Dr hab. Diana Pietruch-Reizes, prof. UJ (Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej, członkini RTN PAN)

W ramach konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”, zorganizowanej przez Radę Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN (RTN PAN) w Warszawie 28 listopada 2019 r., prowadziłam panel dyskusyjny na temat roli i wkładu towarzystw ogólnych i specjalistycznych w naukach społecznych i humanistycznych. Zaproszenie do udziału w panelu przyjęli przedstawiciele wymienionej grupy towarzystw naukowych, wśród których znaleźli się:

• mgr inż. Tadeusz Berliński (Polskie Towarzystwo Prakseologii),
• prof. Ewa Górska (Polskie Towarzystwo Ergonomiczne),
• prof. Ryszard Kasperowicz (Stowarzyszenie Historyków Sztuki),
• prof. Piotr Kostyło (Polskie Towarzystwo Pedagogiczne),
• mgr Zofia Teresa Kozłowska (Polskie Towarzystwo Historyczne),
• prof. UJ Tomasz Majewski (Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze),
• prof. Grzegorz Ptaszek (Polskie Towarzystwo Edukacji Medialnej),
• prof. Wojciech Włodarczyk (Stowarzyszenie Historyków Sztuki),
• dr Żaneta Stasieniuk (Polskie Towarzystwo Socjologiczne).

Mając na uwadze główny, bardzo szeroki temat panelu, należy stwierdzić, że wypowiedzi panelistów koncentrowały się wokół następujących, powiązanych ze sobą problemów, z uwzględnieniem ich kontekstu systemowego (system nauki i szkolnictwa wyższego), instytucjonalnego (instytucje naukowe, uczelnie) oraz jednostkowego (naukowcy):

• wkład towarzystw naukowych w rozwój dyscyplin i subdyscyplin nauki,
• wpływ towarzystw naukowych na procesy integracyjne nauk społecznych i humanistycznych, 
• wkład towarzystw naukowych w upowszechnianie i promowanie nauk społecznych i humanistycznych.

W trakcie dyskusji podkreślano, że stowarzyszenia naukowe są nie tylko istotną cząstką społeczeństwa obywatelskiego, ale także, że ich rola w rozwoju nauki, a tym samym w komunikowaniu naukowym, wynika z samej definicji nauki. Dlatego ważne jest inspirowanie przez towarzystwa działań mających na celu wypracowanie strategii komunikowania naukowego. Paneliści zwrócili również uwagę na małe zaangażowanie młodych badaczy, doktorantów w prace towarzystw naukowych, wskazując jednocześnie, iż tego rodzaju aktywność mogłaby być jednym z kryteriów oceny pracy naukowej.

W wypowiedziach podkreślano wagę zmian, jakie zachodzą w funkcjonowaniu społecznego ruchu naukowego, w szczególności zauważając nieobecność tego ruchu w przepisach ustawowych i innych regulacjach prawnych w odniesieniu do szkolnictwa wyższego i nauki.

Wśród poruszanych kwestii wskazano też na potrzebę dzielenia się wiedzą, czemu służyć mogą np. fora wymiany naukowej, programy wykładów naukowych, konferencje, a także akademie młodych naukowców.

Uczestnicy panelu wyrażali również zaniepokojenie brakiem zainteresowania ze strony instytucji państwowych, uznając za ważne promowanie i wzmacnianie towarzystw naukowych oraz podkreślając konieczność ustawowych rozstrzygnięć w odniesieniu do społecznego ruchu naukowego.

Mgr inż. Tadeusz Berliński (Polskie Towarzystwo Prakseologii)

Towarzystwo Naukowe Prakseologii realizuje swe cele poprzez, m.in., rozwijanie i upowszechnianie prakseologii i dyscyplin pokrewnych oraz organizowanie zebrań naukowych. Powołane w 1990 r. z inicjatywy byłych pracowników i współpracowników Zakładu Prakseologii PAN, nasze Towarzystwo korzysta z ich dorobku naukowego oraz spuścizny byłego Zakładu Prakseologii, którego podstawy tworzył Tadeusz Kotarbiński.

Aktywność naukowa członków i władz Towarzystwa koncentruje się na współorganizacji konferencji i seminariów, wystąpieniach w panelach i w dyskusji na konferencjach oraz na działalności publikacyjnej.

