Szczegóły

Opublikowano: 30 styczeń 2021

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN w 2020 roku

W 2020 roku Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN działała w składzie ustalonym Uchwałami nr 13/2019 Prezydium PAN z dnia 19 lutego 2019 r. i nr 18/2019 Prezydium PAN z dnia 19 marca 2019 r. w sprawie powołania członków komitetów problemowych i rad przy Prezydium PAN na okres kadencji 2019-2022 i wynikiem wyborów przeprowadzonych na zebraniu plenarnym Rady w dniu 7 marca 2019 r. oraz na zebraniu plenarnym Rady w dniu 3 marca 2020 r.

Prezydium:

Przewodnicząca:
prof. dr hab. Iwona HOFMAN – Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej. Lublin

Z-cy przewodniczącej:

• prof. dr hab. Zbigniew CZERNICKI – Polskie Towarzystwo Neurochirurgów, Warszawa
• prof. dr hab. inż. Wiesław NAGÓRKO – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa

Członkowie:

• prof. dr hab. inż. Jerzy BARGLIK – Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Katowice
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN – Andrzej GRZYWACZ - Polskie Towarzystwo Leśne, Warszawa
• prof. dr hab. Jacek IMIELA - Towarzystwo Internistów Polskich, Warszawa
• prof. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI – Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock
• prof. dr hab. Stanisław KUNIKOWSKI - Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Włocławek
• prof. dr hab. Joanna MADALIŃSKA-MICHALAK – Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Warszawa

Sekretarz:
mgr inż. Tadeusz MAJSTERKIEWICZ - Polska Akademia Nauk, Warszawa

Członkowie Rady:

• prof. dr hab. Jerzy BŁAŻEJOWSKI - Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk
• prof. dr hab. inż. Marek DAROWSKI - Polskie Towarzystwo Inżynierii Biomedycznej, Warszawa
• prof. dr hab. Bohdan DOBRZAŃSKI jr - Polskie Towarzystwo Agrofizyczne, Lublin
• dr hab., prof UHP Julia DZIWOKI - Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa
• dr hab., prof. ISl PAN Anna ENGELKING – Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Warszawa
• prof. dr hab. Barbara GIERSZEWSKA - Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce
• prof. dr hab. Igor GOŚCIŃSKI – Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, Kraków
• prof. dr hab. inż. Ewa GÓRSKA – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER - Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych, Warszawa
• prof. dr hab. Andrzej GULCZYŃSKI – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań
• prof. dr hab. Małgorzata JĘDRYCZKA - Polskie Towarzystwo Genetyczne, Poznań
• prof. dr hab. med. Zbigniew KALARUS - Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, Zabrze
• prof. dr hab. Ryszard KASPEROWICZ - Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa
• prof. dr hab. Marek Wł. KOWALCZYK – Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa
• dr hab. Beata KRAWCZYK, prof. PG – Federacja Polskich Towarzystw Medycznych, Gdańsk
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN Andrzej LEGOCKI - Polskie Towarzystwo Biochemiczne, Poznań
• dr inż. Jan ŁUKASZEWICZ - Polskie Towarzystwo Leśne, Warszawa
• prof. dr hab. Jolanta MAŁYSZKO - Polskie Towarzystwo Transplantacyjne, Warszawa
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Małgorzata MAŃKA – Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, Poznań
• prof. dr hab. Elżbieta MĄCZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Cezary OBRACHT-PRONDZYŃSKI – Instytut Kaszubski, Gdańsk
• dr hab., prof. UJ Diana PIETRUCH-REIZES - Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej, Kraków
• prof. dr hab. Marek Jacek SARNA - Polskie Towarzystwo Astronomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Leszek SIRKO - Polskie Towarzystwo Fizyczne, Warszawa
• prof. dr hab. Jan TWARDOŃ - Polskie Towarzystwo Nauk Weterynaryjnych, Wrocław
• prof. dr hab. Andrzej WAC-WŁODARCZYK - Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin
• prof. dr hab. Krzysztof Jan WALCZAK – Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Kalisz
• prof. dr hab. Stanisław WINCENCIAK - Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa

Epidemia koronawirusa Covid 19 od połowy marca 2020 roku i wprowadzone przez Rząd obostrzenia, ograniczające praktycznie prowadzenie spotkań w większym aniżeli 10-osobowym gronie, praktycznie uniemożliwiła przeprowadzenie zebrań plenarnych Rady i organizację zaplanowanych w przyjętym na zebraniu plenarnym Rady w dniu 5 marca 2020 r. programie działań Rady w 2020 roku konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany” (planowanej wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim) i konferencji „Komunikacja w nauce – Komunikowanie wiedzy” (planowanej wspólnie z Polskim Towarzystwem Komunikacji Społecznej i Lubelskim Towarzystwem Naukowym). W tej sytuacji skoncentrowano się na działaniach związanych z wydaniem materiałów z odbytej 28 listopada 2019 r. konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”, kontynuowano działania związane z wydaniem materiałów z II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej", odbytego w Poznaniu w dniach 14-15 września 2018 r., opiniowaniu wpływających do Rady projektów ustaw dot. nauki i prowadzeniu strony internetowej Rady, na której na bieżąco zamieszczano wpływające z towarzystw naukowych informacje o odbywanych lub planowanych konferencjach, zjazdach i jubileuszach. Z uwagi na aktualną sytuację epidemiologiczną nie uruchomiono „Newsletter’a” o działaniach Rady Towarzystw Naukowych.

W 2020 roku odbyły się 2 zebrania plenarne Rady (5 marca 2020 r. i przeprowadzone zdalnie w dniu 3 grudnia 2020 ) i 3 posiedzenia Prezydium Rady (4 lutego 2020 r., 17 czerwca 2020 r. i 17 września 2020 r.).

Odbyte w dniu 4 lutego 2020 r. posiedzenie Prezydium Rady, poświęcono przyjęciu ostatecznego tekstu „Stanowiska Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce”, podjętego przez uczestników konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”, odbytej w dniu 28 listopada 2019 roku, rozpatrzeniu propozycji działań Rady Towarzystw Naukowych w 2020 roku i materiałów na zebranie plenarne Rady, zaplanowane w dnu 5 marca 2020 r.

W trakcie odbytego w dniu 5 marca 2020 r. zebrania plenarnego Rady przeprowadzono wybory uzupełniające członka Rady i członków Prezydium Rady, przyjęto sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych w 2019 roku, plan pracy Rady Towarzystw Naukowych w 2020 roku i sprawozdanie z konferencji "Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”, odbytej w dniu 28 listopada 2019 roku oraz ostateczną wersję "Stanowiska Rady" przyjętego na tej konferencji. W miejsce zmarłego w dniu 18 lipca 2019 r. członka Prezydium Rady prof. dr hab. Jerzego Majkowskiego została wybrana dr hab. Beata Krawczyk, prof. PG – Federacja Polskich Towarzystw Medycznych, a w skład Prezydium Rady zostali wybrani prof. dr hab. Jerzy Barglik – Stowarzyszenie Elektryków Polskich i prof. dr hab. Jacek Imiela – Towarzystwo Internistów Polskich.

Odbyte w dniu 17 czerwca 2020 r. posiedzenie Prezydium Rady poświęcono rozważeniu możliwości realizacji programu działań Rady zaplanowanych na 2020 rok w aktualnej sytuacji epidemiologicznej oraz zajęciu stanowiska w sprawie przesłanego wszystkim członkom Rady projektu Ustawy o Polskiej Akademii Nauk z dnia 9 grudnia 2019 r., przygotowanego przez Zespół do spraw opracowania założeń do projektu oraz projektu nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk, powołany przez Prezesa PAN w dniu 25 stycznia 2019 r.

Wypracowana przez Zespół propozycja nowelizacji Ustawy o PAN, była przedmiotem szerokiej dyskusji w Akademii. Założenia tej propozycji były dyskutowane na zebraniach plenarnych wydziałów PAN, na zebraniach Rady Dyrektorów Jednostek Naukowych, oddziałów PAN, Prezydium PAN i na posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego PAN. W PAN została przygotowana kompleksowa propozycja reformy Akademii i zamiarem władz PAN, było przeprowadzenie szerokich konsultacji w wielu ośrodkach Polskiej Akademii Nauk w kraju. Umówione i przygotowane były już dwa spotkania – w Poznaniu i Gdańsku, w których udział zapowiedzieli przedstawiciele Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z Premierem Jarosławem Gowinem na czele. Zaplanowane były kolejne konferencje w innych częściach kraju. Spotkania te, na skutek wybuchu epidemii, nie mogły dojść do skutku i zostały przeniesione na czas późniejszy.

Po upublicznieniu w dniu 30 kwietnia 2020 r. propozycji Komitetu Polityki Naukowej (KPN) dotyczących reformy Polskiej Akademii Nauk, która w przekonaniu władz PAN może prowadzić do dezintegracji Polskiej Akademii Nauk i likwidacji ponad połowy instytutów naukowych PAN, Prezes PAN przesłał środowisku naukowemu zrzeszonemu w komitetach naukowych i problemowych, propozycję wypracowaną w Polskiej Akademii Nauk, z prośbą o wnikliwą analizę i opinię.

W dotychczasowej debacie Zespół do spraw opracowania założeń do projektu oraz projektu nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk wyraził swój sprzeciw wobec propozycji KPN, podobne stanowisko przygotowała Rada Dyrektorów Jednostek Naukowych, złożona z 11 dyrektorów instytutów PAN. Dokumenty te zostały poparte przez Prezydium PAN w dn. 19 maja 2020 r. Środowisko PAN jest przekonane, że proponowane przez KPN rozwiązanie nie wpłynie na poprawę jakości badań naukowych, a wręcz przeciwnie może doprowadzić do likwidacji najlepszych cech potencjału Polskiej Akademii Nauk, która swą siłę czerpie z integralności obejmującej zarówno związek instytutów z korporacją, jak i związek pełnego cyklu edukacji doktorskiej (łącznie z nadawaniem stopni) z zaawansowanymi badaniami.

Projekt Zespołu do spraw opracowania założeń do projektu oraz projektu nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk, zakłada m. in. reformę relacji instytutów z korporacją poprzez wyraźne wzmocnienie w niej reprezentacji instytutów, silniejsze zintegrowanie kształcenia doktorskiego z badaniami w ramach rozwiązań dla całej Akademii, przy poszanowaniu samodzielności jej instytutów. Wprowadza też rozwiązania strukturalne zdecydowanie ułatwiające instytucjonalną elastyczność i umiędzynarodowienie zapewniające działanie w PAN wyłącznie jednostek reprezentujących wysoki poziom. W przekonaniu władz PAN najlepszą drogą do poprawy jakości funkcjonowania PAN jest wzmocnienie i oparcie na nowych zasadach jej integralności, bo to ona buduje potencjał Akademii.

