W dniach 14-15 września 2018 r. odbył się II Kongres Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości obywatelskiej i kulturowej”, zorganizowany przez Radę Towarzystw Naukowych PAN, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Polską Akademię Umiejętności oraz Towarzystwo Naukowe Płockie.
Decyzję o powierzeniu organizacji Kongresu Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk, jako realizacji postulatów przyjętych na I Kongresie Towarzystw Naukowych pod hasłem „Towarzystwa Naukowe w Polsce: dziedzictwo, kultura, nauka, trwanie”, który obradował w Warszawie w dniach 17-18 września 2013 r. oraz realizacji programu działań Rady w kadencji 2015-2018, zatwierdzonego przez Wiceprezes PAN, prof. dr hab. Elżbietę Frąckowiak, podjęła Rada Towarzystw Naukowych na posiedzeniu plenarnym w dniu 9 września 2017 r.
Celem Kongresu było przedstawienie wkładu społecznego ruchu naukowego w rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej w okresie od odzyskania niepodległości przez Polskę w dniu 11 listopada 1918 r. oraz ocena tego wkładu, a także dyskusja nad aktualnym miejscem społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce.
Podczas Kongresu zaprezentowano 37 referatów, poświęconych tematyce objętej programem Kongresu, w tym:
- „Ocena wkładu towarzystw naukowych w rozwój społeczeństwa obywatelskiego” (I. Hofman – Rola towarzystw naukowych w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego, Z. Kruszewski – O wartościach społecznego ruchu naukowego),
- „Rozwój i wkład towarzystw naukowych w kształtowanie świadomości narodowej i obywatelskiej na przestrzeni wieków” (A. Gulczyński - Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk –tradycja i nowe wyzwania),
- „Rozwój i wkład towarzystw naukowych w kształtowanie kultury polskiej w okresie od odzyskania niepodległości Polski” (A. Białas – Towarzystwa naukowe jako skarb narodowy, P. Żmigrodzki – Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego – sto lat rozumnej troski o język ojczysty; I. Gościński – Kulturotwórcza działalność Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego),
- „Wpływ towarzystw naukowych na rozwój nauki w Polsce w okresie od odzyskania niepodległości Polski” (D. Pietruch-Reizes – Rola i znaczenie towarzystw naukowych w systemie nauki i kultury odradzającego się państwa polskiego, J. Majkowski – Koncepcja zmiany paradygmatu nauczania medycyny na wydziałach lekarskich),
- „Wpływ towarzystw naukowych na rozwój społeczno-ekonomiczny i rozwój regionów w okresie od odzyskania niepodległości Polski” (E. Mączyńska-Ziemacka – Globalne trendy w gospodarce – wyzwania dla środowiska i stowarzyszeń ekonomistów, J. Gołota - Regionalne towarzystwa naukowe w dobie globalizacji i upolityczniania życia publicznego – anachronizm czy realna rzeczywistość)
- „Wpływ towarzystw naukowych na rozwój techniki i gospodarki w Polsce i w regionach od odzyskania niepodległości Polski” (W. Nagórko – Rola mechaników polskich w rozwoju wybranych obszarów nauk technicznych w ostatnim stuleciu, M. Borek-Daruk – Wkład inżynierów i prasy technicznej w odbudowę niepodległej Polski)
- „Ocena wkładu towarzystw naukowych w upowszechnianie nauki w Polsce i rozwój nowoczesnych form upowszechniania nauki” (W. Wolf – Festiwal Nauki, Techniki i Sztuki w Łodzi).
Ważnym elementem Kongresu było zwrócenie uwagi na sprawy nurtujące społeczny ruch naukowy, nagłośnienie dorobku i roli społecznego ruchu naukowego w rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju i regionów oraz rozwoju techniki i gospodarki w okresie od momentu odzyskania niepodległości Polski w dniu 11 listopada 1918 r. Równie istotnym przedmiotem rozważań Kongresu było podkreślenie roli towarzystw naukowych w świetle dynamicznych przemian rzeczywistości społeczno-gospodarczej i zmian sytuacji prawnej nauki, które wpływają na funkcjonowanie towarzystw naukowych w Polsce.