Towarzystwo uczestniczyło aktywnie w pracach związanych z edycją Dzieł Wszystkich Tadeusza Kotarbińskiego. Do przedsięwzięć ciągłych należy zaliczyć: coroczne konferencje na temat prakseologicznych i etycznych aspektów wybranych działań społecznych; cykliczne interdyscyplinarne seminaria Wirtualnej Organizacji Działań, kierowane przez prof. Zbigniewa Kierzkowskiego; od 2001 r. TNP uczestniczy w corocznych wrześniowych Festiwalach Nauki. TNP współuczestniczy w wydawaniu czasopisma „Prakseologia”, poświęconego filozoficznym, teoretycznym i metodologicznym zagadnieniom sprawności działania. Wspólnie z Transaction Publisher Towarzystwo wydało serię „Praxiology” w języku angielskim, która konfrontuje najnowsze idee etyki biznesu z różnych krajów, a równocześnie propaguje polską szkołę prakseologiczną i dorobek polskich etyków biznesu. Redaktorem naczelnym „Praxiology” jest prof. Wojciech Gasparski.

Działa strona internetowa TNP. Wydajemy półrocznik „Prakseologia i Zarzadzanie. Zeszyty Naukowe TNP” (open-access).

Podpisane zostały porozumienia o współpracy naukowej i organizacyjnej ZG TNP oraz Zarządu Krajowego PTE i Związku Banków Polskich. Zawarto porozumienie o współpracy pomiędzy Wyższą Szkołą Humanitas, reprezentowaną przez Rektora Uczelni, prof. nadzw. dr. hab. Michała Kaczmarczyka a Towarzystwem Naukowym Prakseologii, reprezentowanym przez prezesa Zarządu Głównego, prof. nadzw. dr. hab. Piotra Masiukiewicza. Obie instytucje naukowe postanowiły rozwijać współpracę na rzecz badań naukowych oraz popularyzacji prakseologii, a w szczególności w zakresie twórczej kontynuacji dorobku polskiej szkoły prakseologicznej.

TNP opiera swoją działalność głównie na składkach członkowskich i rzadkich, niewielkich grantach. Nie dysponuje własnym lokalem i zapleczem technicznym.

Dr hab. Ewa Górska, prof. nadzw. (Polskie Towarzystwo Ergonomiczne)

Polskie Towarzystwo Ergonomiczne zostało powołane 16 maja 1977 roku z inicjatywy Komitetu Ergonomii PAN. Zgodnie z uchwałą członków założycieli PTErg zostało zakwalifikowane przez PAN do grona towarzystw naukowych afiliowanych przy Wydziale I Nauk Społecznych, a w 1983 roku podporządkowane zostało Prezydium PAN. W skład PTErg wchodzi 13 oddziałów terenowych.

W 1979 roku został wybity okolicznościowy medal z podobizną prof. W. B. Jastrzębowskiego (prekursora ergonomii), który jest wyrazem uznania za zasługi dla polskiej ergonomii w działalności organizacyjnej i popularyzatorskiej.

Polskie Towarzystwo Ergonomiczne (PTErg) jest członkiem:

• IEA – International Ergonomics Association,
• FEES – Federation of European Ergonomics Societies,
• CREE – Center for Registration of European Ergonomists,

a jego przedstawiciele zasiadają we władzach tych organizacji.

PTErg posiada stronę internetową www.ergonomia-polska.com oraz konta na Facebooku.

Zgodnie ze statutem działalność Towarzystwa koncentruje się na:

• upowszechnianiu w Polsce zasad ergonomii przez organizowanie odczytów, konkursów, konferencji i sympozjów, a także działalności na łamach prasy, radia i telewizji,
• popieraniu i inicjowaniu prac naukowo-badawczych, wdrożeniowych i wynalazczych z dziedziny ergonomii,
• inicjowaniu i organizowaniu kształcenia specjalistów ergonomii oraz nauczania tej dziedziny w szkołach technicznych i wyższych uczelniach,
• inspirowaniu wdrażania naukowych osiągnięć ergonomii w praktyce życia gospodarczego i społecznego,
• współdziałania z PAN, PAU, uczelniami, instytucjami naukowymi oraz innymi instytucjami i organizacjami zawodowymi i społecznymi,
• współpracy z międzynarodowymi i zagranicznymi stowarzyszeniami i organizacjami w celu wymiany doświadczeń oraz reprezentowaniu osiągnięć polskiej ergonomii za granicą,
• prowadzeniu działalności doradczej, wykonywaniu ekspertyz i opinii.