Po dyskusji Prezydium Rady podjęło decyzję o poparciu przez Radę, stanowiska władz PAN w sprawie konieczności zachowania autonomii Akademii i instytutów Akademii oraz poparciu stanowiska władz PAN w sprawie proponowanej przez Komitet Polityki Naukowej reformy Polskiej Akademii Nauk.

Postanowiono, że Rada wystąpi do władz PAN o rozważenie w projekcie ustawy zmiany zapisu punktu 9 w art. 2 pkt. 2. Do zadań Akademii należy w szczególności:

9) współpraca z uczelniami, federacjami podmiotów systemów szkolnictwa wyższego i nauki, Centrum Łukasiewicz i instytutami działającymi w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, instytutami badawczymi oraz towarzystwami naukowymi, w szczególności w zakresie działalności naukowej;

poprzez wykreślenie w tym punkcie sformułowania oraz towarzystwami naukowymi, i dodanie punktu 10 w brzmieniu:

10) współdziałanie ze społecznym ruchem naukowym, w szczególności z towarzystwami i stowarzyszeniami naukowymi

jednocześnie odpowiednio zmieniając numerację kolejnych punktów.

Postanowiono, aby w wystąpieniu do władz PAN zwrócić się także, o poparcie, przez władze PAN, starań Rady o uchwalenie odrębnej ustawy o towarzystwach naukowych, której projekt w 2009 roku został przekazany do Sejmu.

Z uwagi na sytuację epidemiologiczną i trudność przewidzenia, jakie będą możliwości organizacji konferencji nie podjęto decyzji w sprawie planowanej na 2020 rok konferencji „Komunikacja w nauce. Komunikowanie wiedzy” (Lublin, 21-22 październik 2020 r.), ustalono, że decyzja o odbyciu tej konferencji w listopadzie 2020 lub przeniesieniu na następny rok zostanie podjęta na początku września, po przeprowadzeniu rozeznania w sprawie możliwości zabezpieczenia przez zespól informatyków Polskiej Akademii nauk odbycia takiej konferencji.

Mając na uwadze sytuację epidemiologiczną i obowiązujące zarządzenia władz państwowych dot. organizacji spotkań ustalono, że w zależności od rozwoju sytuacji epidemiologicznej następne zebranie Prezydium Rady odbędzie się w końcu sierpnia lub na początku września i wtedy zostaną podjęte ostateczne decyzje w sprawie dalszych działań Rady w 2020 roku.

Odbyte w dniu 17 września 2020 r. posiedzenie Prezydium Rady poświęcono możliwości realizacji programu działań Rady zaplanowanych na 2020 rok w sytuacji epidemiologicznej, w tym możliwości organizacji zaplanowanych na 2020 rok konferencji. W wyniku dyskusji ustalono, że:

• rezygnuje się z organizacji w 2020 roku konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”, jaka miała być zorganizowana wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim w ramach obchodów 200-lecia TNP. Obchody Jubileuszu TNP zostały przeniesione na drugą połowę października 2020 r. i będą połączone z okolicznościową wystawą. Organizatorzy skłaniają się w kierunku organizacji jednodniowego spotkania jubileuszowego, o ich odbyciu TNP podejmie ostateczną decyzję na początku września br., w trakcie tych obchodów zostaną wręczone przyznane przez Prezesa PAN odznaczenia dla TNP;
• ustalono, ze konferencja „Komunikacja w nauce. Komunikowanie wiedzy” zaplanowana na 21-22 października 2020 r. w Lublinie, odbędzie się na przełomie listopada/grudnia 2020 r. jako konferencja prowadzona zdalnie, po przeprowadzeniu rozeznania w sprawie możliwości zabezpieczenia przez zespól informatyków Polskiej Akademii Nauk odbycia takiej konferencji. Ostatecznie, z uwagi na kolejne ograniczenia dot. organizacji konferencji organizację tej konferencji przeniesiono na 2021 rok.

Odbyte w dniu 3 grudnia 2020 r. zebranie plenarne Rady poświęcono omówieniu publikacji z II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej", odbytego w Poznaniu w dniach 14-15 września 2018 r. i publikacji z konferencji "Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy "Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce', odbytej w Warszawie w dniu 28 listopada 2019 r., informacji o obchodach 200-lecia Towarzystw Naukowego Płockiego, odbytych w dniu 17 października 2020 r. i rozpatrzeniu projektu planu działań Rady Towarzystw Naukowych w 2021 roku.

Wydana w roku sprawozdawczym publikacja z odbytego w Poznaniu w dniach 13-14 września 2018 r. II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej", której redaktorami są profesorowie A. Gulczyński i Z. Kruszewski, zawiera zbiór artykułów powstałych na bazie wystąpień wygłoszonych podczas II Kongresu, w których przedstawiono wkład społecznego ruchu naukowego w rozwój i popularyzację nauki, a także jego osiągnięcia w zakresie kształtowania świadomości narodowej i obywatelskiej. W szeregu artykułach została dokonana ocena działań i ewolucji społecznego ruchu naukowego od chwili odzyskania przez Polskę niepodległości, diagnoza stanu aktualnego oraz refleksja dotycząca przyszłości towarzystw regionalnych i specjalistycznych w systemie nauki w kraju.

W publikacji wykorzystano logo Kongresu, nawiązujące do logo I Kongresu, odbytego w 2013 roku, dla podkreślenia kontynuacji problematyki poruszanej w czasie obrad. W części I, która zawiera artykuły dotyczące fundamentów społecznego ruchu naukowego, znajduje się referat prof. Andrzeja Białasa, b. Prezesa Polskiej Akademii Umiejętności, który uznał polskie towarzystwa naukowe za „prawdziwy skarb narodowy […], który nie tylko znakomicie wzbogaca naszą pamięć historyczną i umacnia tradycję, ale, podobnie jak w przeszłości, również dzisiaj konsekwentnie i skutecznie służy budowaniu siły Najjaśniejszej Rzeczypospolitej” oraz referaty prof. Z. Kruszewskiego i prof. I. Hofman. W kolejnych rozdziałach zawarte są referaty poświęcone działalności towarzystw, związanej z odzyskiwaniem w 1918 roku niepodległości oraz referaty przedstawiające działalność poszczególnych towarzystw w minionym stuleciu, z podziałem na towarzystwa regionalne i specjalistyczne.

W publikacji zawarte są streszczenia w języku angielskim i notki o autorach oraz Uchwała uczestników Kongresu, w której podkreślono: doniosłą rolę towarzystw naukowych w czasach zaborów i w dziejach niepodległego Państwa Polskiego; stwierdzono, że towarzystwa naukowe organizując społeczny ruch naukowy i budując społeczeństwo obywatelskie są integralną częścią nauki polskiej i są podmiotami życia publicznego, i ze względu na swoje znaczenie dla społeczeństwa powinny znaleźć należne miejsce w systemie prawnym w kraju, powinny być wspierane finansowo, zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo przez budżet państwa oraz budżety samorządowe, ze względu na ich znaczenie dla rozwoju społeczeństwa. Prof. A. Gulczyński, poinformował uczestników zebrania, że obecnie Towarzystwo aktualizuje adresy uczestników Kongresu, którym w najbliższym czasie zostanie przesłana ta publikacja.

Publikacja z konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce", odbytej w Warszawie w dniu 28 listopada 2019 r. została sfinansowana przez Polską Akademię Nauk ze środków na działalność upowszechniającą naukę. Publikacja zawiera wygłoszone w czasie konferencji referaty „Rola społecznego ruchu naukowego w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego” (prof. Z. Kruszewski), „Wkład towarzystw ogólnych i regionalnych oraz towarzystw specjalistycznych w rozwój dyscyplin i dziedzin nauki” (prof. S. Kunikowski) i „Status prawny funkcjonowania społecznego ruchu naukowego w świetle ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” (prof. I. Hofman), dyskusję w 4 panelach obejmujących grupy towarzystw (Panel 1 – towarzystwa ogólne i regionalne oraz towarzystwa w naukach społecznych i humanistycznych, Panel 2 – towarzystwa w naukach biologicznych i rolniczych, Panel 3 – towarzystwa w naukach ścisłych i technicznych oraz stowarzyszenia naukowo-techniczne NOT, Panel 4 – towarzystwa w naukach medycznych), przyjęte przez uczestników konferencji „Stanowisko Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce” oraz listę uczestników i sprawozdanie z konferencji. W przyjętym przez uczestników konferencji „Stanowisku Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce” wskazuje się na konieczność przyjęcia odrębnej ustawy o działających w kraju towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych, zharmonizowanej z ustawami odnoszącymi się do całego obszaru edukacji i nauki, która powinna określić rolę i zadania społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce, jego rangę społeczną, zasadnicze kierunki działania, uprawnienia i obowiązki, a także zasady finansowania towarzystw i stowarzyszeń naukowych. Szczegółowe informacje o sprawach poruszonych w referatach oraz przebiegu dyskusji panelowych zawarte są w sprawozdaniu z działalności Rady Towarzystw Naukowych w 2019 roku.

Publikacja została wydana w 200 egzemplarzach, zostanie przekazana władzom PAN, przesłana wszystkim członkom Rady i wszystkim uczestnikom konferencji, reprezentującym poszczególne towarzystwa i stowarzyszenia naukowe oraz najbardziej aktywnym towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym w poszczególnych grupach towarzystw i stowarzyszeń. Część nakładu zostanie zarezerwowana do przekazania w czasie spotkań z władzami ministerstwa edukacji i nauki oraz komisjami Sejmu i Senatu RP, które w tym roku były niemożliwe z uwagi na zmiany spowodowane reorganizacją rządu, jakie kierownictwo Rady zamierza odbyć w ramach kontynuacji działań związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce.

