Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2009 roku
Zgodnie z przyjętym w dniu 26 listopada 2007 r. projektem ramowego programu prac Rady Towarzystw Naukowych w kadencji 2007-2010 i planu pracy na rok 2009, działalność Rady w okresie sprawozdawczym skoncentrowano na kontynuacji działań mających na celu doprowadzenie do uchwalenia przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych, organizacji spotkań z kierownictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polskiej Akademii Nauk dla poparcia tej ustawy oraz dla wypracowania i przedstawienia władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego.
Na zebraniu Prezydium Rady, odbytym w dniu 25 lutego 2009 r., jako priorytet, przyjęto prace nad przygotowaniem ostatecznej wersji projektu Ustawy o towarzystwach naukowych i prowadzenie działań mających na celu doprowadzenie do uchwalenia jej przez Sejm. Ustalono, że misją Rady w bieżącej kadencji powinno stać się doprowadzenie do prawnego uregulowania sytuacji towarzystw naukowych, co może jedynie zabezpieczyć uchwalenie tej ustawy. Ustawa ta pomogłaby jednocześnie ustalić status Rady i jej usytuowanie w nauce oraz rolę w zakresie wspierania towarzystw naukowych, stanowiących czwarty pion polskiej nauki.
Zaakceptowano modyfikację prac Rady, podejmując działania mające na celu wspieranie rozwiązań zapewniających rozwój towarzystw oraz zadania mające na celu upowszechnianie osiągnięć naukowych, w tym działania związane z upowszechnianiem informacji o działaniach towarzystw i Rady w środowisku naukowym i w społeczeństwie oraz działania marketingowe towarzystw na rzecz nauki, regionów i gospodarki. Za bardzo ważny element programu prac Rady uznano włączenie Rady w przygotowywanie lub opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących nauki oraz przygotowywanie przez Radę takich rozwiązań lub opinii, uwzględniających europejski działalności towarzystw poprzez uwzględnienie roli towarzystw w kształtowaniu europejskiej przestrzeni naukowej i badawczej. Jako ważne zadania uznano również utrzymywanie kontaktów z władzami państwowymi, w szczególności z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w zakresie przygotowywania rozwiązań prawnych dot. funkcjonowania i finansowania społecznego ruchu naukowego oraz rozszerzenie działań na rzecz rozwijania nowoczesnych metod upowszechniania informacji, jakimi jest informacja w mediach i na stronach internetowych.
Kontynuując prace nad przygotowaniem i przekazaniem do Sejmu RP projektu Ustawy o towarzystwach naukowych, rozesłano do wszystkich członków Rady i kilkunastu największych towarzystw naukowych, przyjęty na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 17 listopada 2008 r. i rozszerzonego posiedzenia Prezydium Rady w dniu 12 grudnia 2008 r. projekt odrębnej Ustawy o towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych. Rozsyłając przyjęty projekt zwrócono się o ustosunkowanie do przedstawionych propozycji rozwiązań prawnych, dotyczących sposobu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, z uwzględnieniem proponowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zmian w systemie finansowania polskiej nauki. Na apel ten odpowiedziało tylko kilka osób i towarzystw, praktycznie nie zgłaszając istotnych poprawek, w związku z czym w połowie stycznia 2009 r. przygotowano ostateczny projekt tej ustawy.
