Szczegóły

Opublikowano: 09 maj 2013

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2012 roku

Zgodnie z przyjętym planem pracy na 2012 rok działalność Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN w okresie sprawozdawczym skoncentrowana została na kontynuowaniu działań związanych z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych, pracach przygotowawczych, związanych z organizacją Kongresu Towarzystw Naukowych, zaplanowanego na 17-18 września 2013 oraz na podjęciu prac związanych z przygotowaniem ekspertyzy dotyczącej stanu społecznego ruchu naukowego oraz wypracowania postulatów odnośnie polityki naukowej państwa w tym zakresie.

W okresie sprawozdawczym zorganizowano 2 zebrania plenarne Rady – w dniach 26 kwietnia i 15 listopada 2012 r. oraz 3 posiedzenia Prezydium Rady w dniach 29 marca, 14 czerwca i 12 września 2012 r.

Działania Rady w okresie sprawozdawczym zostaną omówione poprzez przedstawienie poniżej problematyki rozpatrywanej na zebraniach Prezydium Rady i zebraniach plenarnych Rady.

Zebranie Prezydium Rady Towarzystw Naukowych w dniu 29 marca 2012 r. poświęcono rozpatrzeniu:

• przygotowanych, wstępnych założeń organizacyjnych i projektu programu „Kongresu Towarzystw Naukowych – Rola towarzystw naukowych w upowszechnianiu nauki i rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej oraz kształtowania społeczeństwa wiedzy", planowanego na 17 – 18 września 2013 r. w Warszawie, na terenie kampusu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. W dyskusji większość członków Prezydium Rady, biorąc pod uwagę aktualne ograniczenia finansowe, wypowiedziała się za organizacją Kongresu 2-dniowego, przyjęto ramowy program Kongresu i tematy części referatów na sesje plenarne, do akceptacji przez zebranie plenarne Rady;
• przygotowanego planu działania Rady w 2012 roku i propozycji zmian w Regulaminie Rady, uwzględniających nowe uregulowania wynikające z ustawy i Statutu PAN oraz wprowadzonych przez Prezydium PAN zmian w systemie wyboru członków komitetów problemowych, do akceptacji przez zebranie plenarne Rady;
• przyjęciu protokołu z posiedzenia Prezydium Rady w dniu 24 października 2011 r.

Ustalono także program i termin (26 kwietnia 2012 r.) zebrania plenarnego Rady.

Zebranie plenarne Rady Towarzystw Naukowych w dniu 26 kwietnia 2012 r. poświęcono przedyskutowaniu wstępnych założeń organizacyjnych i projektu programu „Kongresu Towarzystw Naukowych – Rola towarzystw naukowych w upowszechnianiu nauki i rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej oraz kształtowania społeczeństwa wiedzy", planowanego na 17-18 września 2013 r. w Warszawie na terenie kampusu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Przedyskutowano i przyjęto ramowy program Kongresu, zakładający odbycie 3 sesji plenarnych i 2 sesji problemowych, odbywanych w 4 grupach roboczych. Ustalono, że w programie sesji plenarnych zostaną wygłoszone między innymi referaty na tematy:

• społeczny ruch naukowy w Polsce – analiza stanu i warunków,
• rola społecznego ruchu naukowego w rozwoju i upowszechnianiu nauki,
• rola towarzystw naukowych ogólnych i regionalnych w rozwoju kraju i regionów,
• aktywność młodych pracowników nauki w działalności towarzystw naukowych,
• rola specjalistycznych towarzystw naukowych w kształtowaniu społeczeństwa wiedzy,
• 50 lat działalności Rady Towarzystw Naukowych,
• mecenat Polskiej Akademii Nauk nad społecznym ruchem naukowym w Polsce,
• Polska Akademia Umiejętności, historia i wkład w rozwój nauki polskiej.

Przedyskutowano dwa warianty organizacyjne, w zależności od możliwości finansowych:

• przygotowanie organizacji Kongresu przez Prezydium Rady i pracowników Kancelarii PAN,
• zlecenie organizacji Kongresu wyspecjalizowanej w tym zakresie firmie.

Rada wypowiedziała się za organizacją Kongresu, zgodnie z przedstawionymi, wstępnymi założeniami. Przyjęto, że Kongres, poza wsparciem starań Rady o uchwalenie ustawy o towarzystwach naukowych, powinien pokazać rangę społecznego ruchu naukowego, rolę poszczególnych grup specjalistycznych towarzystw naukowych w rozwoju dziedzin nauki, nagłośnić dorobek i rolę społecznego ruchu naukowego w Polsce, jego rolę w rozwoju nauki, techniki i gospodarki kraju, rolę towarzystw w oddziaływaniu nauki na społeczeństwo, przedstawić aktualny obraz i stan społecznego ruchu, i wskazać kierunki jego rozwoju, przedstawić rolę towarzystw w integracji nauki, rolę towarzystw w transferze innowacji, diagnozę i metody działania w najbliższej przyszłości. Przyjęto, że przystąpienie do opracowywania koncepcji i szczegółowego programu Kongresu uzależnione jest od uzyskanie akceptacji przedstawionych założeń organizacji Kongresu przez władze Polskiej Akademii Nauki i Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Po uzyskaniu takiej akceptacji możliwe będzie podjęcie rozmów ze sponsorami i ustalenie składu Komitetu Honorowego i Organizacyjnego Kongresu. Zamiarem kierownictwa Rady jest zaproszenie do udziału w tych ciałach przedstawicieli władz PAN, MNiSzW, Ministerstwa Kultury.

Dyskutowano również nad objęciem patronatu nad Kongresem przez Premiera RP, ewentualnie przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego czy Marszałka Sejmu albo Senatu, które zwiększyłoby zainteresowanie mediów Kongresem i pozwoliłoby na szersze nagłośnienie problematyki społecznego ruchu naukowego i tym samym zainteresowanie władz państwowych problematyką społecznego ruchu naukowego i jego roli w rozwoju kraju.

Ustalono, że w przypadku braku akceptacji władz MNiSW na organizację Kongresu, czy nie uzyskania odpowiednich środków na jego odbycie, należy alternatywnie rozpatrywać organizację Walnego Zebrania prezesów towarzystw naukowych, które powinno być poświęcone funkcjonowaniu społecznego ruchu naukowego przy obecnym systemie finansowania nauki w Polsce i wskazaniu kierunków oraz warunków jego rozwoju, a w czasie Kongresu lub Walnego Zebrania prezesów towarzystw naukowych należy również dokonać podsumowania 50-letniej działalności Rady Towarzystw Naukowych oraz mecenatu Polskiej Akademii Nauk i jej wkładu w rozwój społecznego ruchu naukowego w Polsce.