W roku sprawozdawczym Towarzystwo Naukowe Płockie obchodziło Jubileusz 200-lecia powstania. Z tej okazji zaplanowano wiele wydarzeń w ciągu całego roku, ale panująca epidemia znacznie zmodyfikowała pierwotne plany m. innymi odwołano planowaną konferencję „Społeczny ruch naukowy w procesie zmian”. Zachowując zasady reżimu sanitarnego w dniu 17 października 2020 r. w Auli Liceum Ogólnokształcącego im. marsz. S. Małachowskiego zorganizowano Otwarte Nadzwyczajne Walne Zebranie Członków Towarzystwa Naukowego Płockiego. Po odśpiewaniu Hymnu Miasta Płocka i Hymnu TNP, prof. Zbigniew Kruszewski, Prezes Towarzystwa wygłosił okolicznościowy referat. Następnie wręczono dyplomy Członka Honorowego TNP prof. Iwonie Hofman – Przewodniczącej Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN, Adamowi Struzikowi – Marszałkowi Województwa Mazowieckiego oraz dr. Tomaszowi Makowskiemu – Dyrektorowi Biblioteki Narodowej. W trakcie tej okolicznościowej sesji Wiceprezes PAN prof. dr hab. czł. koresp. PAN Romuald Zabielski wręczył Prezesowi TNP przyznany przez Prezydium PAN Medal Polskiej Akademii Nauk „Zasłużony dla Nauki” i „Statuetkę Polskiej Akademii Nauk” dla Towarzystwa Naukowego Płockiego. Kolejnym programem uroczystości było otwarcie wystawy „Dwieście artefaktów na dwusetlecie Towarzystwa Naukowego Płockiego” w siedzibie Muzeum Mazowieckiego w Płocku. Na ekspozycji zaprezentowano najcenniejsze obiekty o randze arcycymeliów w wymiarze światowym ze zbiorów Towarzystwa, m.in. pierwodruk dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (1543), inkunabułowe wydanie La Commedia Dantego Aligieri (1487), czy grafikę, pochodzącą z kolekcji Los Caprichos Fransisco Goi (1799). Symboliczna liczba 200 obiektów ma na celu podkreślenie rangi jubileuszu najstarszego towarzystwa naukowego w Polsce oraz pokazanie zbiorów po raz pierwszy w tak szerokim stopniu. Po wernisażu, w sali konferencyjnej Towarzystwa Naukowego Płockiego odbyła się nieformalna, końcowa część uroczystości, na której wszystkim uczestnikom wręczono upominki w postaci okolicznościowych wydawnictw TNP, m.in. ekskluzywny katalog wystawy „Dwieście artefaktów na dwusetlecie Towarzystwa Naukowego Płockiego”. Sponsorem uroczystości był PKN ORLEN SA. Wsparcia finansowego udzielił również Samorząd Województwa Mazowieckiego. Z okazji Jubileuszu do Towarzystwa Naukowego Płockiego wpłynęło wiele gratulacji, m. in. dyplom od Marszałka województwa mazowieckiego, pismo z Urzędu Miasta i listy od wielu towarzystw naukowych. Wystawa, po otwarciu, z uwagi na ograniczenia związane z epidemią. została zamknięta, jeżeli sytuacja ulegnie zmianie w czasie zaplanowanej na 2021 rok konferencji część zbiorów zostanie pokazana jej uczestnikom.

W dniu 4 sierpnia 2020 r. zmarł prof. dr hab. Jan STRELAU, członek rzeczywisty PAN, przewodniczący Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN w kadencji 2003-2006, wybitny przedstawiciel polskiej i światowej psychologii, twórca Regulacyjnej Teorii Temperamentu, autorytet w dziedzinach badań nad temperamentem, osobowością, różnicami indywidualnymi i genetyką zachowań.

W latach 2003-2006 prof. J. Strelau pełnił funkcję wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk, będąc jednocześnie członkiem Prezydium Polskiej Akademii Nauk. W tych samych latach zostaje wybrany na przewodniczącego komitetu problemowego przy Prezydium PAN - Rady Towarzystw Naukowych. W okresie kierowania przez profesora J. Strelaua pracami Rady w kadencji 2003-2006 między innymi:

• wypracowano i przedstawiono kierownictwu Ministerstwa Nauki i Informatyzacji Strategię działań pozwalających na określenie celów i podstawowych form działalności towarzystw naukowych służących rozwojowi nauki w Polsce”, wraz z propozycją kryteriów klasyfikacji towarzystw naukowych specjalistycznych oraz kryteriów klasyfikacji towarzystw regionalnych,
• przyjęto i przesłano do Marszałków Sejmu i Senatu oraz ministrów: Finansów, Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Kultury i Dziedzictwa Narodowego Memoriał w sprawie zabezpieczenia warunków funkcjonowania i rozwoju społecznego ruchu naukowego w Polsce, który sygnalizował władzom państwowym, jaka jest sytuacja społecznego ruchu naukowego, i jakie problemy powinny być w najbliższej przyszłości rozwiązane, aby towarzystwom naukowym przywrócić ich rangę i rolę w polskiej nauce i jej upowszechnianiu,
• przygotowano założenia projektu odrębnej ustawy o towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych, rozwiązań prawnych dotyczących sposobu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, w tym ustalenie warunków i kryteriów finansowania działalności towarzystw i stowarzyszeń naukowych,
• we współpracy z Biblioteką PAN, opublikowano Słownik Towarzystw Naukowych - Towarzystwa naukowe działające obecnie w Polsce, zawierający hasła o 256 towarzystwach, które dokumentują dorobek społecznego ruchu naukowego w Polsce i propagują jego działania na rzecz rozwoju nauki, regionów i społeczeństwa obywatelskiego opartego na wiedzy, wykazując tym samym znaczenie i wkład społecznego ruchu naukowego w rozwój polskiej nauki.

W dniu 21 września 2020 r. zmarł prof. dr hab. Julian ŁAWRYNOWICZ, wybitny działacz społecznego ruchu naukowego, wieloletni (w latach 1984 – 2014) członek Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, w tym przez okres 6 kadencji członek Prezydium Rady, przewodniczący Rady Programowej czasopisma Problemy Społecznego Ruchu Naukowego (w latach 1994 – 1998), autor wielu artykułów poświęconych działalności towarzystw naukowych w Polsce i systemów dotowania towarzystw naukowych w krajach ościennych (Czechy, Słowacja, Ukraina, Niemcy, Finlandia), członek zagraniczny Polskiego Towarzystwa Naukowego w Żytomierzu (od 2001 r.), członek honorowy i wieloletni członek Zarządu Łódzkiego Towarzystwa Naukowego (w latach 1983-1996 sekretarz generalny ŁTN), niezwykle oddany działalności na rzecz Towarzystwa i społecznego ruchu naukowego.

W przyjętych propozycjach działań Rady w 2021 roku postanowiono część zadań zaplanowanych na 2020 rok, z uwagi na sytuację epidemiologiczną i zmiany w organizacji nauki, przenieść na 2021 rok.

Sytuacja epidemiologiczna uniemożliwiła odbycie w 2020 roku konferencji „Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany”, zaplanowano jej odbycie wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim w Płocku w dniach 4–5 czerwca 2021 r. Nie mogła być również zorganizowana konferencja „Komunikacja w nauce – Komunikowanie wiedzy. Rola towarzystw naukowych”, planuje się jej organizację wspólnie z Lubelskim Towarzystwem Naukowym i Polskim Towarzystwem Komunikacji Społecznej w Lublinie w dniach 22-23 października 2021 r.

Proponuje się kontynuację działań związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, w tym kontynuację działań związanych z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych i zmian w ustawie o Polskiej Akademii Nauk i w ustawie o samorządzie terytorialnym. Aktualna sytuacja polityczna i zmiany ministra i ministerstwa edukacji i nauki zapewne w chwili obecnej nie stwarzają dużych nadziei na realizację tego zadania, ale należy czynić starania o wypracowanie i przedstawienie władzom państwowym rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw naukowych.

Proponuje się również, o ile zaistnieje taka możliwość, organizację spotkania z zespołami doradczymi kierownictwa Ministerstwa Edukacji i Nauki dotyczącego systemu finansowania towarzystw naukowych ze środków budżetowych państwa i roli społecznego ruchu naukowego w dziedzinie upowszechniania i promocji innowacji naukowych i nauki w społeczeństwie, jak również w zakresie kształcenia, poprzez szerzenie i upowszechnianie wiedzy, dokumentowane działalnością wydawniczą oraz współdziałanie z Ministerstwem Edukacji i Nauki poprzez zorganizowanie spotkania w sprawach rozwoju społecznego ruchu naukowego, w tym warunków działalności i systemu finansowania (środki budżetowe państwa) oraz polityki państwa w nawiązaniu do projektu Ustawy o towarzystwach naukowych i nowelizacji ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym”.

O ile pozwoli na to sytuacja finansowa Akademii planowana jest w listopadzie 2021 roku organizacja zebrania plenarnego Rady nt. „Współdziałanie Rady Towarzystw Naukowych z istniejącymi strukturami koordynacji działalności poszczególnych kategorii społecznego ruchu naukowego” (Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT, Federacja Polskich Towarzystw Medycznych) i towarzystw z Radą w dziedzinie upowszechniania i promocji innowacji naukowych i nauki w społeczeństwie.

Rozważane jest uruchomienie „Newslettera” o działaniach Rady Towarzystw Naukowych oraz podjęcie prac nad aktualizacją wersji elektronicznej publikacji „Słownik Towarzystw Naukowych – Towarzystwa aktualnie działające w Polsce”. Kontynuowane będzie prowadzenie strony internetowej Rady Towarzystw Naukowych, informującej o działaniach Rady i ważniejszych wydarzeniach z działalności towarzystw.

Realizowane będą wynikające z regulaminu Rady i uchwały o powołaniu Rady zadania związane z przygotowywaniem opinii w sprawie przygotowywanych aktów prawnych dot. społecznego ruchu naukowego oraz materiałów do wystąpień i na spotkania Kierownictwa Polskiej Akademii Nauk z przedstawicielami władz państwowych w sprawach społecznego ruchu naukowego.

W zależności od rozwoju sytuacji należy być przygotowanym na opracowanie memoriału dla kierownictwa państwowego i kierownictwa Akademii, zawierającego ocenę i postulaty w zakresie polityki naukowej państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego lub opracowanie, wspólnie z Polską Akademią Nauk i Polską Akademią Umiejętności, i przedstawienie władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania oraz polityki państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego”.

Należy także, w zależności od postępu prac nad nowelizacją ustawy o PAN i nowelizacją ustawy o nauce, rozważyć przygotowanie zasad współdziałania towarzystw naukowych z Polską Akademią Nauk, Polską Akademią Umiejętności, m.in. poprzez określenie statusu towarzystw w Akademii, być może rozważenie i wypracowanie kryteriów afiliacji towarzystw przy Prezydium PAN i wydziałach Akademii.

Przygotował:
Tadeusz Majsterkiewicz
Sekretarz Rady
30 stycznia 2021 r.

Szczegóły

Opublikowano: 01 wrzesień 2020

W dniu 4 sierpnia 2020 r. zmarł prof. dr hab. Jan Strelau, członek rzeczywisty PAN, przewodniczący Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk w kadencji 2003-2006. Był wybitnym przedstawicielem polskich i światowych psychologów, twórcą Regulacyjnej Teorii Temperamentu, autorytetem w dziedzinach badań nad temperamentem, osobowością, różnicami indywidualnymi i genetyką zachowań.

Czytaj więcej: Prof. dr hab. Jan Strelau – wspomnienie pośmiertne

Szczegóły

Opublikowano: 15 maj 2020

Rada Towarzystw Naukowych działająca przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk reprezentuje ponad 350 towarzystw naukowych i stowarzyszeń naukowych (towarzystw ogólnych i regionalnych, specjalistycznych towarzystw naukowych, stowarzyszeń naukowo-technicznych), skupiających wielotysięczną rzeszę członków. Ten społeczny ruch naukowy i naukowo-techniczny jest integralną częścią systemu nauki polskiej w demokratycznym społeczeństwie obywatelskim. Jego początki sięgają czasu zaborów, w których utrwalał świadomość narodową i tworzył podstawy do odrodzenia struktur instytucjonalnych nauki polskiej.

Towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne należące do systemu nauki polskiej powinny znaleźć potwierdzenie swojego statusu w systemie prawnym obowiązującym w Polsce, winny być także wspierane finansowo. Uważamy więc, że docelowo powinna być przyjęta odrębna ustawa o działających w Kraju towarzystwach naukowych, zharmonizowana z ustawami odnoszącymi się do całego obszaru edukacji i nauki.

Ustawa o towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych powinna określić rolę i zadania społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce, jego rangę społeczną, zasadnicze kierunki działania, uprawnienia i obowiązki, a także zasady finansowania towarzystw i stowarzyszeń naukowych zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo na szczeblu centralnym ze środków budżetu Państwa oraz regionalnie i lokalnie ze środków samorządu województwa, powiatu lub gminy – w zależności od celów i zadań jakie realizują, a także przez organizacje społeczne i gospodarcze, na rzecz których wykonują określone zadania. Jest to szczególnie ważne po wprowadzeniu w życie Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, w którym zapisano nowe podstawy organizacji, finansowania i formułowania zadań dla nauki polskiej z pominięciem społecznego ruchu naukowego w Polsce.

Rada Towarzystw Naukowych przygotowała obywatelski projekt takiej ustawy i skierowała go do Sejmu RP VII kadencji. Projekt niestety nie doczekał się rozpatrzenia.

Postulujemy, by przygotowany projekt wrócił pod obrady Sejmu IX kadencji lub był inicjatywą ustawodawczą Senatu X kadencji.

Do czasu przygotowania nowej ustawy o społecznym ruchu naukowym w Polsce, proponujemy wprowadzenie w planowanej nowelizacji Ustawy z dn. 20 lipca 2018 r. takich zmian, które będą przywoływać explicite towarzystwa i stowarzyszenia naukowe w treści ustawy. W perspektywie takiej nowelizacji przedstawiamy problemy, podnoszone przez środowiska naukowe, które mogłyby być rozwiązane w zmienionej ustawie.

Apelujemy o wprowadzenie do ustawy rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o środki finansowe na wspomaganie działalności statutowej towarzystw w tym na wydawanie książek i czasopism naukowych.

Towarzystwa naukowe i naukowo-techniczne wydają książki i czasopisma naukowe o wysokim standardzie, znajdujące się w międzynarodowych bazach najważniejszych wydawnictw naukowych świata. Ich historia jest długa i niekiedy dramatyczna. Niektóre z nich zostały założone jeszcze w XIX w. Przykładem jest periodyk Sylwana, wychodzący od 1820 roku, a lista czasopism założonych w okresie międzywojennym jest znacząca.

Niska punktacja takich czasopism nie spełnia aspiracji polskich środowisk naukowych. Często wysuwana teza, że czasopisma naukowe powinny promować się same przez dobre prace naukowe w nich publikowane nie jest niestety prawdziwa. Tak może się stać dopiero wtedy, gdy czasopisma te osiągną już wysoki poziom. Do tego czasu niezbędna jest istotna pomoc z zewnątrz, zarówno ze strony towarzystw naukowych jak i MNiSW. Chodzi tutaj nie tylko o dofinansowanie, ale także o właściwy lobbing na ich rzecz wynikający z ustaw i innych regulacji, takich np. jak podwyższonej punktacji tych czasopism na liście MNiSW.

Wnioskujemy o przydzielenie czasopismom naukowym, wydawanym przez polskich wydawców (na ogół w języku angielskim), znajdującym się na liście filadelfijskiej i spełniających założenia wdrażanego w Polsce „Planu S”, do co najmniej 100 punktów. Zapobiegnie to ich marginalizacji i pozwoli na uzyskanie wyższej pozycji wśród światowych periodyków.

Niedoceniane są też książki i czasopisma krajowe, wydawane w języku polskim. Pełnią one niezwykle ważną rolę popularyzującą wiedzę i istotnie wpływają na podniesienie stosunkowo niskiego poziomu rozumienia przez społeczeństwo znaczenia nauki dla rozwoju kraju. Podniesienie rangi tych publikacji powinno następować nie tylko przez wsparcie materialne, ale i przez docenianie ich we wszystkich, coraz bardziej sformalizowanych ocenach.

Rozwiązania prawne obecnej ustawy nie wskazują wyraźnie na towarzystwa naukowe i naukowo-techniczne jako podmioty mogące ubiegać się o środki finansowe na badania naukowe. Wnioskujemy o uzupełnienie wykazu jednostek naukowych, które mogą ubiegać się o takie środki, o regionalne instytuty i ośrodki naukowo-badawcze działające na prawach stowarzyszeń oraz wprowadzenia przepisów umożliwiających wszystkim towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o projekty badawcze i projekty celowe.

Zwracamy się z apelem do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o stałą dotację dla bibliotek, prowadzonych przez towarzystwa naukowe, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek zaliczonych do bibliotek naukowych, których zbiory tworzą narodowy zasób biblioteczny. Ograniczanie możliwości uzyskiwania środków na działalność bibliotek powoduje, że zbiory regionalnych towarzystw naukowych, nawet te największe, jak zbiory bibliotek Płockiego Towarzystwa Naukowego i Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, są w coraz większym stopniu ograniczane do gromadzenia tylko własnych wydawnictw.

Szczegóły

Opublikowano: 13 maj 2020

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2019 roku

W 2019 roku Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN działała w składzie ustalonym Uchwałami nr 13/2019 Prezydium PAN z dnia 19 lutego 2019 r. i nr 18/2019 Prezydium PAN z dnia 19 marca 2019 r. w sprawie powołania członków komitetów problemowych i rad przy Prezydium PAN na okres kadencji 2019-2022 i wynikiem wyborów przeprowadzonych na zebraniu plenarnym Rady w dniu 7 marca 2019 r.

Prezydium:

Przewodnicząca:
prof. dr hab. Iwona HOFMAN – Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej. Lublin

Z-cy przewodniczącej:

• prof. dr hab. Zbigniew CZERNICKI – Polskie Towarzystwo Neurochirurgów, Warszawa
• prof. dr hab. inż. Wiesław NAGÓRKO – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa

Członkowie:

• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN – Andrzej GRZYWACZ - Polskie Towarzystwo Leśne, Warszawa
• prof. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI – Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock
• prof. dr hab. Stanisław KUNIKOWSKI - Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Włocławek
• prof. dr hab. Joanna MADALIŃSKA-MICHALAK – Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Jerzy MAJKOWSKI - Federacja Polskich Towarzystw Medycznych, Warszawa

Sekretarz:
mgr. inż. Tadeusz MAJSTERKIEWICZ - Polska Akademia Nauk, Warszawa

Członkowie Rady:

• prof. dr hab. inż. Jerzy BARGLIK – Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Katowice
• prof. dr hab. Jerzy BŁAŻEJOWSKI - Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk
• prof. dr hab. inż. Marek DAROWSKI - Polskie Towarzystwo Inżynierii Biomedycznej, Warszawa
• prof. dr hab. Bohdan DOBRZAŃSKI jr - Polskie Towarzystwo Agrofizyczne, Lublin
• dr hab., prof UHP Julia DZIWOKI - Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa
• dr hab., prof. ISl PAN Anna ENGELKING – Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Warszawa
• prof. dr hab. Barbara GIERSZEWSKA - Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce
• prof. dr hab. Igor GOŚCIŃSKI – Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, Kraków
• prof. dr hab. inż. Ewa GÓRSKA – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER - Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych, Warszawa
• prof. dr hab. Andrzej GULCZYŃSKI – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań
• dr hab. Jacek IMIELA - Towarzystwo Internistów Polskich, Warszawa
• prof. dr hab. Małgorzata JĘDRYCZKA - Polskie Towarzystwo Genetyczne, Poznań
• prof. dr hab. med. Zbigniew KALARUS - Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, Zabrze
• prof. dr hab. Ryszard KASPEROWICZ - Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa
• prof. dr hab. Marek Wł. KOWALCZYK – Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN Andrzej LEGOCKI - Polskie Towarzystwo Biochemiczne, Poznań
• dr inż. Jan ŁUKASZEWICZ - Polskie Towarzystwo Leśne, Warszawa
• prof. dr hab. Jolanta MAŁYSZKO - Polskie Towarzystwo Transplantacyjne, Warszawa
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Małgorzata MAŃKA – Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, Poznań
• prof. dr hab. Elżbieta MĄCZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Cezary OBRACHT-PRONDZYŃSKI – Instytut Kaszubski, Gdańsk
• dr hab., prof. UJ Diana PIETRUCH-REIZES - Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej, Kraków
• prof. dr hab. Marek Jacek SARNA - Polskie Towarzystwo Astronomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Leszek SIRKO - Polskie Towarzystwo Fizyczne, Warszawa
• prof. dr hab. Jan TWARDOŃ - Polskie Towarzystwo Nauk Weterynaryjnych, Wrocław
• prof. dr hab. Andrzej WAC-WŁODARCZYK - Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin
• dr hab. Krzysztof Jan WALCZAK – Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Kalisz
• prof. dr hab. Stanisław WINCENCIAK - Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa

W dniu 18 lipca 2019 r. zmarł prof. dr hab. Jerzy Majkowski, członek Rady Towarzystw Naukowych od 1987 roku, to jest przez 32 lata, w tym od 1999 roku, przez pięć pełnych kadencji członek Prezydium Rady. Prof. F. Majkowski zmarł w czasie szóstej kadencji, która rozpoczęła się w bieżącym roku, po raz kolejny wybrany na członka Prezydium Rady, w latach 2003-2010 Profesor był zastępcą Przewodniczącego RTN. W czasie działania w RTN prof. J. Majkowski był autorem i współautorem czterech opracowań. Opracowanie z 2001 roku „Społeczny Ruch Naukowy. Medyczne Towarzystwa w Polsce w latach 1945-1998”. Dwa opracowania, przygotowane z prof. L. Dietrichem i prof. A. Grzywaczem oraz z prof. A. Massalskim zaproponowały kryteria ilościowo-jakościowe klasyfikacji specjalistycznych towarzystw naukowych i regionalnych towarzystw naukowych. Opracowanie z 2010 roku, przygotowane wspólnie z prof. Z. Sadowskim i prof. M. Piekarskim, przedstawiło strategię działania Rady Towarzystw Naukowych i Polskiej Akademii Nauk na rzecz poprawy warunków ekonomiczno-finansowych i propozycje wytyczenia celów i form działania towarzystw naukowych.