Ostateczny tekst projektu ustawy przewodniczący i wiceprzewodniczący Rady przekazali na spotkaniu w dniu 6 stycznia 2009 r. Prezesowi Polskiej Akademii Nauk czł. rzecz. PAN M. Kleiberowi i Wiceprezesowi Polskiej Akademii Nauk czł. koresp. PAN A. Górskiemu. Na spotkaniu Prezes Akademii, pomimo wątpliwości związanych ze zmianą usytuowania i charakteru Rady Towarzystw Naukowych, wynikających z zawartej w projekcie ustawy propozycji przekształcenia Rady Towarzystw Naukowych z komitetu problemowego Polskiej Akademii Nauk w, usytuowany przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego, organ przedstawicielski towarzystw naukowych, obiecał poprzeć ten projekt, o ile ma on przynieść korzyści dla rozwoju towarzystw naukowych i polskiej nauki. Rada, jako organ działający przy MNiSzW stanowiłaby instytucję opiniodawczo-doradczą dla Sejmu, Senatu, ministra właściwego do spraw nauki i innych naczelnych organów administracji państwowej, mająca za zadanie współdziałać z ministrem właściwym do spraw nauki oraz z innymi organami władzy i administracji publicznej w ustalaniu polityki państwa w zakresie nauki i w sprawach tworzenia, funkcjonowania i zasad finansowania oraz oceny działalności towarzystw naukowych. Ostateczne decyzje w sprawie usytuowania Rady Towarzystw Naukowych przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, zdaniem Prezesa PAN, powinny być podjęte dopiero po uchwaleniu ustawy o PAN, w której nie zostanie uwzględniony dotychczasowy zapis o współdziałaniu Akademii z towarzystwami naukowymi, co praktycznie pozbawi Akademię formalnej możliwości współdziałania z towarzystwami naukowymi. Akademia w przesłanym, na ręce Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, stanowisku w sprawie projektu ustawy o PAN odwołała się od wykreślenia tego zapisu. W trakcie spotkania dyskutowano także o przyczynach rozluźnienia związków Akademii z towarzystwami, które do 1990 roku były afiliowane przy poszczególnych wydziałach Akademii. Obecnie władze Akademii, mimo zwracania się, szczególnie przez nowo tworzone towarzystwa o afiliację przy Akademii, nie akceptują tej formy współpracy. Ustalono, że po przywróceniu w projekcie ustawy o PAN zapisu o współdziałaniu Akademii z towarzystwami należałoby doprowadzić do spotkania Rady z Prezesem PAN dla ustalenia dalszych form opieki Akademii nad towarzystwami.
Po odbyciu spotkania z kierownictwem PAN, kierownictwo Rady wzięło udział w spotkaniu z Prezydium Senackiej Komisji Nauki, Młodzieży i Sportu, które odbyło się w dniu 4 lutego 2009 r. W spotkaniu wzięli udział: przewodniczący Rady prof. Z. Kruszewski, wiceprzewodniczący Rady prof. A. Grzywacz, Prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego prof. J. Lipkowski oraz Sekretarz Generalny Polskiej Akademii Umiejętności prof. J. Wyrozumski. Senacką Komisję Nauki, Młodzieży i Sportu reprezentowali: prof. K. Wiatr (PiS - Prezes nowo powstałego Tarnowskiego TN, prof. A. Massalski (PiS - prezes Kieleckiego TN) oraz prof. R. Górecki (PO). W trakcie spotkania kierownictwo Rady przekazało senatorom przygotowany, tekst projektu ustawy o towarzystwach naukowych i poinformowało Prezydium Komisji o poparciu projektu Ustawy przez Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich, przez Polską Akademię Umiejętności oraz o stanowisku Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
W trakcie dyskusji senatorowie podnosili kwestię czy konieczna jest odrębna ustawa o towarzystwach naukowych, czy nie wystarczyłoby dokonać zmian w ustawie „Prawo o stowarzyszeniach” i innych ustawach np. ustawa o samorządzie, stwarzając w tych ustawach podstawę prawną dla finansowania i dofinansowywania towarzystw przez organy administracji państwowej, władze samorządowe, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe. Ustalono, że przedstawiony przez Radę projekt ustawy o towarzystwach naukowych, po zaopiniowaniu przez prawników Senatu, będzie przedmiotem dalszych rozważań i prac Senackiej Komisji Nauki, Młodzieży i Sportu, w której pracach bierze udział 15 senatorów, będących jednocześnie profesorami szkół wyższych.
