III Kongres Towarzystw Naukowych „Społeczny wymiar działalności towarzystw naukowy”: sprawozdanie 

W dniach 20-22 października 2022 r. w Gdańsku odbył się III Kongres Towarzystw Naukowych „Społeczny wymiar działalności towarzystw naukowy”. Lokalizacja Kongresu wiązała się z obchodami 100.lecia Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. Kongres objęty był Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości. Organizatorami Kongresu były Polska Akademia Nauk – Rada Towarzystw Naukowych i Gdańskie Towarzystwo Naukowe, współorganizatorami Miasto Gdańsk, Muzeum Gdańska, Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki, Uniwersytet Gdański i Politechnika Gdańska. Wsparcia finansowego udzielił Urząd Miasta Gdańska, który nieodpłatnie udostępnił Dwór Artusa i pokrył koszty uroczystości otwarcia oraz Uniwersytet Gdańsk i Politechnika Gdańska, które również nieodpłatnie udostępniły sale i ich obsługę na sesje plenarne i sesje problemowe Kongresu.

Dla przygotowania Kongresu powołane zostały przez Radę Komitet Honorowy, Komitet Naukowy i Komitet Organizacyjny.

Komitet honorowy tworzyli prof. dr hab. czł. rzecz. PAN Jerzy Duszyński, prezes Polskiej Akademii Nauk i prof. dr hab. inż. Arkadiusz Mężyk, przewodniczący Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich.

Komitet Naukowy tworzyli prof. dr hab. Iwona Hofman, przewodnicząca Rady Towarzystw Naukowych, prezes Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej, prof. dr hab. inż. Jerzy  Błażejowski, prezes Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, prof. dr hab. czł. koresp. PAN. Romuald Zabielski, wiceprezes Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. czł. rzecz. PAN Andrzej Grzywacz, członek Prezydium Rady, Polskie Towarzystwo Leśne, prof. dr hab. czl. rzecz. PAN Andrzej Legocki, członek Rady Towarzystw Naukowych, Polskie Towarzystwo Biochemiczne, prof. dr hab. czł. rzecz. PAN Małgorzata Mańka, członek Rady Towarzystw Naukowych, Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, prof. dr hab. czł. koresp. PAN Małgorzata Jędryczka - członek Rady Towarzystw Naukowych, Polskie Towarzystwo Genetyczne, prof. dr hab. Zbigniew Kruszewski - członek Prezydium Rady Towarzystw Naukowych, Towarzystwo Naukowe Płockie,prof. dr hab. n. med. Zbigniew Czernicki, z-ca przewodniczącej Rady Towarzystw Naukowych,  Polskie Towarzystwo Neurochirurgów, prof. dr hab. inż. Wiesław Nagórko, z-ca przewodniczącej Rady Towarzystw Naukowych, Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, prof. dr hab. Paweł Golik, przewodniczący Rady Upowszechniania Nauki.

Przewodniczącymi Komitetu Organizacyjnego byli prof. dr hab. inż. Jerzy Błażejowski, prezes Gdańskiego Towarzystwa Naukowego i prof. dr hab. Iwona Hofman, przewodnicząca Rady Towarzystw Naukowych, prezes Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej, sekretarzem Komitetu Organizacyjnego mgr inż. Tadeusz Majsterkiewicz, sekretarz Rady Towarzystw Naukowych, członkami Komitetu Organizacyjnego prof. dr hab. Cezary Obracht-Prondzyński, członek Rady Towarzystw Naukowych, Instytut Kaszubski w Gdańsku, dr hab., prof. AM Andrzej Kansy, Płockie Towarzystwo Naukowe, dr hab., prof. PG Beata Krawczyk, członek Rady Towarzystw Naukowych, Politechnika Gdańska, Federacja Polskich Towarzystw Medycznych,  Polskie Towarzystwo Mikrobiologów, mgr Izabela Borys, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, mgr Joanna Mizeraczyk, Oddział Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku i mgr Sylwia Skotnicka, Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej.