W 2019 roku odbyły się 3 zebrania plenarne Rady (7 marca 2019 r., 17 czerwca 2019 r. i 29 października 2019 r.) i 3 posiedzenie Prezydium Rady (31 stycznia 2019 r., 25 kwietnia 2019 r. i 27 września 2019 r.) oraz zrealizowane zostały następujące prace, wynikające z przyjętego programu działań Rady na rok 2019:

Odbyte w dniu 31 stycznia 2019 r. posiedzenie Prezydium Rady, poświęcono ustaleniu podziału ustalonych dla Rady Towarzystw Naukowych, przez Prezydium PAN, 35 miejsc między poszczególne grupy towarzystw naukowych i rozpatrzeniu propozycji trybu wyboru kandydatów do Rady na okres kadencji 2019-2022. Dokonano wyboru 17 osób zgłaszanych Prezesowi PAN przez ustępujące Prezydium Rady i przedstawiono kandydatury 41 osób zgłoszonych przez towarzystwa naukowe do wyboru 18 członków Rady przez Prezydium PAN. Rozpatrzono wstępne propozycję działań Rady w 2019 roku

Na odbytym w dniu 7 marca 2019 r. zebraniu plenarnym Rady, zwołanym przez Prezesa PAN, wiceprezes PAN, czł. koresp. PAN Romuald Zabielski wręczył, w imieniu Prezesa PAN powołania członkom Rady i powołanej przez Prezydium PAN przewodniczącej Rady (prof. dr hab. I. Hofman), przeprowadzono wybory zastępców przewodniczącego (prof. dr hab. Z. Czernicki, prof. dr hab. W. Nagórko), członków Prezydium (prof. dr hab. Z. Kruszewski, prof. dr hab. S. Kunikowski, prof. dr hab. Jerzy Majkowski) i sekretarza Rady (mgr inż. T. Majsterkiewicz) oraz przedyskutowano założenia programu działań Rady w kadencji 2019-2022.

Odbyte w dniu 25 kwietnia 2019 r. posiedzenie Prezydium Rady, poświęcono ustaleniu propozycji programu prac Rady w kadencji 2019-2022 oraz planu pracy na 2019 rok, z uwzględnieniem wniosków wynikających z dyskusji na inauguracyjnym zebraniu plenarnym Rady w dniu 7 marca br., jakie będą przedstawione do akceptacji na zebraniu plenarnym Rady, wstępnie zaplanowanym na 13 lub 20 czerwca 2019 r.

Odbyte w dniu 17 czerwca 2019 r. zebranie plenarne Rady poświęcono ustaleniu programu działania Rady na okres kadencji 2019-2022 i ustaleniu planu pracy Rady na 2019 rok (za priorytetowe uznano konieczność kontynuowania działań Rady związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, prowadzonych w poprzednich kadencjach pod kierunkiem prof. Z. Kruszewskiego), przewodnicząca Rady wręczyła nominacje 3 członkom Rady nieobecnym na posiedzeniu w dniu 7 marca 2019 r. i przeprowadzono wybory uzupełniające, w wyniku których w skład Prezydium Rady wybrano prof. dr hab. A. Grzywacza. Przeprowadzono wstępną dyskusję nad ustalonymi Uchwałą Rady z dnia 16 czerwca 2014 r. kryteriami uznawania towarzystw za naukowe, ustalając, że Prezydium Rady przeanalizuje zgłoszone wnioski i podejmie decyzję w sprawie potrzeby i możliwości prowadzenia prac nad tymi kryteriami, uwzględniając realia jakie zostaną stworzone przez rząd dla nauki po jesiennych wyborach parlamentarnych.

Odbyte w dniu 27 września 2019 r. posiedzenie Prezydium Rady, poświęcono ustaleniu referentów i programu konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy 2.0 Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”. Postanowiono zmienić jej termin na 28 listopada 2019 r. w związku z ustaleniem terminu wyborów parlamentarnych na 13 października 2019 r. Ustalono wygłoszenie 3 referatów programowych, zaproszenie do udziału w konferencji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego lub wysokiej rangi przedstawiciela MNiSW, Prezesa lub Wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. A. Białasa, jako przedstawiciela Polskiej Akademii Umiejętności oraz przedstawicieli sejmowej i senackiej komisji ds. nauki, o ile do czasu konferencji takie komisje zostaną powołane.

Odbyte w dniu 29 października 2019 r. zebranie plenarne Rady, poświęcono ustaleniu referentów i programu konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy 2.0 Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”. Zaakceptowano zmianę jej terminu na 28 listopada 2019 r. Ustalono wygłoszenie 3 referatów programowych (prof. Z. Kruszewski referat definiujący historię oraz znaczenie towarzystw naukowych w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, prof. S. Kunikowski referat dot. funkcjonowania towarzystw naukowych i ich roli w rozwoju dyscyplin naukowych i uczelni wyższych, prof. I. Hofman referat nt. stanu rozwiązań prawnych dot. statusu i funkcjonowania towarzystw naukowych), zaproszenie do udziału w konferencji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego lub wysokiej rangi przedstawiciela MNiSW, Prezesa lub Wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. A. Białasa, jako przedstawiciela Polskiej Akademii Umiejętności oraz przedstawicieli sejmowej i senackiej komisji ds. nauki, o ile do czasu konferencji takie komisje zostaną powołane. Przeprowadzono wybory uzupełniające członka Rady, w miejsce zmarłego prof. J. Majkowskiego i 2 członków Prezydium Rady, ale z uwagi na brak quorum na zebraniu ich wyniki nie mogły być przedstawione do akceptacji Prezesowi PAN.

Na zebraniach plenarnych Rady Towarzystw Naukowych w dniach 17 czerwca 2019 r. i 29 października 2019 r. oraz na zebraniach Prezydium Rady w dniach 25 kwietnia 2019 r. i 27 września 2019 r. przewodnicząca Rady przedstawiała poza informacją o bieżących pracach Prezydium Rady informacje o odbytych spotkaniach, w tym:

• informacje o Jej powołaniu i wyborze na Wiceprzewodniczącą Rady komitetów naukowych i problemowych Polskiej Akademii Nauk, organu doradczego Prezesa PAN, nowego ciała którego zadaniem jest wypracowanie nowego regulaminu komitetów naukowych i dostosowanie sieci komitetów naukowych PAN do wykazu dyscyplin i dziedzin naukowych;
• informacje z udziału w odbytych spotkaniach, w dniu 15 czerwca br. w Zgromadzeniu Polskiej Akademii Umiejętności, w dniu 25 czerwca br. w spotkaniu z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego i w odbytym w dniu 27 czerwca br. Zgromadzeniu Ogólnym Polskiej Akademii Nauk. Rozmowy przeprowadzone w czasie Zgromadzenia Polskiej Akademii Umiejętności potwierdziły potrzebę i chęć ze strony PAU do kontynuacji współdziałania Rady z PAU w pracach nad wypracowywaniem rozwiązań dot. systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, z kolei spotkanie z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, na którym praktycznie dokonano tylko podsumowania prac nad wprowadzeniem ustawy o szkolnictwie wyższym, nie przyniosło odpowiedzi dot. przewidywanego przez rząd kierunku zmian w organizacji nauki w Polsce, której jednym z podstawowych członów są towarzystwa naukowe;
• informację o pracach Rady komitetów naukowych i problemowych Polskiej Akademii Nauk, organu doradczego Prezesa PAN i propozycjach dot. zakończenia kadencji komitetów i ustalenia nowej sieci dostosowanej do ustalonych dyscyplin naukowych, ograniczenia liczby członków komitetów do 30 osób i wprowadzenia przy wyborach głosowania elektronicznego w przypadku komitetów naukowych;
• informację, jaka została przedstawiona na posiedzeniu Rady Doskonałości Naukowej dot. stanu prac nad nowelizacją ustawy o szkolnictwie wyższym i nauce. Przewidywana nowelizacja ustawy o szkolnictwie wyższym jest możliwa na początku stycznia 2020 roku, RDN poparła wnioski o korektę wykazu czasopism w stosunku do ustalonych dziedzin nauki i wniosek w sprawie utrzymania 20 punktów dla czasopism polskojęzycznych. Poinformowała zebranych o toczących się w RDN dyskusjach nad ustaleniem kryteriów dla poszczególnych etapów rozwoju naukowego, w tym kryteriów oceny aktualnego dorobku dla poszczególnych stopni i tytułów naukowych;
• informację o uwagach Rady Doskonałości Naukowej dot. zasad ewaluacji dla stopni i tytułu naukowego, w tym trybu losowania recenzentów.

W dniu 28 listopada 2019 r. odbyła się w Warszawie konferencja „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”.

Realizując zadania ustalone w uchwale Prezydium PAN nr 3/2019 z dnia 22 stycznia 2019 roku o powołaniu komitetów problemowych przy Prezydium PAN dot. „prowadzenia działań związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce” Rada Towarzystw Naukowych zorganizowała w dniu 28 listopada 2019 r. konferencję „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”. Konferencja odbyła się w Warszawa, w Pałacu Staszica, ul. Nowy Świat 72 (Sala Okrągłego Stołu). W konferencji uczestniczyło ogółem 76 osób, w tym 23 członków Rady Towarzystw Naukowych, Prezes Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT oraz 52 przedstawicieli towarzystw i stowarzyszeń naukowych.

Konferencja miała na celu przedyskutowanie sytuacji społecznego ruchu naukowego w Polsce będącej wynikiem uchwalenia przez Sejm Ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce i wydanych na jej podstawie aktów prawnych dot. prowadzenia działalności naukowej i upowszechniania nauki dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i szeroko rozumianej kultury. W czasie konferencji wygłoszono 3 referaty wprowadzające, w których przedstawiono aktualną sytuację i rolę poszczególnych grup towarzystw i stowarzyszeń naukowych w rozwój społeczeństwa obywatelskiego, w rozwój dyscyplin i dziedzin nauki oraz status prawny funkcjonowania społecznego ruchu naukowego w świetle postanowień ww. ustawy, zwanej „Konstytucją dla nauki”.

Prof. dr hab. Zbigniew Kruszewski w referacie „Rola społecznego ruchu naukowego w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego” przedstawił zasady, podstawy i kształtowanie się demokracji i ustroju demokratycznego w Polsce oraz rolę działań ruchów społeczno-naukowych i społeczno-kulturalnych, których istotą jest samorządność, niezależność i wolność w budowaniu społeczeństwa wiedzy i społeczeństwa obywatelskiego. Zdaniem referenta w te działania wpisuje się społeczny ruch naukowy, który realizuje się w towarzystwach naukowych i stowarzyszeniach naukowo-technicznych. Towarzystwa naukowe są organizacjami wolnymi, powstającymi z inicjatywy osób działających na rzecz dobra publicznego, wspólnego, które wspierają, a często wyręczają działania instytucji państwowych i samorządowych. Towarzystwa są swoistymi korporacjami nauki i jej miłośników ujawniających pasje popularyzacji wyników badań naukowych. Działalność statutowa towarzystw nastawiona jest na dobro publiczne, przez co są podmiotami życia publicznego i dobrem wszystkich obywatelu, podobnie jak partie polityczne czy związki zawodowe, które również są instytucjami publicznymi.