Zebrani ustali także plan pracy Rady na 2012 rok, koncentrujący się na kontynuowaniu działań związanych z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych, pracach związanych z organizacją Kongresu Towarzystw Naukowych – 17-18 września 2013 oraz na podjęciu prac związanych z przygotowaniem ekspertyzy dotyczącej stanu społecznego ruchu naukowego oraz postulatów odnośnie polityki naukowej państwa w tym zakresie.

Przyjęto także zmiany w Regulaminie Rady Towarzystw, uwzględniające nowe uregulowania wynikające z Ustawy i Statutu PAN, oraz wprowadzonych przez Prezydium PAN zmian w systemie wyboru członków komitetów problemowych.

Przewodniczący Rady przedstawił również informację o działaniach kierownictwa Rady, związanych z kontynuowaniem starań związanych z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych, w tym o odbytych spotkaniach:

• z wiceministrem Żuchowskim w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie możliwości wsparcia towarzystw naukowych ze środków budżetowych;
• z Prezesem PAN prof. M. Kleiberem w sprawie podjęcia przez Radę prac nad określeniem aktualnego stanu społecznego ruchu naukowego w Polsce, kondycji finansowej towarzystw i stowarzyszeń naukowych oraz roli towarzystw w rozwoju i upowszechnianiu nauki, uzyskując poparcie kierownictwa PAN organizacji Kongresu towarzystw naukowych, który pozwoliłby na analizę aktualnego stanu społecznego ruchu naukowego w Polsce oraz na przedstawienie władzom postulatów w sprawie warunków rozwoju i finansowania tego ruchu;
• udział przewodniczącego Rady w posiedzeniu Prezydium PAN, na którym przedstawił informację o aktualnych zadaniach towarzystw naukowych oraz oczekiwania Rady w stosunku do Polskiej Akademii Nauk, w tym rozwiązanie spraw finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce. Prezydium PAN poparło kontynuowanie działań związanych z uchwaleniem ustawy o towarzystwach naukowych, która najbardziej kompleksowo rozwiązuje sprawę finansowania zadań realizowanych przez towarzystwa i stowarzyszenia;
• udział przewodniczącego Rady w spotkaniu przewodniczących komitetów naukowych PAN z Wiceprezes prof. M. Marody, poświęconym roli i zadaniom komitetów, w tym konieczności rozszerzenia opiniodawczej roli komitetów oraz ich udziału w upowszechnianiu wyników badań oraz położenie większego nacisku na rozbudowę stron internetowych komitetów i ich bieżące aktualizowanie.

Przyjęto również sprawozdanie z prac Rady Towarzystw Naukowych w roku 2011 i jego skrót, przekazany do zamieszczenia w sprawozdaniu z działalności Polskiej Akademii Nauk oraz protokół z zebrania plenarnego Prezydium Rady w dniu 8 grudnia 2011 r.

Spotkanie ścisłego Prezydium Rady w dniu 14 czerwca 2012 r. zostało poświęcone przedyskutowaniu założeń i preliminarza, planowanego na 17-18 września 2013 r. w Warszawie na terenie kampusu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego I Kongresu towarzystw naukowych, omówieniu programu i rozważeniu propozycji Komitetu Honorowego i Komitetu Organizacyjnego. Przyjęto propozycję zmiany Kongresu z „Kongres Towarzystw Naukowych – Rola towarzystw naukowych w upowszechnianiu nauki i rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej oraz kształtowania społeczeństwa wiedzy" na I Kongres Towarzystw Naukowych – „Towarzystwa naukowe w Polsce – dziedzictwo, kultura, nauka, trwanie", zmianę kosztorysu Kongresu i zmianę założeń organizacyjnych oraz zmiany niektórych tytułów referatów.

Zebranie Prezydium Rady Towarzystw Naukowych w dniu 12 września 2012 r. poświęcono:

• omówieniu i przedyskutowaniu założeń programu i dotychczasowych przygotowań do zaplanowanego na 17-18 września 2013 r. w Warszawie I Kongresu Towarzystw Naukowych (założenia organizacyjne, rozważenie propozycji składu Komitetu Honorowego i Komitetu Organizacyjnego, ustalenie propozycji tematyki referatów sesji plenarnych - referentów, ustalenie propozycji tematyki sesji problemowych). Zebrani zaakceptowali wypracowaną na spotkaniu ścisłego Prezydium Rady w dniu 14 czerwca 2012 r. propozycję zmiany nazwy Kongresu z „Kongres Towarzystw Naukowych – Rola towarzystw naukowych w upowszechnianiu nauki i rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej oraz kształtowania społeczeństwa wiedzy" na I Kongres Towarzystw Naukowych – „Towarzystwa naukowe w Polsce – dziedzictwo, kultura, nauka, trwanie" oraz zmienione, w stosunku do założeń przedstawionych na zebraniu plenarnym Rady w dniu 26 kwietnia br., założenia organizacyjne i uszczegółowiony projekt programu Kongresu. Ustalono, że dalsze propozycje i ostateczny skład Komitetu Organizacyjnego zostaną ustalone po przeprowadzeniu rozmów w sprawie patronatu z Kancelarią Prezydenta RP oraz objęcia przewodnictwa Komitetu Honorowego przez Premiera RP lub Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Po rozstrzygnięciu tych spraw niezbędne będzie odbycie rozmów z kierownictwem PAN i władzami PAU dla uzyskania akceptacji proponowanych założeń organizacyjnych oraz uzyskania akceptacji wniosku Rady, kierowanego do władz PAN o zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych na organizację Kongresu. Przewodniczący Rady poinformował, że zamierza w najbliższym czasie spotkać się w sprawach uzyskania poparcia organizacji Kongresu z prof. K. Łybacką i Minister Nauki prof. B. Kudrycką oraz z posłami z Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz Senackiej Komisji Edukacji, Nauki i Sportu;
• ustaleniu terminu - 15 listopada 2012 r. i porządku obrad zebrania plenarnego Rady;
• omówieniu spraw bieżących.

W dyskusji podniesiono sprawę niekorzystnych zmian dot. finansowania bibliotek towarzystw naukowych: Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Płockiego Towarzystwa Naukowego, posiadających ogromne zbiory, wynikające z zaliczenia rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do bibliotek dziedzictwa narodowego jedynie Biblioteki UJ i Biblioteki Narodowej. Podkreślono także konieczność podjęcia, z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, rozmów na temat przywrócenia towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym możliwości ubiegania się o granty naukowe. Obecny system ustanawiania grantów przez Narodowe Centrum Nauki, wobec wynikającego z kryzysu ograniczania środków na badania, uniemożliwia towarzystwom składanie wniosków. Niezbędne jest również kontynuowanie działań dla wprowadzenia zmian w ustawie samorządowej, pozwalających samorządom na finansowanie towarzystw i stowarzyszeń naukowych działających na danym terenie.