W uroczystości otwarcia Kongresu w Dworze Artusa uczestniczył wojewoda pomorski Dariusz Drelich, wiceprezydent Miasta Gdańska, rektorzy trójmiejskich uczelni, dyrektor Muzeum Gdańska dr hab. Waldemar Ossowski, prezes Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki Beniamin Koralewski i przewodniczący Rady Upowszechniania Nauki przy Prezydium PAN.

Wykłady inauguracyjne w czasie uroczystego otwarcia wygłosili: prof. dr hab. Iwona Hofman – „Komunikacja naukowa i popularyzacja wiedzy jako społeczne zobowiązania towarzystw naukowych”, prof. dr hab. Andrzej Grzywacz, czł. rzecz. PAN - „Współdziałanie Polskiej Akademii Nauk ze społecznym ruchem naukowym” oraz dr hab. prof. KSW Stanisław Kunikowski – „Wkład towarzystw naukowych w tworzenie i rozwój uczelni wyższych w Polsce”.

Obecność władz województwa i miasta, rektorów uczelni trójmiejskich i przedstawicieli świata nauki i kultury podkreślała rangę wydarzenia. W związku z obchodami 100.lecia Gdańskiego Towarzystwa Naukowego prezes Towarzystwa wręczył Medale Jubileuszowe członkom Rady tj. prof. dr hab. Małgorzacie Mańka, prof. dr hab. Małgorzacie Jędryczka, prof. dr hab. Andrzejowi Grzywaczowi i prof. dr hab. Zbigniewowi Kruszewskiemu.

Podczas drugiego dnia w obradach plenarnych głos zabrali: prof. dr hab. czł. koresp. PAN Romuald Zabielski, Wiceprezes Polskiej Akademii Nauk i prof. dr hab. czł. koresp. PAN Grzegorz Węgrzyn, Prezes Oddziału PAN w Gdańsku. Na sesjach plenarnych referaty wygłosili: prof. dr hab. inż. Jerzy Błażejowski - Gdańskie Towarzystwo Naukowe – „Rola towarzystw naukowych ogólnych i regionalnych w rozwoju nauki i aktywizacji środowisk lokalnych”, prof. dr hab. Zbigniew Kruszewski – Towarzystwo Naukowe Płockie – „Społeczny ruch naukowy a uregulowania prawne”, prof. dr hab. Piotr Kostyło – Polskie   Towarzystwo Pedagogiczne - „Integracyjna funkcja towarzystw naukowych”, prof. dr hab. inż. Bożenna Kawalec-Pietrenko – Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT – „Rola stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT w szerzeniu wiedzy i wskazywaniu działań na rzecz Przemysłu 4.0” oraz prof. dr hab. Magdalena Musiał-Karg i prof. dr hab. Arkadiusz Żukowski – Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych – „Drapieżna nauka – drapieżne publikacje i ich skutki dla dyscyplin naukowych w Polsce. Przykład nauk o polityce i administracji”.

Mówcy i dyskutanci poruszyli m.in. problemy uregulowań prawnych statusu towarzystw, integracyjnej funkcji towarzystw naukowych, roli towarzystw naukowych w szerzeniu wiedzy i aktywizacji środowisk lokalnych, roli stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT w rozwoju nowoczesnego przemysłu oraz skutków drapieżnej nauki dla pozycji dyscyplin naukowych w Polsce.

W sesji popołudniowej drugiego dnia obrad odbyło się 6 sesji problemowych: „Wkład towarzystw ogólnych i regionalnych w rozwój nauki i regionów (prowadzący dr hab., prof. UAM Andrzej Gulczyński, prof. dr hab. Andrzej Wac-Włodarczyk) – 6 referatów; dwie sesje „Działania towarzystw w naukach społecznych i humanistycznych w kształtowaniu postaw i świadomości społecznej (prowadzące: dr hab., prof. ISl PAN Anna Engelking i dr hab. prof. UJ Diana Pietruch-Reizes) – po 7 referatów; „Działania towarzystw w naukach biologicznych i rolniczych na rzecz rozwoju nauki (prowadzące: prof. dr hab. czł. rzecz. PAN Małgorzata Mańka, prof. dr hab. czł. koresp. PAN Małgorzata Jędryczka) - 9 referatów, „Działania towarzystw w naukach ścisłych i technicznych oraz naukach o Ziemi na rzecz rozwoju gospodarki. (prowadzący: prof. dr hab. Marek Sarna) – 6 referatów i „Działania towarzystw medycznych na rzecz poprawy zdrowia społeczeństwa (prowadzący: prof. dr hab. Jacek Imiela) – 5 referatów.