Referent podkreślił, że towarzystwa naukowe, partie i związki zawodowe, jako instytucje publiczne, różnią się regułami, którymi się kierują. Charakterystyczny dla towarzystw naukowych kompleks norm i wartości, obyczajów i zwyczajów, zasad moralnych – jawnych bądź ukrytych, mniej lub bardziej oczywistych – to kultura stowarzyszenia naukowego współbrzmiąca z kulturą akademicką, uniwersytecką. Inny poziom kulturowy dotyczy partii politycznych, który koncentruje się na władczym organizowaniu życia społecznego i egzekwowaniu prawa. Jeszcze inna jest kultura związków zawodowych oparta na prawach pracowniczych i konsumpcji środków finansowych. Wszystkie instytucje są autonomiczne i niezależne od władz państwa, kierują się one swymi wewnętrznymi zasadami, w granicach ustanowionego prawa.

Zdaniem referenta społeczny ruch naukowy skupiony w towarzystwach i stowarzyszeniach naukowo-technicznych to rodzaj harmonijnego połączenia strefy państwowej i prywatnej. Tak jak państwo demokratyczne nie może istnieć bez partii politycznych, gdyż są one elementem systemu, tak uczelnie, instytuty naukowe nie mogą funkcjonować bez społecznego ruchu naukowego, gdyż jest on niezbędnym elementem kultury uprawiania nauki. Towarzystwa naukowe swoim funkcjonowaniem wpisują się w pożądane zmiany naszej kultury, kultury obywatelskiej. Społeczeństwo obywatelskie nie może istnieć bez kultury dialogu, kultury krytyki, bez zaufania i wyobraźni, bez kreatywności i abstrakcyjnego myślenia. Cechy te można kształtować na bazie edukacji humanistycznej, która z powodzeniem jest realizowana w towarzystwach naukowych.

W refleksji uogólniającej referent stwierdza, że towarzystwa naukowe:

1. tak jak w przeszłości, tak i obecnie wspierają społeczeństwo w jego rozwoju, wzmacniają postawy obywatelskie, stoją na straży patriotyzmu;
2. sytuują się w przestrzeni pozarządowej, są organizacjami niezależnymi, autonomicznymi, wolnymi i często są wsparciem dla struktur władzy państwowej i samorządowej;
3. przyczyniają się do budowania społeczeństwa obywatelskiego, kształtują kulturę obywatelską poprzez swoje formy działalności;
4. są ważnym podmiotem rozwoju społecznego ruchu intelektualnego, przyczyniają się do budowania społeczeństwa wiedzy;
5. integrują środowiska intelektualne w obszarach ich działalności;
6. dokumentują życie kulturowo-cywilizacyjne zachodzące w kraju i regionie;
7. wychodzą naprzeciw współczesnym wyzwaniom życia kulturowo-naukowego i jednocześnie popularyzują znaki cywilizacji informacyjnej i środowiskowej.

Prof. dr hab. Stanisław Kunikowski w referacie „Wkład towarzystw ogólnych i regionalnych oraz towarzystw specjalistycznych w rozwój dyscyplin i dziedzin nauki” omawia wpływ i wkład towarzystw naukowych w ujęciu historycznym do 1939 r. w rozwój wielu dziedzin i dyscyplin naukowych, stwierdzając, że w odróżnieniu od innych państw, w Polsce towarzystwa naukowe odegrały o wiele większą rolę, wynikającą chociażby ze specyficznej sytuacji politycznej, w jakiej przyszło im funkcjonować. Przedstawia rozwój społecznego ruchu naukowego w Polsce, od jego początków, założone w Krakowie ok. 1489 roku Bractwo Literackie Nadwiślańskie, powstałe w 1720 w Gdańsku Societas Litteraria, powstałe w 1743 w Gdańsku towarzystwo o charakterze przyrodniczym, któremu w 1756 roku król August III nadał tytuł Królewskiego Towarzystwa Naukowego. W 1765 roku w Warszawie zostaje utworzone Towarzystwo Literackie, w 1767 roku Towarzystwo Warszawskie Fizyczno-Chemiczne, i w 1777 roku Towarzystwo Nauk Fizycznych. Zdaniem referenta przełomową datą w dziejach społecznego ruchu naukowego na ziemiach polskich pod zaborami był 23 listopada 1800 roku, w którym utworzono Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie – pierwsze zinstytucjonalizowane towarzystwo naukowe, które wykazało się konkretnym dorobkiem naukowym. Towarzystwo utworzyło pięć wydziałów: nauk wyzwolonych, historii i starożytności, prawa, nauk fizycznych i nauk matematycznych. Podejmowane prace badawcze i wydawnicze miały duże znaczenie dla nauki polskiej, na uwagę zasługiwały studia nad językiem polskim, studia dotyczące historii Polski, w tym także historii gospodarczej, historii nauk prawnych, literatury i sztuki, podejmowano badania w zakresie rolnictwa, medycyny, ekonomii, fizyki, matematyki i chemii. Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk działało do 1832 roku, kiedy w wyniku represji carskich zostało rozwiązane.

Zdaniem referenta namiastką wspierania badań naukowych było utworzenie w 1881 roku instytucji pod nazwą „Kasa im. doktora Józefa Mianowskiego”, przez ówczesnego rektora Szkoły Głównej Warszawskiej. Była ona do chwili utworzenia w 1907 roku Towarzystwa Naukowego Warszawskiego jedyną organizacją, która odgrywała znaczącą rolę w życiu naukowym Królestwa Polskiego. Omawiając powstałe w okresie zaborów towarzystwa naukowe ogólne (utworzone w 1857 r. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, utworzone w 1875 r. Towarzystwo Naukowe w Toruniu), a także specjalistyczne, stały się z biegiem lat jedynymi instytucjami, w których kultywowano polskie tradycje narodowe, ale także dawały możliwość rozwijania nauki. W Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Poznaniu prowadzone badania dominowały na wydziale przyrodniczym, wydziale historycznym i wydziale lekarskim, w Toruniu swoją aktywność badawczą przejawiały wydział historyczno-archeologiczny, teologiczny i lekarsko-przyrodniczy.
Wiele uwagi poświęciły towarzystwa naukowe w Toruniu i Poznaniu tworzeniu własnych zbiorów muzealnych oraz, podobnie jak w innych towarzystwach naukowych na ziemiach polskich po zaborami, gromadzeniu zbiorów bibliotecznych pod przyszłe biblioteki naukowe. Przy tworzeniu uniwersytetów w Poznaniu w 1919 roku i w 1945 roku w Toruniu istotną rolę odegrały środowiska naukowe skupione wokół Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Towarzystwa Naukowego w Toruniu i gromadzone przez te środowiska zbiory biblioteczne. Podobnie rzecz się miała przy tworzeniu w 1915 roku w Warszawie Uniwersytetu i Politechniki. Kadra profesorska obu uczelni składała się w większości z członków Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Dzięki wysoko wyspecjalizowanej kadrze naukowej Towarzystwa Warszawskiego, powstało wiele instytucji państwowych i instytutów naukowych w Niepodległej Polsce.

Zdaniem referenta wyjątkową rolę w rozwoju nauki i kultury w okresie zaborów i po odzyskaniu w 1918 roku niepodległości odegrało, utworzone w 1815 roku Towarzystwo Naukowe Krakowskie, które było nierozerwalnie związane z Uniwersytetem Krakowskim. Na uwagę zasługiwała działalność naukowo-badawcza na sześciu wydziałach: teologii, prawa, medycyny, matematyki, literatury oraz gospodarstwa i wiadomości technicznych. Po likwidacji w 1832 roku Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Krakowskie reprezentowało naukę polską na arenie międzynarodowej. W 1872 roku Towarzystwo uległo przekształceniu w Akademię Umiejętności co znacznie umocniło aspiracje jej członków do objęcia opieką naukową wszystkich ziem polskich. Druga połowa XIX wieku przynosi znaczny wzrost liczby towarzystw specjalistycznych, w zakresie nauk medycznych, humanistycznych, rolniczych i leśnych.

Powstanie niepodległego państwa polskiego w 1918 roku wiązało się z tworzeniem zinstytucjonalizowanych organizacji naukowych i kulturalnych, towarzystwa naukowe coraz bardziej zaczęły zmierzać w kierunku organizacji skupiających ludzi zawodowo uprawiających naukę. Towarzystwa naukowe o profilu ogólnym, wraz z rozwojem różnych dziedzin nauki i kultury, przyczyniły się do powstawania towarzystw specjalistycznych oraz różnorodnych organizacji społecznych i kulturalnych. Utworzona w 1920 roku Akademia Nauk Technicznych w okresie międzywojennym wypełniała swoistą lukę na mapie organizacji polskiej nauki, gdyż ani Polska Akademia Umiejętności ani Towarzystwo Naukowe Warszawskie nie zajmowały się w pełni naukami technicznymi.
W okresie międzywojennym wkład poszczególnych towarzystw naukowych w rozwój nauki polskiej był znaczący. Szczególnie rozwinęła się działalność wydawnicza. Towarzystwa naukowe tzw. akademickie rozwinęły na szeroką skalę działalność naukową i badawczą przyczyniając się do rozwoju różnych dziedzin i dyscyplin naukowych, badania prowadzono niejednokrotnie wspólnie z uczelniami wyższymi, a wyniki tychże badań były przedmiotem działalności wydawniczej towarzystw naukowych.

Prof. dr hab. Iwona Hofman w referacie „Status prawny funkcjonowania społecznego ruchu naukowego w świetle ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” przedstawiła obowiązujące podstawowe akty prawne dot. funkcjonowania społecznego ruchu naukowego i działania Rady Towarzystw Naukowych w ostatnich latach, związane z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce.

Obecnie wszystkie towarzystwa naukowe działają w oparciu o ustawę z 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. nr 79, poz. 855 z 2001 roku z późniejszymi zmianami), a Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk funkcjonuje dzięki ustawie o Polskiej Akademii Nauk przyjętej w 2010 roku. Zdaniem referentki społeczny ruch naukowy ma za sobą dwie lub trzy dekady (w zależności od sposobu ujęcia genezy problemu) stabilizacji, nieuchronnie prowadzącej do zaniechań. Skalę problemu uwidoczniła ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 20 lipca 2018 roku i kolejne rozporządzenia do ustawy, w których to aktach prawnych nie wymienia się towarzystw naukowych jako podmiotów nauki. Informacje o planowanej zmianie ustawy o PAN zdominowały dyskusje o potrzebie zdefiniowania społecznego ruchu naukowego i lokalizacji towarzystw naukowych w nowoczesnym modelu tworzenia i dystrybucji wiedzy. Należy dodać, że RTN kilkakrotnie formalizowała postulaty w tych sprawach, m.in. podczas pierwszego i drugiego Kongresu Towarzystw Naukowych, projekcie ustawy przedłożonym Sejmowi VII kadencji, stanowisku z 30 maja 2008 roku, uchwale I Kongresu Towarzystw Naukowych z 18 września 2013 roku, uchwale z 16 czerwca 2014 roku w sprawie określenia kryteriów uznawania towarzystw za naukowe, i innych.