Wśród najważniejszych efektów Kongresu można wymienić: dalszą integrację towarzystw naukowych w Polsce, określenie roli jaką towarzystwa naukowe powinny odgrywać w polskiej nauce w dobie dynamicznych zmian, monografię pokongresową i uchwałę Kongresu. Głównym efektem Kongresu jest uchwała przyjęta przez uczestników Kongresu, w której podkreślono: doniosłą rolę towarzystw naukowych w czasach zaborów i w dziejach niepodległego Państwa Polskiego; stwierdzono, że towarzystwa naukowe organizując społeczny ruch naukowy i budując społeczeństwo obywatelskie są integralną częścią nauki polskiej i są podmiotami życia publicznego, i ze względu na swoje znaczenie dla społeczeństwa powinny znaleźć należne miejsce w systemie prawnym w kraju, powinny być wspierane finansowo zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo przez budżet państwa oraz budżety samorządowe, ze względu na ich znaczenie dla rozwoju społeczeństwa. Kongres uznał, że przy stosunkowo niskim rozumieniu znaczenia nauki dla rozwoju naszego kraju należy wzmocnić rolę publikacji i innych działań odnoszących się do popularyzacji wiedzy i wyników badań. Podniesienie rangi takiej aktywności powinno następować nie tylko przez wsparcie materialne, ale i przez docenianie jej we wszystkich, coraz bardziej sformalizowanych ocenach. Zgromadzeni wyrazili również przekonanie, że nowa punktacja czasopism naukowych powinna w sposób odpowiedni docenić rolę i znaczenie polskojęzycznych czasopism naukowych, naukowo-technicznych oraz popularnonaukowych, stanowiących istotną formę upowszechniania wyników badań. Uczestnicy Kongresu uznali, że bez zmiany polityki państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego spiętrzać się będą bariery rozwoju naukowego, kulturalnego, gospodarczego i społecznego Polski oraz zniweczony zostanie ogromny dorobek towarzystw naukowych.
Uchwała Kongresu została zamieszczona na stronie internetowej Rady Towarzystw Naukowych Polskiej Akademii Nauk, na stronie internetowej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, została rozesłana do członków Rady Towarzystw Naukowych, którzy według posiadanych informacji zamieścili je na stronach towarzystw. Uchwała została także przekazana Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które objęły Kongres honorowym patronatem, komisjom Sejmu i Senatu oraz instytucjom centralnym działającym w obszarze nauki.
W trakcie Kongresu odbyły się ponadto: prezentacja publikacji towarzystw naukowych, w której swoje publikacje przedstawiło 13 towarzystw naukowych (Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Polskie Towarzystwo Leśne, Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN, SIGMA-NOT i Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich), prezentacja wystawy „Trzy filary Uniwersytetu – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk”, prezentacja wystawy „W Collegium Minus” i prezentacja wystawy „Delegaci z powiatu jarocińskiego na Polskim Sejmie Dzielnicowym”.
Dwudniowe obrady miały miejsce w dwóch instytucjach, 14 września 2018 r. – Collegium Minus Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 15 września 2018 r. – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Obrady w Collegium Minus podzielone były na 8 sesji, w tym 2 plenarne i 6 problemowych, w następującym podziale: Sesja plenarna I – Sala Lubrańskiego (przew. prof. dr hab. Anna Gronowska-Senger; Sesja plenarna II – Sala Lubrańskiego (przew. prof. UAM dr hab. Przemysław Matusik); Sesja problemowa I – Sala XVII (przew. prof. dr hab. Bogdan Miśkowiak; Sesja problemowa II – Sala Lubrańskiego (przew. prof. dr hab. Stanisław Kunikowski); Sesja problemowa III – Sala Senatu (przew. prof. dr hab. Wiesław Nagórko); Sesja problemowa IV – Sala XVII (przew. prof. dr hab. Bogdan Miśkowiak); Sesja problemowa V – Sala Lubrańskiego (przew. prof. dr hab. Stanisław Kunikowski); Sesja problemowa VI – Sala Senatu (przew. prof. dr hab. Wiesław Nagórko).
Drugiego dnia obrady odbyły się w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Zostały one podzielone na 3 sesje, w tym 1 plenarną i 2 problemowe: Sesja problemowa I – Sala Zarządu PTPN (przew. prof. dr hab. Piotr Skłodowski); Sesja problemowa II – Sala Posiedzeń PTPN (przew. prof. dr hab. Małgorzata Krajewska) i Sesja plenarna – Sala Posiedzeń PTPN (przew. prof. dr hab. Zbigniew Kruszewski).