W związku z kontynuowaniem przez Radę działań związanych z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych przedstawiciele Rady spotykali się z posłami i senatorami lub uczestniczyli w posiedzeniach komisji sejmowych i senackich. W okresie sprawozdawczym przedstawiciele Rady (prof. Z. Kruszewski, prof. M. Kowalczyk) spotkali się w dniu 17 października 2012 r. z prof. K. Łybacką – wiceprzewodnicząca Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży, przewodnicząca stałej podkomisji ds. nauki i szkolnictwa wyższego, z udziałem prof. Orłowskiej, wiceminister Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz wicedyrektora Departamentu Instrumentów Polityki Naukowej MNiSzW w sprawie finansowania bibliotek towarzystw naukowych. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wspólnie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, podjęło prace nad wypracowaniem systemu dofinansowania towarzystw posiadających majątek i zbiory muzealne lub biblioteczne, zaliczane do narodowego dziedzictwa kulturalnego. W trakcie spotkania dyskutowano także nad powadzonymi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego pracami nad reorganizacją systemu finansowania towarzystw, umożliwiającymi przyznawanie środków na organizację zebrań formalnych, zebrań zarządów i zjazdów lub zebrań sprawozdawczo-wyborczych oraz prowadzonymi pracami nad zmianami w ustawie o samorządach, które umożliwią samorządom dofinansowanie działalności towarzystw działających na ich terenie. Przedstawiciele Rady przedstawili na tym spotkaniu również założenia organizacyjne Kongresu, uzyskując poparcie przedstawicieli Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży i prof. Orłowskiej dla przeprowadzenia Kongresu.

W pierwszej części zebrania plenarnego Rady Towarzystw Naukowych w dniu 15 listopada 2012 r. prof. dr hab. Julian Ławrynowicz przedstawił referat na temat struktury i funkcjonowania towarzystw naukowych i społecznego ruchu naukowego w Czechach i na Słowacji. Mówiąc o organizacji społecznego ruchu naukowego w Czechach i na Słowacji referent zwrócił uwagę, że w obydwóch krajach istnieje odpowiednik Rady Towarzystw Naukowych: Rada Védeckých Společností České Republiky i Rada Slovenských Vedeckých Spoločností, z tą różnicą, że udzielają one bezpośredniej dotacji na dofinansowanie czasopism, wydawnictw zwartych i monografii oraz konferencji. Zdaniem referenta obydwie Rady zrzeszają stosunkowo mało towarzystw, a kryteria przyznawania dotacji i uznawania towarzystw za naukowe są bardzo restrykcyjne. W Czechach do Rady należy ok. 75 towarzystw, w tym 34 to towarzystwa humanistyczne; na Słowacji ok. 50 towarzystw, z czego 1/3 to towarzystwa humanistyczne. Na Słowacji środki Radzie przydziela Słowacka Akademia Nauk; ze sprawozdania Rady w Czechach trudno jednoznacznie określić źródło tych środków. W obydwóch krajach Rady skupiają towarzystwa działające w naukach ścisłych i technicznych oraz w naukach humanistycznych. Mówiąc o wielkości środków, jakimi dysponują Rady, referent przedstawił zestawienie dotacji udzielonych towarzystwom w poszczególnych krajach. Przedstawiając organizację prac Rad referent poinformował zebranych, że Rada w Czechach ma 5 oddziałów, Rada na Słowacji ma 3 oddziały, a obydwie Rady nie obejmują swoimi działaniami towarzystw regionalnych. Na zakończenie swojej wypowiedzi referent krótko porównał strukturę społecznego ruchu naukowego w Czechach i na Słowacji do struktury społecznego ruchu naukowego w Niemczech, przedstawionej w swoim artykule zamieszczonym w czasopiśmie „Heureka – Problemy Społecznego Ruchu Naukowego" (2005). Odpowiadając na pytania w dyskusji referent wskazał na podobieństwo systemu tworzenia Rady i kryteriów dotowania towarzystw w tych krajach do systemu obowiązującego w Polsce do 1990 roku, kiedy Polska Akademia Nauk, przy której Rada Towarzystw Naukowych działa od 1963 roku, dofinansowywała działalność 85 towarzystw naukowych, w tym 6 towarzystw ogólnych i regionalnych, wśród nich Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

W części roboczej zebrania, w której wziął udział Wiceprezes Polskiej Akademii Umiejętności prof. dr hab. A. K. Wróblewski, dyskutowano nad propozycją programu, w tym propozycją tematów referatów na sesjach plenarnych, propozycją tematyki sesji problemowych oraz składami Komitetu Honorowego i Organizacyjnego I Kongresu Towarzystw Naukowych „Towarzystwa naukowe w Polsce – dziedzictwo, kultura, nauka, trwanie", planowanego na 17-18 września 2013 r.

Przewodniczący Rady poinformował zebranych, że zgodnie z ustaleniami, organizatorami Kongresu będą: Polska Akademia Nauk, z jej ramienia Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN, Polska Akademia Umiejętności oraz Towarzystwo Naukowe Warszawskie i Towarzystwo Naukowe Płockie. Złożony przez Radę wniosek o dofinasowanie Kongresu opiewa na łączną kwotę 208 tys. zł, w tym dofinansowanie ze środków DUN 107 tys. zł. Przewiduje się, że wpływy z wpisowego, którego wysokość ustalono na 150 zł wyniosą 52,5 tys. zł, a dofinansowanie przez sponsorów wyniesie 48,5 tys. zł, wstępnie zostało uzgodnione dofinansowanie z PERN Przyjaźń i PKN Orlen na łączną kwotę 35 tys. zł.

W dyskusji między innymi rozważano:

• włączenie Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT i Federacji Polskich Towarzystw Medycznych do instytucji współorganizujących Kongres, z włączeniem prezesów federacji do Komitetu Honorowego lub Komitetu Organizacyjnego Kongresu;
• rozszerzenie zaproponowanej tematyki Kongresu o sprawy rozwoju techniki w Polsce i rolę stowarzyszeń naukowo-technicznych we wprowadzaniu osiągnięć naukowych i innowacji technicznych do gospodarki;
• powołanie, poza Komitetem Honorowym, dwóch odrębnych komitetów: Komitetu Naukowego (Komitetu Programowego) i Komitetu Organizacyjnego Kongresu,
• zaproszenie na Kongres przedstawicieli towarzystw naukowych działających w sąsiednich krajach europejskich i ewentualnie przedstawicieli polskich towarzystw naukowych działających poza granicami kraju;
• wystąpienie do Prezydenta RP na objęcie honorowego patronatu nad Kongresem, w przypadku uzyskania takiej zgody, włączenie Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do Komitetu Honorowego.