Po spotkaniu w Senacie RP w dniu 4 lutego 2009 r. odbyło się również spotkanie kierownictwa Rady z Prezydium Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, w którym wzięli udział przewodniczący Rady prof. Z. Kruszewski i wiceprzewodniczący Rady prof. A. Grzywacz. W trakcie spotkania Prezydium Towarzystwa Naukowego Warszawskiego wyraziło pełne poparcie dla działań Rady mających na celu uchwalenie przez Sejm odrębnej ustawy o towarzystwach naukowych, która powinna przynieść poprawę warunków finansowania towarzystw, które powinny być traktowane, obok uczelni wyższych, instytutów resortowych i placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk, jako czwarty pion nauki polskiej. Zdaniem Prezydium TNW uchwalenie tej ustawy, która w żadnym przypadku nie powinna być traktowana w kategoriach politycznych, przyczyniłoby się do rozwoju polskiej nauki i wzrostu prestiżu towarzystw naukowych i rozszerzenia ich udziału w rozwoju regionów i budowaniu społeczeństwa wiedzy.
W dniu 30 marca 2009 roku przewodniczący i wiceprzewodniczący Rady spotkali się z ówczesnym przewodniczącym Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej posłem Z. Chlebowskim, który zainteresował się projektem ustawy, wyrażając w czasie spotkania nadzieję na poparcie tego projektu i zgłoszenie go do Sejmu jako projektu poselskiego, o ile projekt uzyska akceptację Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
W związku z powyższym w dniu 2 lipca 2009 roku odbyło się spotkanie kierownictwa Rady z Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. B. Kudrycką. Pomimo krytyki przez Biuro Prawne Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego niektórych rozwiązań proponowanych w projekcie ustawy (zwłaszcza dotyczących zasad finansowania działalności towarzystw i Rady Towarzystw Naukowych jako ich reprezentacji), udało się przekonać Panią Minister Barbarę Kudrycką do poparcia tego projektu i zawartych w nim rozwiązań. Ustalono, że będą kontynuowane działania dla zgłoszenia projektu ustawy jako projektu sejmowego, a ewentualne zmiany w rozwiązaniach zaproponowanych w Ustawie o towarzystwach naukowych będzie można wprowadzić na etapie prac na nią w trakcie rozpatrywania przez podkomisję stałą do spraw nauki i szkolnictwa wyższego, działającą w strukturach Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP.
W dniu 10 września odbyło się także spotkanie przewodniczącego Rady i przewodniczącego Zespołu ds. promocji Rady prof. M. Kowalczyka z posłem na Sejm RP prof. J. Kaźmierczakiem (członkiem podkomisji stałej do spraw nauki i szkolnictwa wyższego i referentem projektów ustaw reformujących system nauki i posłem na Sejm RP dr J. Ziętkiem (członkiem podkomisji stałej ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi). Posłowie ci z ramienia Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej mają koordynować prace związane z przygotowaniem i wniesieniem przez posłów tego Klubu projektu ustawy o towarzystwach naukowych pod obrady Sejmu. W wyniku tych spotkań kierownictwo Rady zostało zaproszone do udziału w pracach podkomisji stałej ds. nauki i szkolnictwa wyższego, której przewodniczy poseł Krystyna Łybacka i od m-ca października 2009 roku przedstawiciel Rady Towarzystw Naukowych uczestniczy w posiedzeniach, na których rozpatrywane są wyżej wymienione projekty dotyczące nauki. Posiedzenia takie odbyły się w dniach: 7, 8 i 21 października, 4, 5, 18 i 19 listopada oraz 1, 2, 18 i 19 grudnia 2009 roku. Podkomisja ta, z inicjatywy przedstawiciela Rady, w związku z wejściem pod obrady Sejmu projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz projektów innych ustaw reformujących system nauki w Polsce (w trakcie prac nad tymi projektami) zaproponowała poprawki uwzględniające uwagi zgłoszone w trakcie międzyresortowych uzgodnień, w tym dotyczących zadań Polskiej Akademii Nauk. Zgodnie z zapisem art.2 ust.3 pkt 8 projektu ustawy o PAN towarzystwa naukowe uznane zostają za równoważnego partnera do współpracy wraz z uczelniami i instytutami badawczymi, w szczególności w zakresie realizacji badań naukowych i prac rozwojowych. W dniu 17 grudnia 2009 roku przewodniczący Rady – prof. Z Kruszewski oraz prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego – prof. J. Lipkowski odbyli w Sejmie kolejne spotkanie z posłami – członkami podkomisji stałej prof. J. Kaźmierczakiem i dr M. Wojtkowskim podczas którego omówiony został wstępnie harmonogram działań mających na celu wniesienie projektu ustawy o towarzystwach naukowych pod obrady Sejmu.
Rada prowadziła również działania mające uzyskanie szerszego poparcia ustawy o towarzystwach przez środowisko naukowe, szczególnie przez same towarzystwa naukowe. Projekt ustawy uzyskał pełne poparcie Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), Polskiej Akademii Umiejętności, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Techniczne oraz konferencji prezesów towarzystw lekarskich. Projekt ustawy poparło ponadto ponad 20 zarządów towarzystw naukowych ogólnych, regionalnych i specjalistycznych.
W okresie sprawozdawczym przedstawiciele Rady wzięli udział w uroczystych sesjach naukowych z okazji 50-lecia Polskiego Towarzystwa Biochemicznego i z okazji 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu. W sesji z okazji 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, która odbyła się w dniu 27 czerwca 2009 r., Radę reprezentowali wiceprzewodniczący Rady prof. A. Grzywacz, członek Rady prof. J. Ławrynowicz i sekretarz Rady T. Majsterkiewicz. W sesji uczestniczyli przedstawiciele miejscowych władz, duchowieństwa i ponad 100-osobowa grupa członków Towarzystwa. Przed rozpoczęciem sesji odbyło się poświęcenie popiersia założyciela Towarzystwa M. K. Osińskiego, a w referatach przedstawiono 100 lat pracy Towarzystwa i jego członków na rzecz nauki, kultury i regionu.
W wyniku działań sekretarza Rady i Zespołu ds. promocji Rady, wprowadzono na stronę internetową Rady, wydany w 2004 roku „Słownik Towarzystw Naukowych – Towarzystwa aktualnie działające w Polsce”, zawierający omówienie historii i działalności 256 towarzystw naukowych. Podjęto również działania mające na celu zaktualizowanie zawartych tam informacji (wg stanu na koniec 2003 roku), jeszcze przed końcem bieżącej kadencji. Podjęto działania dla zdobycia dodatkowych środków na ten cel. Rozważane jest ewentualne uruchomienie grantu, po przeprowadzeniu rozmowy z dyrektorem Instytutu Historii Nauki PAN lub wystąpienie do władz PAN o zabezpieczenie środków na ten cel. Zamieszczony na stronie materiał wymaga uzupełnienia o informację na temat historii, w tym władz i działań towarzystw w ostatnich latach oraz opracowania krótkiego streszczenia zawartych informacji w języku angielskim. Informacje tę zamierza się również uzupełnić o wprowadzenie na stronę internetową Rady adresów stron internetowych, posiadanych przez towarzystwa, z danymi adresowymi poczty elektronicznej do poszczególnych towarzystw.
Przyjęte, na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 25 lutego 2009 r. i w dniu 17 czerwca 2009 r., programy prac zespołów powołanych na bieżącą kadencję realizowano poprzez uczestniczenie członków tych zespołów w realizacji działań prowadzonych przez Radę. W związku ze zmianami władz, Polskie Towarzystwo Biochemiczne i Polskie Towarzystwo Fizyczne wystąpiły o zmianę reprezentujących te towarzystwa przedstawicieli w składzie Rady, co zostało zaakceptowane przez członków Rady i Prezydium PAN.
W roku sprawozdawczym nie zorganizowano zebrań plenarnych Rady, odbyły się cztery posiedzenia Prezydium Rady – w dniach 25 lutego, 17 czerwca, 22 września i 11 grudnia 2009 r., w tym dwa posiedzenia otwarte, w dniu 17 czerwca i 11 grudnia 2009 r., na które byli zaproszeni wszyscy członkowie Rady.
Sprawozdanie przygotował:
Tadeusz Majsterkiewicz
5 lutego 2010 r.