Uczestnicy Kongresu reprezentowali wszystkie grupy towarzystw naukowych działających w Polsce, których członkowie uczestniczą w organizacji i prowadzeniu badań naukowych oraz upowszechnianiu wyników badań. W Kongresie wzięły udział 84 osoby z 48 towarzystw naukowych i 4 przedstawicieli innych instytucji. Największą liczbę przedstawicieli miały Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – 7 uczestników oraz Towarzystwo Naukowe Płockie – 5 osób, po 3 osoby reprezentowały Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Włocławskie Towarzystwo Naukowe i Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Najliczniejszą grupą były towarzystwa reprezentowane przez 1 członka, ich liczba wyniosła 27. W podziale na specjalizacje struktura uczestniczących w Kongresie Towarzystw wyglądała następująco: 37% towarzystwa ogólne i regionalne, 24% nauki społeczne i humanistyczne, 10% nauki medyczne, 7% nauki o Ziemi, 6% nauki rolnicze i leśne, 5% stowarzyszenia naukowo-techniczne NOT oraz po 2% nauki biologiczne, nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne oraz nauki techniczne. Podczas Kongresu wygłoszono 37 referaty, najwięcej referatów - po 11 wygłosili przedstawiciele towarzystw ogólnych i regionalnych oraz towarzystw społecznych i humanistycznych, które będą opublikowane w przygotowywanej monografii.
Za działania promocyjne odpowiedzialne były Rada Towarzystw Naukowych PAN i Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Działania promocyjne podzielone były na 3 etapy: etap I – przesłanie informacji o Kongresie do towarzystw naukowych w Polsce, etap II – pozyskanie partnerów Kongresu, etap III – promocja wydarzenia wśród opinii publicznej.
W pierwszym etapie Rada Towarzystw Naukowych przesłała zaproszenie i informację o Kongresie do ponad 300 towarzystw naukowych działających w Polsce. Działania promocyjne obejmowały także prowadzone głównie przez Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk rozmowy telefoniczne i bezpośrednie spotkania z przedstawicielami towarzystw. Mierzalnym efektem tych działań były 94 zgłoszenia uczestnictwa w wydarzeniu.
Drugi etap promocji Kongresu obejmował pozyskiwanie partnerów. W wyniku prowadzonych prac do tego grona weszły: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego – Wiceprezes Rady Ministrów Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Jarosław Gowin, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Wiceprezes Rady Ministrów Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński, Marszałek Województwa Wielkopolskiego Marek Woźniak, Miasto Poznań i Prezydent Miasta Poznania, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej, Polskie Towarzystwo Leśne, Kolegium Rektorów Miasta Poznania, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Forum Akademickie, Życie Uniwersyteckie. Efektem prowadzonych działań było także zaangażowanie się w projekt przez Miasto Poznań, co wiązało się z przekazaniem dofinansowania na prowadzenie działań promocyjnych. Dofinansowanie organizatorzy otrzymali również od Polskiego Towarzystwa Leśnego, Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej i Towarzystwa Naukowego Płockiego.
Trzeci etap promocji wydarzenia dotyczył działań na rzecz poinformowania i spopularyzowania informacji o Kongresie wśród opinii publicznej, na stronie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk uruchomiono specjalny serwis informacyjny, w którym pojawiały się wszelkie informacje dotyczące Kongresu, w tym program Kongresu, lista partnerów i organizatorów oraz (po zakończeniu Kongresu) uchwała Kongresu, Rada Towarzystw Naukowych Polskiej Akademii Nauk uruchomiła tożsamy serwis na swojej stronie internetowej, media społecznościowe – na portalu społecznościowym Facebook organizatorzy informowali na bieżąco o szczegółach Kongresu. Uruchomione zostało także wydarzenie II Kongres Towarzystw Naukowych w Polsce; działania media relations – organizatorzy prowadzili działania z zakresu PR, czego efektem był wywiad nt. Kongresu udzielony przez Sekretarza Generalnego dr. hab. Filipa Kaczmarka w programie Wielkopolska Warta Poznania na antenie TVP Poznań. Pierwszego dnia zorganizowany został briefing prasowy, na którym pojawili się dziennikarze z Radia Poznań oraz Życia Uniwersyteckiego.
Organizatorzy zaprosili również gości specjalnych, wśród których pojawili się między innymi europoseł Krystyna Łybacka, były prezes Polskiej Akademii Nauk prof. dr hab. Andrzej Legocki, wiceprezes Polskiej Akademii Nauk prof. dr hab. Elżbieta Frąckowiak oraz przewodniczący Rady Miasta Poznania Grzegorz Ganowicz.
Zgodnie z wymogami we wszystkich przekazach medialnych (informacje prasowe i wywiady telewizyjne) oraz w materiałach kongresowych pojawiły się informacje o partnerach Kongresu wraz z ich logami, w tym Miasta Poznań.
Kongres zorganizowano zgodnie z zachowaniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych i zachowaniem zasad gospodarności środkami finansowymi.