Referaty na sesjach problemowe podzielono według specyfiki towarzystw i dziedzin nauki pomiędzy towarzystwa ogólne i regionalne, reprezentujące nauki społeczne i humanistyczne, nauki biologiczne i rolnicze, nauki ścisłe, techniczne i nauki o Ziemi, towarzystwa medyczne. W referatach przedstawiono szeroki zakres zagadnień historycznych, tradycji, zasobów materialnych, wydawania czasopism, praktyk popularyzacji wiedzy, współpracy z otoczeniem zewnętrznym, funkcji integracyjnej towarzystw itd.

   W trzecim dniu Kongresu odbyło się posiedzenie plenarne Rady Towarzystw Naukowych, podczas którego przewodnicząca Rady, prof. dr hab. I. Hofman omówiła projekt ustawy regulującej status społecznego ruchu naukowego w Polsce. W obradach plenarnych Kongresu referaty wygłosili: dr Grzegorz D. Stunża – Polskie Towarzystwo Edukacji Medialnej – „Potencjał i praktyka popularyzacji nauki w dobie medialnych przemian (post) pandemicznych)”, dr hab., prof. UG Małgorzata Łosiewicz – Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej – „Zaangażowanie towarzystw naukowych w rozwój młodych badaczy. Praktyki i doświadczenia Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej” i dr hab. prof. UJ Diana Pietruch-Reizes – Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej – „Zainteresowanie doktorantów działalnością towarzystw naukowych”.  

Podczas dyskusji podsumowującej Kongres głos zabierali m.in. prowadzący sesje problemowe. Pomimo zróżnicowania społecznego ruchu naukowego, wyodrębniono kilka problemów wspólnych, które rzutują na przyszłość towarzystw naukowych. Są to: niska punktacja czasopism wydawanych przez towarzystwa, relatywnie słaba świadomość narzędzi i nowoczesnych technik dystrybucji wiedzy, brak systemów motywacyjnych dla młodych badaczy, deficyty finansowe i trudności w utrzymaniu zasobów materialnych towarzystw.

W Kongresie wzięło udział ponad 90 naukowców i działaczy społecznego ruchu naukowego, reprezentując ok. 60 towarzystw naukowych ogólnych i specjalistycznych, w tym 24 przedstawicieli towarzystw ogólnych i regionalnych, 23 przedstawicieli towarzystw działających w naukach społecznych i humanistycznych, 10 przedstawicieli towarzystw działających w naukach biologicznych, 9 przedstawicieli towarzystw działających w naukach rolniczych i leśnych, 5 przedstawicieli towarzystw działających w naukach ścisłych i technicznych, 3 przedstawicieli towarzystw działających w naukach o Ziemi, 8 przedstawicieli towarzystw działających w naukach medycznych oraz 3 przedstawicieli stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT. Ogółem na obradach plenarnych i na sesjach problemowych wygłoszono 55 wystąpień. Udział przedstawicieli poszczególnych grup towarzystw obrazuje poniższe zestawienie:

Liczba osób z towarzystw (59 towarzystw – 86 osób):

Towarzystwa ogólne i regionalne (9 towarzystw – 24 osoby):

1. Gdańskie Towarzystwo Naukowe (3+6)
2. Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (4)
3. Lubelskie Towarzystwo Naukowe (1)
4. Łódzkie Towarzystwo Naukowe (1)
5. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (2)
6. Towarzystwo Naukowe Płockie (2)
7. Towarzystwo Ziemi Kozielskiej (2)
8. Włocławskie Towarzystwo Naukowe (1)
9. Wrocławskie Towarzystwo Naukowe (2)

Towarzystwa w naukach społecznych i humanistycznych (20 towarzystw – 23 osoby):

10. Polskie Towarzystwo Badań nad Filmem i Mediami (1)
11. Polskie Towarzystwo Edukacji Medialnej (1)
12. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne (1)
13. Polskie Towarzystwo Ergonomiczne (1)
14. Polskie Towarzystwo Historii Prawa (1)
15. Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej (1)
16. Polskie Towarzystwo Językoznawcze (1)
17. Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej (2)
18. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze (1)
19. Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych (1)
20. Polskie Towarzystwo Nautologiczne (1)
21. Polskie Towarzystwo Pedagogiczne (3)
22. Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej (1)
23. Polskie Towarzystwo Socjologiczne (1)
24. Polskie Towarzystwo Studiów Europejskich (1)  
25. Polskie Towarzystwo Studiów Międzynarodowych (1)
26. Societas Humboldtiana Polonorum (1)
27. Towarzystwo Kultury Języka (1)
28. Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza (1)
29. Towarzystwo Naukowe Prakseologii (1)

Towarzystwa w naukach biologicznych (9 towarzystw – 10 osób):

30. Polskie Towarzystwo Antropologiczne (1)
31. Polskie Towarzystwo Biochemiczne (1)
32. Polskie Towarzystwo Biofizyczne (1)
33. Polskie Towarzystwo Botaniczne (1)
34. Polskie Towarzystwo Genetyczne (1)
35. Polskie Towarzystwo Mikrobiologów (1)
36. Polskie Towarzystwo Mykologiczne (2)
37. Polskie Towarzystwo Parazytologiczne (1)
38. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika (1)

Towarzystwa w naukach rolniczych (6 towarzystw – 9 osób):

39. Polskie Towarzystwo Agrofizyczne (1)
40. Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne (2)
41. Polskie Towarzystwo Leśne (3)
42. Polskie Towarzystwo Nauk Ogrodniczych (1)
43. Polskie Towarzystwo Nauk Weterynaryjnych (1)
44. Polskie Towarzystwo Technologów Żywności (1)

Towarzystwa w naukach matematyczno-fizyczno-chemicznych (2 towarzystwa- 2 osoby):

45. Polskie Towarzystwo Astronomiczne (1)
46. Polskie Towarzystwo Fizyczne (1)

Towarzystwa w naukach technicznych (3 towarzystwa – 3 osoby):

47. Polskie Towarzystwo Inżynierii Biomedycznej (1)
48. Polskie Towarzystwo Kalorymetrii i Analizy Termicznej (1)
49. Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej (1)

Towarzystwa w naukach o Ziemi (2 towarzystwa – 3 osoby):

50. Polskie Towarzystwo Geograficzne (2)
51. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich (1)

Towarzystwa w naukach medycznych (7 towarzystw – 8 osób):

52. Polskie Towarzystwo Anestezjologii i Intensywnej Terapii (1)
53. Polskie Towarzystwo Badań Układu Nerwowego (1)
54. Polskie Towarzystwo Dietetyki (2)
55. Polskie Towarzystwo Farmakologiczne (1)
56. Polskie Towarzystwo Okulistyczne (1)
57. Towarzystwo Chirurgów Polskich (1)
58. Towarzystwo Internistów Polskich (1)

Stowarzyszenia NOT (przedstawiciele FSN NOT 3 osoby):

59. Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT (3)

Inne:

60. Polska Akademia Nauk (1)

Kongres zakończył się przyjęciem Uchwały (tekst poniżej) w sprawie współdziałania wszystkich podmiotów zaangażowanych w podtrzymanie tradycji społecznego ruchu naukowego w formule wynikającej z wyzwań współczesności w zakresie przygotowania projektu ustawy regulującej działanie towarzystw naukowych w Polsce. Tytuł Kongresu „Społeczny wymiar działalności towarzystw naukowych” bardzo dobrze oddaje kierunek polityki naukowej państwa i wiążę się z problematyką dystrybucji wiedzy i popularyzacji nauki, w wygłoszonych referatach przedstawiono rolę i działania towarzystw w realizacji misji społecznego ruchu naukowego na rzecz społeczeństwa i kraju. 

Uchwała