W uchwale I Kongresu Towarzystw Naukowych z 18 września 2013 roku stwierdza się, że „towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne, jako społeczna, pozarządowa organizacja naukowa są integralną częścią i jednym z filarów kultury i nauki polskiej także w niepodległej Polsce, stanowiąc obywatelski fundament w środowisku nauki i nauczania”.

W uchwale RTN z 14 czerwca 2014 roku w sprawie kryteriów uznawania towarzystw za naukowe, zdefiniowano, „że za towarzystwa naukowe uważa się za dobrowolne, samorządne stowarzyszenia pracowników nauki, ludzi uprawiających działalność naukową niezawodowo i tzw. przyjaciół nauki (mecenasów, sponsorów, działaczy kulturalnych), zakładane w celu wspólnego prowadzenia działalności naukowej różnego typu (badań, dyskusji naukowych, konferencji itd.), popierania nauki przez stworzenie warunków jej rozwoju, publikowania i upowszechniania jej wyników oraz reprezentowania jej interesów wobec władz i opinii publicznej”. Kryteria te formalne spełnia ok. 330 towarzystw naukowych w Polsce w grupach towarzystw ogólnych i regionalnych, towarzystw specjalistycznych i stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT. Oznacza to duży potencjał naukowy i społeczny, jak dotąd marginalizowany w procesach zarządzania nauką. Towarzystwa spełniają cele przypisane instytucjonalnym podmiotom nauki, chociaż nie są objęte pomocą ustawową wyrażającą się w uznaniu statusu podmiotów i zapewnienia środków finansowania działalności.

Przedstawiając przepisy ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 roku (Dz.U. 2018, poz. 1668) referentka stwierdza, że zdefiniowane w ustawie pryncypia były i są właściwe dla społecznego ruchu naukowego w długim procesie jego trwania, ze szczególnym uwzględnieniem założenia o misyjności podmiotów naukowych wobec państwa i społeczeństwa. Założenia te współgrają z omówionymi wcześniej charakterystykami RTN. Przepisy ogólne ustawy, porządkują terminologię w zakresie misji i funkcjonowania szkolnictwa wyższego i nauki, działalności naukowej, dziedzin i dyscyplin nauki, podmiotu odpowiedzialnego za politykę naukową państwa i podmiotów systemu szkolnictwa wyższego. Wśród ośmiu takich podmiotów nie ma towarzystw naukowych, nie wymienia się ich również w aktach wykonawczych do ustawy. Jaskrawo obrazuje to niedocenienie potencjału towarzystw, które dzięki sieciom i federacjom oraz oddziaływaniu społecznemu mogą być pożądanym partnerem w procesie komercjalizacji badań podstawowych i rozwojowych. W konsekwencji nieuznawania podmiotowości towarzystw w systemie szkolnictwa wyższego i nauki, towarzystwa nie występują również w przepisach dotyczących ewaluacji jakości kształcenia, ewaluacji szkół doktorskich i ewaluacji jakości działalności naukowej.

Przedstawiając niektóre akty wykonawcze do Ustawy referentka jest zdania, że przepisy Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej z 22 lutego 2019 roku dot. tzw. „opinii wpływu” przy ocenie jednostek Beneficjentami przepisów są jednostki ewaluowane w dziedzinach nauk: humanistycznych, społecznych i teologicznych, które mogą zgłosić dodatkowo 3 opinie wpływu (nauki inżynieryjne i techniczne – 2 opinie). Towarzystwa naukowe, mając bardzo dobre rozeznanie w środowisku i rzeczywiste oddziaływanie społeczne, dysponują intelektualną technologią i „narzędziami” pomiaru wpływu badań naukowych na jakość życia. Partnerstwo uczelni i towarzystw naukowych, wielokrotnie testowane w organizacji życia naukowego, tutaj przekształca się w instytucjonalną ramę współpracy.

Referentka wskazuje także skutki wprowadzenia wykazu czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych dla ewaluacji (Komunikat MNiSW z 31 lipca 2019 roku i 18 grudnia 2019 roku) i wykazu wydawnictw publikujących recenzowane monografie naukowe (Komunikat MNiSW z 18 stycznia 2019 roku i 17 grudnia 2019 roku). Oba wykazy, zdecydowanie krytycznie przyjęte w środowisku naukowym w Polsce, premiując publikacje obcojęzyczne, skutecznie wyrugowały z obiegu naukowego m.in. czasopisma wydawane przez towarzystwa naukowe. Pominięto m.in. czasopisma o ponad 100-letnich tradycjach wydawania, pełniących rolę pośrednika w adaptacji osiągnięć naukowych w środowiskach zawodowych, dla których – ze względu na specyfikę obszaru zainteresowań – język polski jest jedynym możliwym do komunikacji.

Ustawa nie przewiduje finansowania towarzystw naukowych, co jest oczywistą konsekwencją odmówienia towarzystwom statusu podmiotów nauki. Projekt ustawy o towarzystwach naukowych, przygotowany przez RTN w 2009 roku oraz projekt zmiany ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie województwa przewidywały indywidualne ścieżki finansowania przez MNiSW, MKiDN, Narodowe Centrum Nauki i Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w formie dotacji na cele naukowe: statutowe lub inne, a także przyznawanie środków przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy samorządu terytorialnego każdego stopnia. Oddzielnie zapisano możliwość dofinansowania działalności towarzystw przez fundusze pomocowe Unii Europejskiej, darowizny od osób prawnych i fizycznych.

Konkludując referentka stwierdza, ze obecnie, przy przyjętych uwarunkowaniach ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce towarzystwa naukowe mogą tylko częściowo wykorzystać swój potencjał jako podmioty inicjujące, prowadzące i umiędzynarodawiające badania naukowe poprzez sieci i federacje, będące właściwą formą działalności towarzystw. Kryteria ewaluacji jednostek naukowych stwarzają możliwość rozwoju współpracy towarzystw z tymi jednostkami przez formułę tzw. „opinii wpływu”. Towarzystwa i jednostki naukowe łączy kwestia oceny czasopism i wydawnictw, wręcz konsolidująca pod hasłem zwiększenia punktacji czasopism i wydawnictw, reprezentatywnych dla obszarów badawczych dyscyplin i dziedzin naukowych. Towarzystwa i jednostki naukowe łączy kwestia oceny czasopism i wydawnictw, wręcz konsolidująca pod hasłem zwiększenia punktacji czasopism i wydawnictw, reprezentatywnych dla obszarów badawczych dyscyplin i dziedzin naukowych. Ważnym problemem dla społecznego ruchu naukowego jest utrzymanie czasopism, wydawnictw, bibliotek, zbiorów muzealnych. Rozważanie tych kwestii wymaga synergii MNiSW oraz MKiDN.

W 4 panelach obejmujących grupy towarzystw (Panel 1 – towarzystwa ogólne i regionalne oraz towarzystwa w naukach społecznych i humanistycznych, Panel 2 – towarzystwa w naukach biologicznych i rolniczych, Panel 3 – towarzystwa w naukach ścisłych i technicznych oraz stowarzyszenia naukowo-techniczne NOT, Panel 4 – towarzystwa w naukach medycznych) zabierających głos ponad 20 zaproszonych przedstawicieli ogólnych i regionalnych towarzystw naukowych oraz specjalistycznych towarzystw naukowych działających w poszczególnych grupach nauk oraz przedstawicieli stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT, przedstawiło sytuację społecznego ruchu naukowego w Polsce oraz sytuację dyscyplin i dziedzin naukowych po uchwaleniu tej Ustawy, zgłaszając szereg wniosków pod adresem władz państwowych, dot. uregulowania sytuacji prawnej społecznego ruchu naukowego w aktualnym systemie nauki w Polsce, dokonanie oceny aktualnego systemu dofinansowywania społecznego ruchu naukowego ze środków przeznaczanych na naukę oraz roli towarzystw i stowarzyszeń naukowych w kształtowaniu kultury polskiej, w rozwoju społeczno-ekonomicznym kraju oraz rozwoju techniki i gospodarki.

W dyskusjach postulowano konieczność wypracowania wspólnego stanowiska, podkreślającego, że czasopisma w języku polskim są ważne i stanowią element naszego dziedzictwa i przekazanie tego stanowiska do MNiSW; gdyż obecny system punktacji czasopism nie uwzględnia polskiej racji stanu, a Impact Factor uwzględnia tylko cytowania, ignorując równocześnie poziom reprezentowany przez pismo w ramach danej dyscypliny; wskazywano na konieczność podkreślenia w stanowisku, że w przypadku społecznego ruchu naukowego kluczową rolę powinny pełnić czasopismo polskojęzyczne, bo to one przeciwdziałają groźbie zaniku polskiego języka naukowego; proponowano rozważenie przechodzenia na język angielski i korzystania z usług wielkich wydawnictw, z rozważeniem wprowadzenia opłat za publikację, jak to jest praktykowane w czasopismach za granicą i w niektórych towarzystwach u nas w kraju; zwracano uwagę, że obniżenie niektórym polskojęzycznym czasopismom punktacji do 5 punktów zagraża dalszemu wydawaniu tych czasopism, bardzo ważnych dla upowszechniania wyników badań naukowych w gospodarce.

Wskazywano, że towarzystwa mają bardzo bogatą historię i dorobek i to dzięki nim w II RP było możliwe tak szybkie i sprawne odbudowanie systemu nauki, a społeczny ruch naukowy jest istotnym elementem systemu nauki, ponieważ tworzy go ogromna liczba towarzystw i działających w jej ramach członków, ale towarzystwa muszą się zająć pozyskaniem i aktywizacją młodych członków. Najistotniejszymi problemami w działalności wydawniczej stowarzyszeń naukowo-technicznych jest brak środków na wydawanie czasopism stricte naukowych przedstawiających wysoki poziom merytoryczny oraz kwestia czasopism polskojęzycznych, których rolą jest edukacja społeczeństwa, które trzeba przeorganizować tak, aby zamiast kilku pism poświęconych tej samej problematyce wydawać jedno, które będzie miało szansę się utrzymać. Prowadzone przez stowarzyszenia naukowo-techniczne pisma są wydawane w języku polskim, a ich zasadniczym celem jest możliwe jak najszybsze przenoszenie ustaleń naukowych na praktykę, co jest szczególnie istotne dla inżynierów pracujących w małych i średnich firmach, które zgodnie z polityką informacyjną rządu mają wprowadzić Polskę do grupy państw o wysokim stopniu innowacyjności przemysłu, a w środowisku inżynierów istnieje bardzo silna potrzeba popularyzacji wiedzy, bo tylko ona może wspomóc rozwój techniczny kraju.