W wyniku dyskusji upoważniono Prezydium Rady do dopracowania szczegółów związanych z powołaniem i składem poszczególnych komitetów: Honorowego, Naukowego (lub Programowego) i Organizacyjnego, propozycji tematów referatów na sesjach plenarnych i ich referentów, propozycji tematyki sesji problemowych oraz rozstrzygnięcia z władzami PAN sprawy powierzenia organizacji Kongresu i przejęcia jego finansowej obsługi przez wyspecjalizowane w tym zakresie biuro.

Dyskutowano także o proponowanych zmianach strony internetowej Rady, na której aktualnie, tak jak na stronach wszystkich komitetów Polskiej Akademii Nauk, zamieszczone są informacje o składzie Rady, sprawozdania z jej działalności w latach 2008-2011, stanowisko Rady w sprawie warunków działania towarzystw naukowych, Ustawa o towarzystwach naukowych oraz Słownik towarzystw naukowych. Zaproponowano aby na istniejącą stronę internetową została wprowadzona informacja o Kongresie Towarzystw Naukowych, należy rozważyć zamieszczanie informacji o bieżących pracach Rady oraz możliwość zamieszczania na tej stronie informacji o najważniejszych wydarzeniach w działaniach towarzystw naukowych.

Przewodniczący Rady poinformował członków Rady, że podjęto wstępne prace związane z przygotowaniem ekspertyzy na temat stanu społecznego ruchu naukowego w Polsce i wystąpiono do władz PAN o jej dofinansowanie. Wykonanie ekspertyzy jest jednym z zadań Rady w bieżącej kadencji, ustalonych przez Prezydium PAN w uchwale o powołaniu Rady Towarzystw Naukowych. W celu zebrania danych o aktualnym stanie towarzystw naukowych i ich działalności została opracowana „Ankieta", która na początku 2013 roku będzie wysłana do towarzystw.

Zebrani przyjęli także protokół z zebrania plenarnego Rady Towarzystw Naukowych odbytego w dniu 26 kwietnia 2012 r. Prof. Z. Kruszewski poinformował również zebranych, że ukazała się publikacja dr A. Kansy „Na marginesie swobody - Notatki Płockie (1956-2011) – historia i polityka", wydanej jako pozycja Rady Towarzystwa Naukowych.

Praca Andrzeja Kansy pt. „Na marginesie swobody - Notatki Płockie (1956-2011) – historia i polityka" poświęcona została funkcjonowaniu polskiego regionalnego czasopisma naukowego w latach 1956-2011. Kwartalnik „Notatki Płockie" powstał w Płocku na fali przemian 1956 r. Jego założycielami byli płoccy działacze społeczni, członkowie Towarzystwa Naukowego Płockiego oraz Komisji Badań nad Powstaniem i Rozwojem Płocka –Tadeusz Gierzyński i Kazimierz Askanas. Czasopismo w całym okresie istnienia integrowało miejscową inteligencję, pochodzącą z różnych grup zawodowych i społecznych oraz wyznającą różne światopoglądy. „Notatki Płockie" to jedno z niewielu pism o tak długim okresie wydawniczym, wydawanych przez towarzystwa naukowe. Proces powstania pisma, jego funkcjonowania i rozwoju, a także uzyskiwania przez redakcję i wydawców coraz większych swobód, zdaniem autora, zaprzecza istnieniu w Polsce po 1956 r. systemu totalitarnego. Książka może stanowić zachętę do opracowywania monografii innych czasopism społecznego ruchu naukowego. Praca wpisuje się w badania dotyczące regionalnych towarzystw naukowych oraz politycznych i historycznych aspektów, związanych z wydawaniem czasopism. Można ją też odczytać jako głos w dyskusji na temat oceny dorobku okresu PRL. Nie wszystko bowiem, co powstało w tamtym czasie można przekreślić, czy wykpić, zwłaszcza jeżeli dotyczy to społecznej pracy na rzecz nauki w ośrodkach prowincjonalnych.

W okresie sprawozdawczym w dniu 6 stycznia 2012 r. zmarł Edward Hałoń, sekretarz naukowy i wiceprzewodniczący Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN w latach 1975-2002, wybitny działacz i znawca społecznego ruchu naukowego, autor wielu opracowań naukowych poświęconych historii towarzystw naukowych w Polsce i raportów na temat stanu i perspektyw rozwojowych, wybitny znawca historii społecznego ruchu naukowego i historii Polskiej Akademii Nauk, wyjątkowo zaangażowany w działalność Rady Towarzystw Naukowych i sprawy rozwijania działalności towarzystw na rzecz upowszechniania nauki w społeczeństwie i zapewnienia warunków rozwoju towarzystw przez władze państwowe. W dniu 23 czerwca 2012 r. zmarł prof. dr hab. Jan Drwal, członek Rady w 3 ostatnich kadencjach, od 2003 roku, prezes Gdańskiego Towarzystwa Naukowego od 1998 roku przez 4 kadencje, w latach 1991-1993 wiceprzewodniczący Wydziału V Nauk o Ziemi GTN, członek GTN od 1973 r.

Szczegóły

Opublikowano: 05 grudzień 2012

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2011 roku

W okresie sprawozdawczym dokonano zmiany składu Rady. W pierwszym półroczu ustępujące Prezydium Rady prowadziło prace nad ustaleniem kandydatur na członków Rady na kadencję w latach 2011-2014. Po powołaniu Uchwałą nr 17/2011 Prezydium PAN z 22 marca 2011 r. Rady Towarzystw Naukowych w grupie komitetów problemowych, ustępujące Prezydium Rady w oparciu o ustalone przez Prezydium PAN zasady tworzenia komitetów problemowych na nową kadencję, dokonało wyboru kandydatów na członków Rady spośród osób zgłoszonych przez poszczególne towarzystwa.

