktur i systemu polskiej nauki, jakim był  projekt Programu Kopernikańskiego, który w wyniku protestu praktycznie całego środowiska naukowego został zaniechany.

Należy także rozważyć wypracowanie, na podstawie Raportu o stanie towarzystw naukowych, wspólnie z Polską Akademią Umiejętności, Towarzystwem Naukowym Warszawskim i Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk i przedstawienie władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania oraz polityki państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego.  

Mając na uwadze brak odpowiedzi na postulaty zgłoszone w „Stanowisku Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce” oraz postulaty zgłoszone przez przewodniczącą Rady w trakcie spotkania z Ministrem J. Gowinem w dniu 17 grudnia 2019 r. należy rozważyć podjęcie prób rozmów z komisjami sejmowymi i senackim albo indywidualnie z  posłami i senatorami i przekonania ich o roli nauki w rozwoju kraju oraz o roli i znaczeniu towarzystw dla rozwoju społeczeństwa. Mimo trudnej sytuacji nie można zaprzestać starań związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce. Należy mieć nadzieję, że zaproszenie i udział komisji sejmowych i senackich, posłów i senatorów w wydarzeniach związanych z obchodami 70-lecia Polskiej Akademii Nauk lub w zaplanowanym Kongresie Towarzystw Naukowych pozwoli na zrozumienie roli nauki i roli towarzystw naukowych i uzyskać wsparcie działań Rady. 

W ramach przeprowadzonej zdalnie, zorganizowanej wspólnie z Polskim Towarzystwem Komunikacji Społecznej i Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej konferencji „Komunikacja w nauce. Komunikowanie wiedzy. Rola towarzystw naukowych”, w dniu 27 maja 2021 r., w której wzięło udział ponad 10 uczestników, wygłoszono 7 referatów:

• dr hab. Marcelina Zuber prof. nadzw. „Komunikowanie o nauce jako odpowiedź na wyzwania współczesności”,
• prof. dr hab. Remigiusz Sapa „Informacja w komunikacji naukowej”,
• dr hab. Paweł Nowak, prof. nadzw. „Komunikacja odbiorcy, Komunikacja z odbiorcą a skuteczność porozumiewania się w przestrzeni publicznej w XXI wieku”,
• prof. dr hab. Paweł Golik „Popularyzacja nauki – krajobraz i wyzwania”, 

i 3 referatów w panelu II:

• prof. dr hab. Tomasz Globan-Klas „Pandemia jako konstrukt medialny”,
• dr hab. Emanuel Kulczycki prof. nadzw. „Wielojęzyczne komunikacje naukowców w naukach humanistycznych i społecznych”,
• prof. dr hab. Iwona Hofman, dr Karolina Burno-Kaliszuk, mgr Sylwia Skotnicka, mgr Kinga Ludwik „Medialne strategie komunikowania polskich towarzystw naukowych”.

W przeprowadzonych w dniu 10 grudnia 2021 r. warsztatach, stanowiących drugą część tej konferencji wzięło udział 26 uczestników i wygłoszono 4 referaty.

Przewiduje się wydanie materiałów  z tej konferencji w I kwartale 2022 roku.

W roku 2020  Towarzystwo Naukowe Płockie obchodziło Jubileusz 200-lecia powstania. Z tej okazji zaplanowano wiele wydarzeń w ciągu całego roku, ale panująca epidemia znacznie zmodyfikowała pierwotne plany m. in. planowana konferencja „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany” została przeniesiona na 2021 rok. Na odbytej w dniu 17 września 2021 roku w siedzibie Towarzystwa Naukowego Płockiego konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”, w której wzięło udział 70 osób, wygłoszono 4 referaty:

• Społeczny ruch naukowy w Polsce w polityce naukowej państwa – prof. dr hab. Iwona Hofman, Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej .
• Medyczne towarzystwa naukowe – obecne trudności i możliwości uzyskania poprawy – prof. dr hab. Zbigniew Czernicki, Polskie Towarzystwo Neurochirurgów,
• Przeszłość i teraźniejszość towarzystw naukowych w dziedzinie nauk technicznych – prof. dr hab. Wiesław Nagórko, Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej
• Przeszłość a przyszłość towarzystw naukowych ogólnych w Polsce. Oczekiwania i możliwości dalszego ich rozwoju – prof. dr hab. Stanisław Kunikowski – Włocławskie Towarzystwo Naukowe

W wygłoszonych referatach i w dyskusji ukazano organizacje naukowe jako wynik i jednocześnie czynnik zmiany społecznej, m.in. przemiany towarzystw naukowych, realizowane przez nie funkcje, różnorodność celów i form działania oraz przyszłość społecznego ruchu naukowego. Podkreślano, że współczesność charakteryzuje się niespotykanym dotąd w dziejach oddziaływaniem procesu zmiany na jednostką ludzką, że nasze życie i otaczający nas świat ulega ciągłym przeobrażeniom. Procesom tym podlega również społeczny ruch naukowy, jak też funkcje, które wypełnia ten ruch względem społeczeństwa. Zwracano uwagę, że towarzystwa naukowe tworzą harmonijne połączenie sfery państwowej i prywatnej, że ze względu na działalność i rolę, jaką wypełniają w społeczeństwie, należą do podmiotów życia publicznego. Tak jak państwo demokratyczne nie może istnieć bez demokratycznych partii politycznych, gdyż są one elementem systemu, tak zawodowe instytucje naukowe nie mogą poprawnie funkcjonować bez autonomicznego społecznego ruchu naukowego. Ruch ten jest niezbędnym elementem uprawiania nauki i funkcjonowania życia społecznego. Towarzystwa naukowe tak jak w przeszłości nie były obojętne na sprawy społeczne, polityczne i gospodarcze, tak i obecnie nie mogą stać z boku. Wyzwaniom tym muszą sprostać, pomimo różnych trudności, muszą działać w warunkach dużej niepewności i niejasnej przyszłości. Brak umocowań prawnych społecznego ruchu naukowego, brak możliwości pozyskiwania środków finansowych na działalność, wyrugowanie szeregu czasopism w wyniku „punktozy”, nieuznawanie popularyzowania nauki, jak i działalności społecznej przy awansach naukowych sprzyja marginalizacji społecznego ruchu naukowego w życiu społeczeństwa, jak też i wśród samych członków. Powoduje to dużą niepewność co do przyszłości towarzystw naukowych, organizacje te muszą wychodzić naprzeciw zmianom, dostosować się do nich, a także je powodować, uczestniczyć w budowaniu kapitału społecznego oraz rozwoju kompetencji społecznych, przyczyniać się do urzeczywistniania obecnych i przyszłych potrzeb cywilizacyjnych.

Zgłoszono ponadto 11 referatów i komunikatów, które zostaną wydane w publikacji, jaka ukaże się w styczniu 2022 roku.

Przygotował:
Tadeusz Majsterkiewicz
Sekretarz Rady
10 stycznia 2022 r.