Wskazywano, że Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego wydawanymi aktami prawnymi zdaje się wskazywać, iż preferowane są dzisiaj nie czasopisma wydawane przez NGO czy uczelnie, ale przez firmy, podczas gdy żadne stowarzyszenie nie jest przedsiębiorstwem ani podatnikiem, przez co nie może ubiegać się o dofinansowanie prowadzonej działalności. Wiele czasopism zostało ocenionych przez MNiSW poniżej oczekiwań środowiska, a część z nich została błędnie sklasyfikowana dziedzinowo, przy ocenianiu czasopism konieczne jest zastosowanie dyscyplin wiodących.

Zwracano uwagę, że brakuje stabilnych zasad, które pozwoliłyby lepiej zarządzać towarzystwem; zaproponowano przyznanie polskim czasopismom minimum 100 punktów, co mogłoby zainicjować ich rozwój, a przede wszystkim pomóc rywalizować z innymi tytułami (w środowisku istnieje plan, aby wszystkie publikacje były dostępne w formule open-access, natychmiast po ich zaakceptowaniu przez recenzentów); wskazywano, że zdobywanie zewnętrznych środków finansowania przez towarzystwa jest możliwe, ale wymaga dużo determinacji i równoległego prowadzenia działań na kilku polach, ścieżki pozyskiwania środków na działalność towarzystw powinny być lepiej zdefiniowane, aby łatwej pozyskiwać, wydawać i rozliczać przyznane finansowanie.

Uwzględnienia wymaga zapowiadana przez ministerstwo ustawa o PAN i propozycja prof. Iwony Hofman, aby wprowadzić do niej zapisy o afiliacji towarzystw przez Akademię (temat ten powinien zostać przedyskutowany wewnątrz towarzystw, należy w tych rozmowach zaznaczyć, że afiliacja nie oznacza w tym przypadku utraty niezależności).

W dyskusji wskazywano, że ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie rokuje przyszłości towarzystw naukowych, z uwagi na brak jakichkolwiek zapisów dotyczących tej niezwykle istotnej gałęzi nauki polskiej, dotyczących zwłaszcza źródeł wspierania ich działalności, co spowoduje jej regres. Brak jednoznacznego umiejscowienia towarzystw naukowych w „panoramie naukowej państwa” oraz brak wsparcia Państwa dla działalności towarzystw naukowych jest istotnym zagrożeniem, zatem należy prowadzić wszelkie wspólne działania polskich towarzystw naukowych na rzecz zmiany tej sytuacji. największym wspólnym problemem towarzystw medycznych jest spadek prestiżu pracy naukowej i ciekawości naukowej. Wyczerpująca praca zawodowa pozwala jednak na uzyskanie wyższego statusu społecznego i sukcesu finansowego niż kariera naukowa wraz ze stopniami i tytułem naukowym. Kariera naukowa powinna być wsparta finansowo przez państwo. Kariera musi być bardziej atrakcyjna, a „ciekawość naukowa” powinna się opłacać i przynosić satysfakcję nie tylko uczonego lecz także jego rodzinie. Kluczowe dla towarzystw naukowych jest aktywne uczestniczenie w ruchu międzynarodowym i wskazanym jest wsparcie finansowe państwa w opłacaniu składek w federacjach międzynarodowych..

Podkreślano, że większość towarzystw naukowych w dzisiejszej Polsce, jest zaniepokojona brakiem wystarczającej troski ze strony instytucji Państwa o promowanie i wzmacnianie tego rodzaju aktywności społecznej. Uznając to, że zasadniczo środki na badania naukowe są dystrybuowane przez Państwo poprzez system uczelni wyższych, uważa się, że również towarzystwa naukowe powinny być ujęte w programie finansowanie nauki. Najlepszym i najbezpieczniejszym rozwiązaniem z punktu widzenia przyszłego rozwoju towarzystw byłyby ustawowe rozstrzygnięcia dotyczące form wspierania społecznego ruchu naukowego przez Państwo, łącznie ze wsparciem finansowym. W każdym razie, biorąc pod uwagę aktualny brak tego rodzaju rozstrzygnięć, niektóre towarzystwa proponują, aby Rada Towarzystw Naukowych przygotowała wskazówki, w jaki sposób towarzystwa naukowe, na gruncie obowiązującego prawa, mogłyby ubiegać się pozyskiwanie finansowania lub innego wsparcia dla swojej działalności. Biorąc pod uwagę włączanie w działalność towarzystw nowych członków, zwracano uwagę, że również w tym obszarze przydatne byłyby prawne zachęty, na przykład wskazujące aktywną działalność w ramach towarzystw naukowych, jako jeden z możliwych warunków uzyskiwania awansu zawodowego (np. przez nauczycieli).

Dla niektórych towarzystw niezrozumiałe są ustalenia klasyfikacji dziedzin nauki i dyscyplin naukowych. Szereg towarzystw stosunek do ustaleń klasyfikacji dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz całości zagadnień poruszanych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce wyraziło w opiniach, które zostały przekazana do Ministerstwa oraz zamieszczone na stronach towarzystw.

Dyskusja we wszystkich panelach wskazała na:

1. konieczność przeprowadzania zmian w ustawie o szkolnictwie wyższym i nauce, które zapewnią społecznemu ruchowi naukowemu odpowiednio wysoką i stabilną pozycję;
2. podejmowanie działań mających na celu podniesienie prestiżu prowadzonych czasopism, tak aby mogły się dalej ukazywać i posiadały punktację adekwatną względem ich zawartości.

W przyjętym przez uczestników konferencji „Stanowisku Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce” wskazuje się na konieczność przyjęcia odrębnej ustawy o działających w kraju towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych, zharmonizowanej z ustawami odnoszącymi się do całego obszaru edukacji i nauki, która powinna określić rolę i zadania społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce, jego rangę społeczną, zasadnicze kierunki działania, uprawnienia i obowiązki, a także zasady finansowania towarzystw i stowarzyszeń naukowych. Do czasu przygotowania nowej ustawy o społecznym ruchu naukowym w Polsce uczestnicy konferencji apelują o wprowadzenie do nowelizowanej ustawy o szkolnictwie wyższym i nauce rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o środki finansowe, zarówno na szczeblu centralnym jak i lokalnie ze środków samorządu województwa, powiatu lub gminy – w zależności od celów i zadań jakie realizują, a także przez organizacje społeczne i gospodarcze. Środki te powinny być kierowane na wspomaganie działalności statutowej towarzystw, w tym na wydawanie książek i czasopism naukowych. Uczestnicy konferencji podkreślili, że wydawane przez towarzystwa naukowe, w języku polskim, czasopisma popularyzują wiedzę i istotnie wpływają na podniesienie stosunkowo niskiego poziomu rozumienia przez społeczeństwo znaczenia nauki dla rozwoju kraju. Podniesienie rangi aktywności wydawniczej powinno następować nie tylko przez wsparcie materialne, ale i przez docenianie jej we wszystkich, coraz bardziej sformalizowanych ocenach. Nowa punktacja czasopism naukowych powinna w sposób odpowiedni docenić rolę i znaczenie polskojęzycznych czasopism naukowych, naukowo-technicznych oraz popularno-naukowych, stanowiących istotną formę upowszechnienia wyników badań. Uczestnicy konferencji wnioskują również o uzupełnienie wykazu jednostek naukowych, które mogą ubiegać się o środki na badania, o regionalne instytuty i ośrodki naukowo-badawcze działające na prawach stowarzyszeń oraz rozważenie wprowadzenia zapisów umożliwiających wszystkim towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o projekty badawcze i projekty celowe. Uczestnicy konferencji zwrócili się także z apelem do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o stałą dotację dla bibliotek (działających zgodnie z ustawą o bibliotekach z 27 czerwca 1997 r.), prowadzonych przez towarzystwa naukowe, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek zaliczonych do bibliotek naukowych (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z dnia 19 marca 1998 r.), których zbiory tworzą narodowy zasób biblioteczny.

Projekt przyjętego przez uczestników konferencji stanowiska został opublikowany na stronie internetowej Rady Towarzystw Naukowych, zostało ono przekazane Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przewiduje się również przekazanie tego stanowiska komisjom Sejmu i Senatu RP zajmującym się sprawami nauki. Przewiduje się wydanie, w 2020 roku, materiałów z konferencji i ich rozesłanie komisjom Sejmu i Senatu RP oraz instytucjom państwowym zajmującym się sprawami nauki oraz towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym, których przedstawiciele uczestniczyli w konferencji.

W dniu 17 grudnia 2019 r. przewodnicząca Rady spotkała się z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w trakcie którego przedstawiła ministrowi „Stanowisko Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce”, przyjęte przez uczestników odbytej w dniu 28 listopada 2019 r. konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”, problemy nt. sytuacji towarzystw, poruszane w trakcie konferencji oraz poinformowała o dotychczasowych działaniach Rady w sprawie ustalenia statusu towarzystw naukowych, w tym o przygotowanym w 2009 roku, pod kierunkiem prof. Z. Kruszewskiego, projekcie ustawy o towarzystwach naukowych, który dotychczas nie doczekał się rozpatrzenia przez Sejm. Minister J. Gowin poprosił o przekazanie projektu tej ustawy, obiecując analizę przekazanych materiałów przez odpowiednie departamenty ministerstwa i odpowiedź w ciągu miesiąca. W trakcie rozmowy minister J. Gowin przekazał informację, że zostały spowolnione prace nad nowelizacją ustawy prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, dla umożliwienia przeprowadzenia co najmniej rocznej konsultacji proponowanych zmian przez środowiska naukowe.

Przygotował:
Tadeusz Majsterkiewicz
Sekretarz Rady
30 stycznia 2020 r.

Szczegóły

Opublikowano: 02 grudzień 2019

Prosimy o zapoznanie się z propozycją Stanowiska Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce.

Wszelkie uwagi do treści przedstawionego poniżej pisma prosimy kierować do 7 grudnia 2019 r. na adres: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. lub Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..

Czytaj więcej: Propozycja stanowiska ws. ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego w Polsce

Szczegóły

Opublikowano: 21 listopad 2019

Rada Towarzystw Naukowych, działająca przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, zaprasza do udziału w obradach konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”.

Konferencja odbędzie się 28 listopada 2019 r. (czwartek) w Sali Okrągłego Stołu w Pałacu Staszica w Warszawie, mieszczącym się przy ul. Nowy Świat 72.

Czytaj więcej: Konferencja: Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie...