Prowadzący prof. dr hab. Wiesław Nagórko
Towarzystwa działające w obszarze nauk ścisłych i technicznych, podobnie jak towarzystwa i stowarzyszenia z obszaru nauk społecznych i humanistycznych, biologicznych, rolniczych i leśnych czy medycznych, mają długą historię sięgającą czasów zaborów. Wszystkie one utrwalały od swoich początków świadomość narodową, a po odzyskaniu niepodległości były podstawą do odrodzenia struktur instytucjonalnych nauki polskiej.
Większość problemów przedstawionych przez uczestników panelu jest wspólna dla całego ruchu towarzystw naukowych działającego obecnie w Polsce. Oto niektóre z nich.
Ustawa „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” nie uwzględnia społecznego ruchu naukowego zorganizowanego w towarzystwa i stowarzyszenia, a ruch ten należy bez wątpienia do systemu nauki polskiej.
Uważamy, że towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne powinny znaleźć potwierdzenie swojego statusu w systemie prawnym obowiązującym w Polsce. Uregulowania te powinny zagwarantować pomoc i wsparcie finansowe Państwa.
Uważamy, że docelowo powinna być przyjęta odrębna ustawa o działających w kraju towarzystwach naukowych, zharmonizowana z ustawami odnoszącymi się do całego obszaru edukacji i nauki.
Ustawa o towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych powinna określić rolę i zadania społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce, jego rangę społeczną, zasadnicze kierunki działania, uprawnienia i obowiązki, a także zasady finansowania towarzystw i stowarzyszeń naukowych, zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo, na szczeblu centralnym ze środków budżetu Państwa oraz regionalnie i lokalnie ze środków samorządu.
Rada Towarzystw Naukowych przygotowała obywatelski projekt takiej ustawy i skierowała go do Sejmu RP VII kadencji. Projekt niestety nie doczekał się rozpatrzenia.
Będziemy zabiegać, by przygotowany projekt wrócił pod obrady Sejmu IX kadencji lub był inicjatywą ustawodawczą Senatu X kadencji.
Do czasu przygotowania nowej ustawy o społecznym ruchu naukowym w Polsce, proponujemy wprowadzenie w planowanej nowelizacji Ustawy z dn. 20 lipca 2018 r. takich zmian, które będą przywoływać explicite towarzystwa i stowarzyszenia naukowe w treści ustawy i będą zapewniać wsparcie finansowe Państwa.
Towarzystwa naukowe i naukowo-techniczne wydają książki i czasopisma naukowe o wysokim standardzie, znajdujące się w międzynarodowych bazach najważniejszych wydawnictw naukowych świata. Ich historia jest długa i niekiedy dramatyczna. Niektóre z nich zostały założone jeszcze w XIX w. Przykładem jest periodyk „Sylwana”, wychodzący od 1820 roku, a lista czasopism założonych w okresie międzywojennym jest znacząca.
Niska punktacja tych czasopism nie spełnia aspiracji polskich środowisk naukowych. Często wysuwana hipoteza, że czasopisma naukowe powinny promować się same poprzez dobre prace naukowe w nich publikowane nie jest niestety prawdziwa. Tak może się stać dopiero wtedy, gdy czasopisma te osiągną już wysoki poziom. Do tego czasu niezbędna jest istotna pomoc z zewnątrz, zarówno ze strony towarzystw naukowych jak i MNiSW. Chodzi tutaj nie tylko o lepsze dofinansowanie, ale także o właściwy lobbing na ich rzecz wynikający z ustaw i innych regulacji, np. takich jak podwyższonej punktacji tych czasopism na liście MNiSW. Jest jeszcze czas, aby zapobiec sytuacji, w której polscy naukowcy będą musieli publikować wyłącznie w zagranicznych czasopismach.
Apelujemy o wprowadzenie do ustawy takich rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o środki finansowe na wspomaganie działalności statutowej towarzystw w tym na wydawanie książek i czasopism naukowych.
Niektóre z wydawanych przez towarzystwa publikacji są wydawane w języku angielskim i mają renomę międzynarodową, te zaś, które wydawane są w języku polskim są zagrożone likwidacją. Doprowadzenie do takiej sytuacji byłoby poważnym błędem. Czasopisma polskojęzyczne popularyzują wiedzę oraz istotnie wpływają na podniesienie stosunkowo niskiego poziomu rozumienia przez społeczeństwo znaczenia nauki dla rozwoju kraju. Podniesienie rangi takiej aktywności wydawniczej powinno następować nie tylko przez wsparcie finansowe, ale i przez docenianie polskojęzycznych czasopism we wszystkich, coraz bardziej sformalizowanych ocenach, w tym punktacji czasopism.
Zwracamy się z apelem do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o stałą dotację dla bibliotek, prowadzonych przez towarzystwa naukowe, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek zaliczonych do bibliotek naukowych, których zbiory tworzą narodowy zasób biblioteczny. Ograniczanie możliwości uzyskiwania środków na działalność bibliotek powoduje, że zbiory regionalnych towarzystw naukowych, nawet te największe, jak zbiory bibliotek Płockiego Towarzystwa Naukowego i Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, są w coraz większym stopniu ograniczane do gromadzenia tylko własnych wydawnictw.
Wnioskujemy również o uzupełnienie wykazu jednostek naukowych, które mogą ubiegać się o środki na badania, o regionalne instytuty i ośrodki naukowo-badawcze działające na prawach stowarzyszeń oraz rozważenie wprowadzenia zapisów umożliwiających wszystkim towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o projekty badawcze i projekty celowe.
W dyskusji uczestniczyli m.in. prezes Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT mgr Ewa Mańkiewicz-Cudny, prezes Polskiego Towarzystwa Astronomicznego prof. dr hab. Marek Sarna, prezes Polskiego Towarzystwa Fizycznego prof. dr hab. Leszek Sirko, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej prof. dr hab. Włodzimierz Kurnik oraz z Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej prof. dr hab. Stanisław Wincenciak.