PTErg organizuje lub współorganizuje:

• coroczne krajowe i międzynarodowe konferencje i seminaria ergonomiczne,
• raz na 4 lata kongresy ergonomiczne,
• kursy, szkolenia,
• wykłady i warsztaty w szkołach i zakładach pracy,
• współpracuje z Komisją Ergonomii PAU i Komitetem Ergonomii w oddziałach terenowych PAN.

Przedstawiciel PTErg jest członkiem Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP.

PTErg w 2010 roku utworzyło Krajową Radę Ewaluacyjną (National Assessment Board), która ocenia wnioski kandydatów ubiegających się o uzyskanie certyfikatu Eur.Erg., przyznawanego przez CREE. Wypromowanych zostało już 12 Eur.Erg.

PTErg przygotowuje się do przyznawania certyfikatu/aprobaty wyrobom i procesom spełniającym wymagania ergonomii.

Działalność PTErg finansowana jest ze składek członkowskich.

Problemem zaobserwowanym w ostatnich latach są trudności w pozyskiwaniu młodych członków PTErg i ich krótka przynależność, zaległości w płaceniu składek członkowskich, brak dofinansowania działalności ze źródeł zewnętrznych, opłata składek członkowskich w międzynarodowych stowarzyszeniach i federacjach, opłaty związane z utrzymaniem domeny ergonomia-polska.com, prowadzeniem rachunku bankowego.

W latach 70 i 80-tych PTErg otrzymywał dotacje na konkretne potrzeby. Na przykład dofinansowanie konferencji z Wydziału Współpracy z Zagranicą PAN. Komitet Badań Naukowych dofinansowywał organizację konferencji oraz opłatę składek członkowskich udziału w międzynarodowych stowarzyszeniach i federacjach.

Wskazane byłoby umieszczanie organizowanych konferencji na liście ministerialnej oraz wprowadzenie podwójnej afiliacji, jako niezależnych bytów działalności naukowej.

Dr hab. Piotr Kostyło, prof. nadzw. (Polskie Towarzystwo Pedagogiczne)

Polskie Towarzystwo Pedagogiczne (PTP) z zadowoleniem przyjęło informację o zorganizowaniu przez Radę Towarzystw Naukowych przy Polskiej Akademii Nauk konferencji zatytułowanej „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”. Śledząc uważnie zmiany, jakie zachodzą w funkcjonowaniu społecznego ruchu naukowego, a zwłaszcza dostrzegając nieobecność tego ruchu, jako przedmiotu regulacji prawnych dotyczących szkolnictwa wyższego i nauki, w namyśle ustawodawcy, PTP chce wyrazić swój pogląd na temat szans i zagrożeń ujawniających się w kontekście przyszłości Towarzystwa.

Polskie Towarzystwo Pedagogiczne zostało założone w 1981 roku przez wybitnych ówczesnych polskich pedagogów, którym z jednej strony przyświecała idea rozpowszechniania w szerokich kręgach społeczeństwa naukowych ustaleń dotyczących kształcenia i wychowania, zaś z drugiej promowania w środowisku pedagogicznym i w społeczeństwie jako całości wartości demokratycznych, zwłaszcza zaufania, autonomii i współpracy. Niemal czterdziestoletnia działalność PTP potwierdza słuszność tego kierunku. Potrzeba dzielenia się naukowymi ustaleniami dotyczącymi kształcenia i wychowania jest dziś równie ważna jak w chwili założenia Towarzystwa, a może nawet, biorąc pod uwagę powszechny dostęp do różnego rodzaju wiedzy krążącej w Internecie, jeszcze ważniejsza. Podobnie, nic ze swojej aktualności nie stracił postulat demokratyzacji szeroko rozumianej edukacji, budowania dojrzałego społeczeństwa obywatelskiego, opartego na wzajemnej przychylności, szacunku i otwartości na dialog.

Aktualnie Polskie Towarzystwo Pedagogiczne liczy 22 oddziały terenowe i zrzesza ponad 500 członków. Są to najczęściej pracownicy naukowi wydziałów pedagogicznych lub edukacyjnych funkcjonujących w szkołach wyższych. Co trzy lata PTP organizuje ogólnopolskie Zjazdy Pedagogiczne, będące forum wymiany naukowej oraz środkiem głębszej integracji środowiska. Tegoroczny Zjazd odbywał się w Warszawie pod hasłem „Pedagogika i edukacja wobec kryzysu zaufania, wspólnotowości i autonomii”. Wzięło w nim udział ponad czterystu uczestników. Od kilku lat między Zjazdami organizowane są tzw. konferencje połówkowe, na których prowadzona jest dyskusja naukowa wokół głównych założeń przygotowywanego Zjazdu. PTP prowadzi również program wykładów naukowych noszący nazwę „Wykłady otwarte wybitnych Profesorów”, w ramach którego profesorowie pedagogiki są zapraszani z wykładami do innych ośrodków naukowych. Ważnym aspektem działalności PTP jest coroczne organizowanie dwóch konkursów – na najlepszą monografię naukową z zakresu nauk pedagogicznych i pokrewnych oraz na najlepszą rozprawę doktorską. Prace laureatów są promowane przez PTP, zaś w przypadku drugiego konkursu zwycięzca otrzymuje dodatkowo nagrodę pieniężną. Bardzo ważnym nurtem w działalności PTP jest podejmowanie przedsięwzięć na rzecz kształcenia i promowania młodej kadry pedagogów. Wyrazem zaangażowania Towarzystwa na rzecz tej działalności była tegoroczna Akademia Młodych Naukowców, zorganizowana przez PTP przy współudziale UNESCO, w której wzięły udział zarówno młode Koleżanki i Koledzy z Towarzystwa, jak i przedstawiciele młodych uczonych z całego świata. PTP prowadzi również aktywną działalność patronacką, obejmując swoimi patronatami zarówno konferencje naukowe, jak i publikacje. Towarzystwa dba też o docenianie zaangażowania swoich najbardziej aktywnych członków, wręczając takim członkom medale PTP, zazwyczaj podczas Zjazdów lub innych ważnych wydarzeń dla środowiska. W ramach PTP wydawany jest biuletyn informacyjny, pokazujący aktywność Towarzystwa jako całości oraz poszczególnych jego oddziałów. Działalność oddziałów skupia się również na promocji osiągnięć naukowych w obszarze pedagogiki oraz na integracji środowisk pedagogicznych. Szczególnie obiecujące są w tym obszarze wspólne inicjatywy dwóch lub więcej oddziałów terenowych PTP. Rysem charakterystycznym ostatnich lat funkcjonowania PTP stało się jego umiędzynarodowienie. Towarzystwo jest aktualnie członkiem stowarzyszeń EERA (European Educational Research Association) oraz WERA (World Education Research Association).

Powyższe obszary naukowej i organizacyjnej działalności PTP pokazują, że Towarzystwo ma solidne podstawy umożliwiające mu dalszy rozwój.

Patrząc jednak w przyszłość, PTP, podobnie jak większość towarzystw naukowych w dzisiejszej Polsce, jest zaniepokojone brakiem wystarczającej troski ze strony instytucji państwa o promowanie i wzmacnianie tego rodzaju aktywności społecznej. Uznając to, że zasadniczo środki na badania naukowe są dystrybuowane przez państwo poprzez system uczelni wyższych, PTP uważa, że również towarzystwa naukowe powinny być ujęte w programie finansowanie nauki. Najlepszym i najbezpieczniejszym rozwiązaniem z punktu widzenia przyszłego rozwoju towarzystw byłyby ustawowe rozstrzygnięcia dotyczące form wspierania społecznego ruchu naukowego przez państwo, łącznie ze wsparciem finansowym. W każdym razie, biorąc pod uwagę aktualny brak tego rodzaju rozstrzygnięć, PTP proponuje, aby Rada Towarzystw Naukowych przygotowała wskazówki, w jaki sposób towarzystwa naukowe na gruncie obowiązującego prawa mogłyby pozyskiwać finansowanie lub innego rodzaju wsparcie dla prowadzonej działalności.

Biorąc pod uwagę włączanie działalność w PTP nowych członków, zwłaszcza przedstawicieli nauczycielstwa, PTP zwraca uwagę, że również w tym obszarze przydatne byłyby prawne zachęty, na przykład wskazujące aktywną działalność w ramach PTP jako jeden z możliwych warunków uzyskiwania awansu zawodowego przez nauczycieli.

Mgr Zofia Teresa Kozłowska (Polskie Towarzystwo Historyczne)

Polskie Towarzystwo Historyczne działa od 1886 roku.

Działania PTH mają podstawę prawną:

• Statut PTH par. 6 i 7,
• Rozporządzenie Ministerstwa MNiSW Ewaluacja jakości działań naukowych, par. 23 Ocena wpływu działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa.

PTH jest korporacją badaczy, nauczycieli historii, muzealników, archiwistów oraz wszystkich pasjonatów historii.

Działania dotyczące szerokiego spektrum oddziaływania:

• Kongres Humanistyczny, 28 stycznia 2019 roku – przygotowanie wystąpienia do MNiSW w sprawie parametryzacji (powstał komitet, który odbył szereg spotkań przygotowujących propozycje korekty ustawy, w skład którego wchodzą wybitni przedstawiciele humanistyki);
• Posiedzenia Dyrektorów Instytutów Historii i Dziekanów Wydziałów Historycznych. Od 2003 roku odbyło się 18 spotkań na temat programów oraz parametryzacji;
• Powszechne Zjazdy Historyków Polskich. XX Zjazd obył się w Lublinie w 2019 roku. Międzynarodowy Zjazd Historyków został zaplanowany na wrzesień 2020 roku;
• Komisja Dydaktyczna Zarządu Głównego PTH, w skład której wchodzą przedstawiciele szkolnictwa oraz szkolnictwa wyższego z całej Polski, działa na styku edukacji szkolnej i uniwersyteckiej. Interpretuje podstawy programowe oraz dokonuje ich oceny;
• Olimpiada Historyczna dla liceów, szkół podstawowych oraz Konkurs wiedzy o historii Polski dla młodzieży poza granicami Polski, są konkursami popularyzującymi historię;
• Polskie Towarzystwo Historyczne patronuje badaniom naukowym, czasopismom oraz konferencjom popularyzującym historię;
• PTH pracuje w 46 oddziałach w zakresie prac badawczych, popularyzacji historii – niektóre z nich wydają czasopisma.

Polskie Towarzystwo Historyczne jest organizacją pożytku publicznego.

Dr Żaneta Stasieniuk (Polskie Towarzystwo Socjologiczne)

Polskie Towarzystwo Socjologiczne jest organizacją, która realizuje swoje cele statutowe poprzez działalność 14 oddziałów terenowych oraz 28 specjalistycznych sekcji. Jest wydawcą czasopisma „Polish Sociological Review” (aktualnie 40 punktów MNiSW) oraz posiada własne wydawnictwo (aktualnie 80 punktów MNiSW).

W odniesieniu do samych towarzystw naukowych należy stwierdzić, iż ustawa odnosi się do nich w niewielkim stopniu. Wydaje się, iż zarysowane podczas konferencji 28.11.2019 r. różne stanowiska towarzystw dotyczące sposobów rozwiązania tej kwestii powinny być przedmiotem dalszej dyskusji.

Dla Polskiego Towarzystwa Socjologicznego niezrozumiałe są ustalenia odnośnie klasyfikacji dziedzin nauki i dyscyplin naukowych. W ich zapisie pojawia się dyscyplina „nauki socjologiczne”. Konstrukcja ta jest dla nas dziwna, ponieważ określenie „socjologia” jest od bardzo dobrze ugruntowane. Podział ten jest również niespójny z klasyfikacją OECD. Ponadto, dziwaczny jest przekład nazwy „nauki socjologiczne” na język angielski. Niezrozumiałe jest również dla Polskiego Towarzystwa Socjologicznego uwzględnienie w obrębie „nauk socjologicznych” dwóch dyscyplin: „socjologii” oraz „nauk o rodzinie”. W socjologii istnieje zinstytucjonalizowana subdyscyplina socjologia rodziny. Naszym zdaniem „nauki o rodzinie”, które nie są socjologią rodziny, powinny być umieszczone w innym miejscu klasyfikacji.

Jednocześnie pragnę poinformować, iż stosunek PTS do całości zagadnień poruszanych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce został wyrażony w opinii, która została przekazana do Ministerstwa oraz zamieszczona na stronie Towarzystwa.