Zgodnie z tymi zasadami Prezydium PAN, na wniosek Prezesa PAN uchwałą podjętą na posiedzeniu w dniu 1 lipca 2011 r. powołało na przewodniczącego Rady Towarzystw Naukowych na kadencję w latach 2011-2014 prof. dr hab. Zbigniewa Kruszewskiego. Powołana Uchwałą nr /2011 Prezydium PAN z dnia 26 maja 2011 r. Rada na pierwszym zebraniu plenarnym w dniu 5 lipca 2011 r. dokonała wyboru członków Prezydium i przedyskutowała założenia programowe działalności w kadencji 2011-2014. Na kolejnym zebraniu plenarnym Rady w dniu 8 grudnia 2011 r. dokonano uzupełniających wyborów do Prezydium Rady. Ustalony w wyniku tych wyborów skład Rady na kadencję 2011-2014 ukształtował się następująco:

Prezydium:

Przewodniczący: prof. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI – Towarzystwo Naukowe Płockie

Z-cy przewodniczącego:

• prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER – Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych
• prof. dr hab. Marek KOWALCZYK – Towarzystwo Naukowe Warszawskie

Członkowie:

• prof. dr hab. Jerzy MAJKOWSKI – Federacja Polskich Towarzystw Medycznych
• prof. dr hab. Elżbieta MĄCZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
• dr inż. Andrzej PASZKIEWICZ – Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT
• prof. dr hab. Diana PIETRUCH-REIZES – Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej
• prof. dr hab. Bolesław SIEMIENIECKI – Polskie Towarzystwo Kogwinistyczne
• Sekretarz: mgr inż. Tadeusz MAJSTERKIEWICZ – Polska Akademia Nauk

Członkowie Rady:

• prof. dr inż. Stanisław BOLKOWSKI – Stowarzyszenie Elektryków Polskich
• prof. dr hab. Jan M. DRWAL – Gdańskie Towarzystwo Naukowe
• czł. koresp. PAN Jerzy DUSZYŃSKI – Polska Akademia Nauk, Warszawa, Wydział Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN
• dr Jerzy GIŻEJEWSKI - Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi
• dr hab. inż. Jan GŁAZ doc. IBL – Polskie Towarzystwo Leśne
• dr hab. inż. Ewa GÓRSKA prof. WSEiZ – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne
• dr hab. Stanisław KUNIKOWSKI, prof. WSHE – Włocławskie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Jan L. LEWANDOWSKI – Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich
• dr hab. inż. arch. Piotr LORENS – Towarzystwo Urbanistów Polskich
• prof. dr hab. Julian ŁAWRYNOWICZ – Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Elżbieta MAKULSKA-NOWAK – Polskie Towarzystwo Farmakologiczne
• prof. dr hab. Arkadiusz MĘŻYK – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej
• prof. dr hab. inż. Piotr SKŁODOWSKI – Polskie Towarzystwo Gleboznawcze
• dr hab. inż. Tomasz Lech STAŃCZYK, prof. PŚw – Kieleckie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Janina STĘPIŃSKA – Polskie Towarzystwo Kardiologiczne
• prof. dr hab. Jacek SZEPIETOWSKI – Polskie Towarzystwo Dermatologiczne
• dr Małgorzata TOEPLITZ-WINIEWSKA – Polskie Towarzystwo Psychologiczne
• prof. dr hab. Anna WILMOWSKA-PIETRUSZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Orzecznictwa Lekarskiego
• prof. dr hab. Edwin WNUK – Polskie Towarzystwo Astronomiczne

Przyjęty ramowy program pracy na kadencję 2011-2014 m.in. obejmuje: kontynuację działań zmierzających do uchwalenia przez Sejm RP ustawy o towarzystwach naukowych; opracowanie ekspertyzy (raportu) na temat stanu społecznego ruchu naukowego i jego udziału w ogólnej polityce naukowej i edukacyjnej państwa oraz rozwoju i upowszechnianiu nauki; organizowanie konferencji i seminariów naukowych; odbycie spotkań z kierownictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w celu wypracowania i przedstawienia władzom państwowym oraz komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego; przygotowanie propozycji rozwiązań formalno-prawnych dotyczących systemu finansowania zadań realizowanych przez towarzystwa ze środków na naukę i wspomagania działań towarzystw naukowych przez władze samorządowe; podjęcie działań dla wypracowania nowych zasad punktacji czasopism wydawanych przez towarzystwa naukowe, dofinansowywanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków na działalność upowszechniającą naukę.

Towarzystwa naukowe, po dokonanych w latach 2010-2011 zmianach w systemie polskiej nauki, są coraz bardziej pomijane w podziale środków przeznaczanych z budżetu państwa na rozwój nauki. Brak odpowiednich uregulowań prawnych uniemożliwia także dofinansowanie ich działalności ze środków samorządowych. Sprawy te rozwiązałoby uchwalenie przygotowanej przez Radę w poprzednich latach ustawy o towarzystwach naukowych. Proponowane w ustawie rozwiązania, uwzględniające aktualne przepisy dot. finansowania nauki, pozwoliłyby na realizację postulatów towarzystw oczekujących od władz państwowych wypracowania zasad polityki państwa w stosunku do społecznego uchu naukowego, w tym m. in. sprecyzowania przepisów prawnych określających system, zasady i kryteria finansowania, a także formy organizacyjne działalności towarzystw naukowych, gwarantujące realizację ich statutowych zadań i zadań wynikających z udziału nauki w kształtowaniu społeczeństwa wiedzy.

Podjęto działania zmierzające do zorganizowania w 2013 roku Kongresu Towarzystw Naukowych, z udziałem władz państwowych, na którym dokonana zostałaby ocena dotychczasowego wkładu towarzystw naukowych w rozwój polskiej nauki, przedyskutowane zostałyby postulaty mające na celu zapewnienie odpowiednich warunków działalności towarzystw i wytyczone kierunki ich działań na początku XXI wieku. Organizacja Kongresu towarzystw naukowych pozwoliłaby na zwrócenie władzom państwowym uwagi na rolę towarzystw w rozwoju nauki i przywrócenie ich rangi w systemie polskiej nauki, na pokazanie potencjału i siły polskich towarzystw naukowych, i być może na wypracowanie zasad partnerskiego traktowania towarzystw przez władze, a szczególnie przez urzędników Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przy podziale środków na zadania realizowane przez towarzystwa.

Kontynuując działania związane z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych kierownictwo Rady odbyło szereg spotkań i prowadziło działania mające na celu wyjaśnianie i przedstawianie na różnych forach uzasadnień w odniesieniu do przekazanego do Sejmu projektu Ustawy o towarzystwach naukowych. Przedstawiciele Rady spotkali się w Sejmie z przewodniczącym Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej, jednakże w odczuciu uczestników tego spotkania, nie uzyskano konkretnego stanowiska Klubu PO w sprawie wsparcia projektu ustawy o towarzystwach naukowych i jej przekazania pod obrady Sejmu jako inicjatywy poselskiej posłów tego Klubu. Po tym spotkaniu przedstawiciele Rady podjęli rozmowy z Klubem Polskiego Stronnictwa Ludowego w sprawie przekazania projektu ustawy o towarzystwach naukowych pod obrady Sejmu jako inicjatywy poselskiej posłów tego Klubu. Prowadzone były również rozmowy z Klubem Parlamentarnym Sojuszu Lewicy Demokratycznej, w wyniku których uzyskano zapewnienie, że Klub ten wesprze projekt po jego przekazaniu pod obrady Sejmu. W wyniku tych starań projekt ustawy przekazano przewodniczącemu Klubu Polskiego Stronnictwa Ludowego posłowi S. Żelichowskiemu, który z kolei zwrócił się do Minister B. Kudryckiej o stanowisko w sprawie przekazania projektu ustawy o towarzystwach naukowych pod obrady Sejmu. Duże nadzieje na poparcie przez ten Klub projektu ustawy o towarzystwach naukowych stwarzały sformułowania zawarte w projektach ustaw o szkolnictwie wyższym oraz w ustawie o stopniach i tytułach naukowych. Sformułowania te stwarzały potrzebę powołania ogólnopolskiej reprezentacji towarzystw i stowarzyszeń naukowych, która określałaby kryteria uznawania tych towarzystw i stowarzyszeń za naukowe oraz delegowała do Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego i Nauki swoich przedstawicieli, a zgodnie z projektem ustawy o towarzystwach naukowych takie uprawnienia miałaby Rada Towarzystw Naukowych. Projekt spotyka się z brakiem akceptacji zespołu prawnego i urzędników Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, ale uchwalenie ustaw o szkolnictwie wyższym oraz o stopniach i tytułach naukowych w proponowanych brzmieniach, mogło spowodować zmianę tego stanowiska i poparcie projektu ustawy przez MNiSzW. Zmiany wniesione w tych ustawach przez Senat uniemożliwiły wykorzystanie tych zapisów do przekonania Ministerstwa do zmiany stanowiska w sprawie ustawy o towarzystwach.

Przeprowadzono rozmowę z Prezesem PAN, w wyniku której uzyskano zapewnienie, że Prezydium Polskiej Akademii Nauk i jej kierownictwo, nie zamierza zmieniać swojego stanowiska do spraw rozwoju społecznego ruchu naukowego. Wyrazem tego stanowiska jest powołanie Rady Towarzystw Naukowych na kolejną kadencję, jako komitetu problemowego przy Prezydium PAN, na co pozwala zapis w Ustawie o Polskiej Akademii Nauk, gdzie utrzymano zapis o współdziałaniu PAN z towarzystwami naukowymi, bez sprecyzowania zasad na jakich ta współpraca powinna się odbywać. Władze Akademii zajęły stanowisko, że w przypadku uchwalenia przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych, i sprecyzowaniu zadań Rady, zostaną ewentualnie podjęte rozmowy dla ustalenia związków lub form współpracy Rady z Polską Akademią Nauk dla doprecyzowania form i zakresu współdziałania PAN z towarzystwami naukowymi.

Prowadzono starania dla doprowadzenia do wspólnego spotkania grupy posłów Polskiego Stronnictwa Ludowego z przedstawicielami Rady i z udziałem przewodniczącego Klubu Platformy Obywatelskiej, mającego na celu przekonanie posłów obydwóch klubów o przekazanie projektu do Sejmu i jej poparcie przez inne kluby parlamentarne.

Na zebraniu plenarnym Rady w dniu 14 kwietnia 2011 r. dokonano podsumowania działań Rady w minionej kadencji (2007-2010) i w oparciu o referat prof. D. Pietruch-Reizes dyskutowano nad udziałem i rolą towarzystw naukowych w rozwoju polskiej nauki. W referacie i w dyskusji szczególnie podkreślono ogromny wkład towarzystw naukowych w rozwój szeregu dyscyplin i subdyscyplin naukowych; ogromny, trudny do ocenienia wkład towarzystw w organizację szeroko rozumianych konferencji naukowych upowszechniających wyniki badań naukowych i promujących naukę; ogromne zasługi w rozwijanie i osiągnięcia w zakresie działalności wydawniczej oraz działania towarzystw związane z rozwojem regionów i kształtowaniem społeczeństwa obywatelskiego.
Prof. D. Pietruch-Reizes przedstawiając analizę udziału i roli towarzystw naukowych w rozwoju polskiej nauki, omówiła historię powstania i rozwoju towarzystw naukowych w Polsce na przestrzeni wieków, poczynając od powstałego w 1489 r. towarzystwa literackiego Sodalitas Litteria Vistulana w Akademii Krakowskiej, towarzystwa związane z ruchem niepodległościowym, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk powstałe w 1800 r., Towarzystwo Naukowe Płockie powstałe w 1830 r. i powstałe w Galicji specjalistyczne (zwane również dyscyplinowymi) towarzystwa medyczne i humanistyczne. Przedstawiając rozwój towarzystw w okresie międzywojennym referentka zwróciła uwagę na przekształcanie powstałych w okresie zaborów towarzystw w towarzystwa ogólnopolskie, zaś w okresie międzywojennym na powstawanie towarzystw regionalnych i interdyscyplinarnych, regionalnych ośrodków i instytutów naukowych. Referentka podkreśliła, ze lata 60. ubiegłego wieku to powstanie nowych dyscyplin i subdysplin, a z nimi nowych towarzystw specjalistycznych.

Zdaniem prof. D. Pietruch-Reizes, po powstaniu w 1952 r. Polskiej Akademii Nauk zmieniła się sytuacja i postrzeganie społecznego ruchu naukowego w Polsce. Akademia, szczególnie po 1960 r. roztoczyła opiekę nad tym ruchem, powstała Rada Towarzystw Naukowych i Upowszechniania Nauki, podzielona w 1975 r. na oddzielną Radę Towarzystw Naukowych i Radę Upowszechniania Nauki. Rada Towarzystw Naukowych w okresie swojej działalności opracowała szereg raportów i memoriałów dot. stanu i warunków rozwoju społecznego ruchu naukowego, m. innymi przygotowała pierwszy Raport na temat statusu i roli społecznego ruchu naukowego, Memoriał do władz państwowych w sprawie rozwoju społecznego ruchu naukowego i pierwszy projekt Ustawy o towarzystwach naukowych (niestety nie uchwalonej do chwili obecnej), częściowo odzwierciedlony w Ustawie i stowarzyszeniach z 1989 r.

Referentka scharakteryzowała aktualny stan towarzystw i stowarzyszeń naukowych, w rozbiciu na poszczególne grupy (towarzystwa ogólne i regionalne, stowarzyszenia naukowo-techniczne, towarzystwa specjalistyczne w podziale na poszczególne grupy nauk) oraz instytutów naukowych, działających na statucie stowarzyszeń. Przedstawiła także analizę towarzystw i stowarzyszeń działających na terenie poszczególnych województw (najwięcej w województwie mazowieckim – 207, najmniej w lubuskim – 1), w układzie wielkich miast (najwięcej Warszawa – 112, Kraków – 47, kolejno Poznań, Łódź, najmniej Toruń – 2, Zielona Góra – 1).

Charakteryzując udział i rolę towarzystw naukowych w rozwoju polskiej nauki omówiła działania towarzystw w zakresie upowszechniania nauki (szczególnie w zakresie organizacji kongresów, konferencji i sympozjów naukowych), działania w zakresie integracji nauki i tworzenia nowych dyscyplin i subdyscyplin nauki oraz działalność wydawniczą towarzystw i stowarzyszeń (w formie tradycyjnych publikacji naukowych, w formie elektronicznych wersji publikacji oraz prowadzenia informacji o osiągnięciach naukowych i wynikach badań, organizowanych konferencjach, festiwalach i innych form upowszechniających naukę na stronach internetowych).

W wypowiedziach w dyskusji podkreślono, że przed publikacją przedstawiony w referacie dorobek i osiągnięcia towarzystw naukowych należy uzupełnić o następujące zagadnienia:

• szczególnie ważną w okresie utraty niepodległości, w okresie międzywojennym oraz powojennym rolę towarzystw naukowych jako mecenasów – przyjaciół nauki i ich oddziaływania na postrzeganie roli nauki w rozwoju kraju i społeczeństw;
• przy omawianiu działań towarzystw naukowych w wielkich miastach i w małych ośrodkach należy uwzględnić różne warunki ich działania i oddziaływania na miejscowe elity i społeczeństwo oraz ich postrzeganie przez miejscowe władze i samorządowe, różnice to należy również uwzględnić przy charakteryzowaniu towarzystw ogólnych, regionalnych i specjalistycznych, z których ostatnie są tylko zauważane w środowisku naukowym;
• przy podziale towarzystw, co ma szczególne znaczenie w naukach medycznych, należy również uwzględnić podział tych towarzystw na medyczne towarzystwa naukowe i medyczne towarzystwa naukowe o charakterze zawodowym, te ostatnie wielokrotnie zajmujące się organizacją szkolenia przez naukowców kadr dla praktyki lekarskiej;
• na podkreślenie zasługuje, szczególnie w naukach medycznych, dynamika rozwoju towarzystw naukowych i powstawanie coraz większej liczby wąsko specjalistycznych towarzystw naukowych (przed wojną było w Polsce ok. 50 towarzystw medycznych, obecnie ponad 120), przy jednoczesnym upadku towarzystw medycznych o charakterze ogólnym (np. PT Lekarskie), powoduje to również dezintegrację oddziaływań towarzystw na zdrowie człowieka (brak całościowego spojrzenia na zdrowie człowieka);
• większego podkreślenia wymaga ogromny dorobek towarzystw w zakresie działalności wydawniczej i rola towarzystw naukowych w zakresie upowszechniania nauki, wynikająca zarówno z działalności wydawniczej jak i organizacji kongresów, konferencji, sympozjów, odczytów i innych form upowszechniania nauki;
• w referacie zbyt wąsko została przedstawiona rola towarzystw naukowych w rozwoju polskiej nauki, szczególnie przy inicjowaniu i prowadzeniu badań, stwarzających niejednokrotnie podstawy do powstania nowych subdyscyplin naukowych, podkreślić należałoby również oddziaływanie towarzystw na rozwój, szczególnie w przeszłości, instytucji naukowych, w tym powstanie szkół wyższych;
• przy omawianiu historii społecznego ruchu naukowego w Polsce nie została przedstawiona rola Akademii Inżynierskiej w rozwoju techniki w Polsce, opracowaniem należałoby również objąć polskie stowarzyszenia naukowo-techniczne działające za granicą, omawiając ich rolę w rozwoju nauki i adaptacji osiągnięć naukowych w technice;
• w referacie przy omawianiu historii społecznego ruchu naukowego nie wspomniano o bardzo istotnym dla wielu towarzystw okresie zawieszenia ich działalności w okresie stanu wojennego, a przedstawianie lokalizacji towarzystw wg siedziby, szczególnie w przypadku towarzystw specjalistycznych o charakterze ogólnopolskim, wielokrotnie bywa mylące, gdyż w wielu przypadkach prezesi pracują w innych ośrodkach, a również członkowie zarządów towarzystw są rozrzuceni po całym kraju;
• opracowanie, przed jego publikacją, należałoby również uzupełnić charakterystyką przyczyn przemian zrzeszania się ludzi nauki w specjalistycznych towarzystwach naukowych, zwracając uwagę na fakt, że w latach 6-.tych był to właściwie panującej wówczas zasady obowiązkowej przynależności do towarzystw, należałoby również przedstawić zmianę charakteru działań towarzystw o charakterze społecznym w XIX wieku i obecnie, podkreślając zmianę ich roli, w przeszłości kształtowanie postaw niepodległościowych i patriotycznych, obecnie rozwój społeczeństwa wiedzy.

Ustosunkowując się do głosów w dyskusji prof. D. Pietruch-Reizes podkreślila, że gro materiałów zostało zaczerpniętych z odpowiednich opracowań dyr. E. Hałonia na temat historii towarzystw naukowych i roli Akademii w rozwoju społecznego ruchu naukowego w Polsce oraz artykułów zamieszczonych na łamach kwartalnika „Heureka – Problemy Społecznego Ruchu Naukowego".

W związku ze zmianą przez Prezydium PAN „Zasad wyboru kandydatów na członków komitetów problemowych i ich organów" prowadzono prac nad opracowaniem nowego Regulaminu Rady dostosowanego do uregulowań wprowadzonych przez Prezydium PAN w systemie wyboru członków komitetów problemowych.

W okresie sprawozdawczym odbyły się 3 zebrania plenarne Rady (w dniach 14 kwietnia, 5 lipca i 8 grudnia 2011 r.) oraz 4 posiedzenia Prezydium Rady (w dniach 23 lutego, 14 kwietnia, 12 maja i 26 października 2011 r.).

Szczegóły

Opublikowano: 05 grudzień 2012

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2010 roku

Zgodnie z przyjętym w dniu 26 listopada 2007 r. projektem ramowego programu prac Rady Towarzystw Naukowych w kadencji 2007-2010 i planu pracy na rok 2010, działalność Rady wokresie sprawozdawczym skoncentrowano na kontynuacji działań mających na celu doprowadzenie o uchwalenia przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych, organizacji spotkań z posłami i senatorami dla poparcia tej ustawy oraz dla wypracowania i przedstawienia władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego.

Na zebraniu Prezydium Rady, odbytym w dniu 10 maja 2010 r., postanowiono kontynuować działania mające na celu doprowadzenie do uchwalenia przez Sejm przygotowanego w 2008 roku projektu ustawy o towarzystwach naukowych, co pozwoliłoby na prawne, ustawowe uregulowanie finansowania towarzystw naukowych i ich roli w systemie nauki polskiej. Przygotowany projekt Ustawy o towarzystwach naukowych obejmuje rozwiązania prawne dotyczące sposobu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce i uwzględnia zaproponowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zmiany w systemie finansowania polskiej nauki, przyjęte w uchwalonych w 2010 r. ustawach dot. nauki, współczesne realia oraz zadania towarzystw wynikające z wejścia Polski do Unii Europejskiej i budowania społeczeństwa opartego na wiedzy. Projekt ustawy ustala kryteria uznawania stowarzyszeń za towarzystwa naukowe, formy zrzeszania się towarzystw naukowych, ich przedstawicielstwa oraz utraty uprawnień towarzystw naukowych, warunki i kryteria uznaniowego finansowania działalności towarzystw i stowarzyszeń naukowych, zarówno z budżetu na naukę jak i przez jednostki samorządu terytorialnego, inne jednostki i sponsorów. Ustawa ta pomogłaby jednocześnie ustalić status Rady Towarzystw Naukowych działającej od 1963 roku przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk i jej usytuowanie oraz rolę w zakresie wspierania towarzystw naukowych, stanowiących czwarty pion polskiej nauki.

W pierwszym półroczu okresu sprawozdawczego odbyto szereg spotkań i prowadzono działania mające na celu wyjaśnianie i przedstawianie na różnych forach uzasadnień w odniesieniu do przekazanego do Sejmu projektu Ustawy o towarzystwach naukowych. Przedstawiciele Rady brali udział w konsultacjach projektu w różnych ministerstwach, byli zapraszani na obrady podkomisji stałej do spraw nauki i szkolnictwa wyższego, działającej w strukturach Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP, kilkukrotnie spotkali się z posłem prof. J. Kaźmierczakiem (członkiem podkomisji stałej do spraw nauki i szkolnictwa wyższego) i posłem dr J. Ziętkiem (członkiem podkomisji stałej ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi), którzy z ramienia Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej koordynują prace związane z przygotowaniem przez posłów tego Klubu Ustawy o towarzystwach naukowych. W wyniku tych ustaleń udało się podtrzymać wolę klubu Platformy Obywatelskiej przekazania ustawy o towarzystwach naukowych pod obrady Sejmu jako inicjatywy poselskiej posłów tego Klubu. W trakcie spotkań dyskutowano i wyjaśniano uwagi zgłoszone przez zespoły prawne ministerstw lub Sejmu. Projekt w dalszym ciągu spotyka się z krytycznym stanowiskiem zespołu prawnego i urzędników Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W wyniku spotkań i ustaleń z przewodniczącymi klubów poselskich Prawa i Sprawiedliwości oraz Sojuszu Lewicy Demokratycznej, udało się doprowadzić do sytuacji, że również w tych klubach istnieje wola polityczna uchwalenia tej ustawy, popartej wcześniej przez senacką Komisję ds. Sportu i Młodzieży, której przewodniczy prof. K. Wiatr oraz przez senatora A. Massalskiego. Przeprowadzono również rozmowy z przewodniczącym Klubu Polskiego Stronnictwa Ludowego posłem S. Żelichowskim, które umożliwiły pełne poparcie projektu ustawy przez Klub PSL.

W drugim półroczu przedstawiciele Rady spotkali się m. innymi z przewodniczącym Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP posłem A. Smirnowem i przewodniczącą podkomisji stałej do spraw nauki i szkolnictwa wyższego Sejmu RP poseł K. Łybacką, wiceministrem nauki i szkolnictwa wyższego prof. Z. Marciniakiem i z posłem prof. J. Kaźmierczakiem (członkiem podkomisji stałej do spraw nauki i szkolnictwa wyższego), który z ramienia Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej koordynuje prace związane z przygotowaniem przez posłów tego Klubu Ustawy o towarzystwach naukowych. W wyniku tych ustaleń udało się w dalszym ciągu podtrzymać wolę klubu Platformy Obywatelskiej przekazania ustawy o towarzystwach naukowych pod obrady Sejmu jako inicjatywy poselskiej posłów tego Klubu. W trakcie spotkań dyskutowano i wyjaśniano dalsze uwagi zgłoszone przez zespoły prawne ministerstw lub Sejmu. Projekt w dalszym ciągu spotyka się z krytycznym stanowiskiem zespołu prawnego i urzędników Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, które spowodowało wycofanie poprzednio uzyskanego poparcia projektu ustawy przez Minister B.Kudrycką.

Według informacji uzyskanej od posła prof. J. Kaźmierczaka Biuro Analiz Prawnych Sejmu ma dokonać analizy rozwiązań stanu prawnego dot. statusu towarzystw naukowych przed wojną i w innych krajach europejskich, której wyniki pozwolą grupie posłów Platformy Obywatelskiej na zajęcie ostatecznego stanowiska dot. projektu ustawy i jej ewentualne złożenie pod obrady Sejmu jako inicjatywy poselskiej posłów tego Klubu. W trakcie prowadzonych rozmów poseł prof. J. Kaźmierczak i poseł K. Łybacka przewidywali możliwość włączenia projektu ustawy o towarzystwach naukowych jako szóstej ustawy do pakietu ustaw dot. nauki. W ostatniej chwili, przed przekazaniem pakietu tych ustaw pod obrady Sejmu, projekt ustawy o towarzystwach został pominięty, prawdopodobnie z uwagi na negatywne stanowisko zespołu prawnego i urzędników Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wzbudzające zastrzeżenia niektórych posłów, zawarte w projekcie ustawy, zapisy o uregulowaniu roszczeń majątkowych niektórych towarzystw, miały jedynie na celu stworzenie podstaw prawnych do podjęcia rozmów i kompromisu między zainteresowanymi towarzystwami i instytucjami, które „przejęły" majątek towarzystw, jak miało to miejsce w przypadku Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wola polityczna wszystkich klubów uchwalenia tej ustawy jest dobrym znakiem, że wieloletnie starania Rady Towarzystw Naukowych, która pierwszy projekt takiej ustawy przygotowała już w 1974 roku, doprowadzą do określenia statusu i zasad finansowania towarzystw naukowych.

Podsumowując prowadzone dotychczas działania Prezydium Rady, związane z uchwaleniem projektu ustawy o towarzystwach naukowych, należy podkreślić, że jedyną możliwością doprowadzenia do uchwalenia ustawy o towarzystwach naukowych jest przekazanie jej projektu jako projektu poselskiego. Rada kontynuując działania i rozmowy, mające na celu przekonanie grupy posłów Platformy Obywatelskiej o jej przekazanie do Sejmu i poparcie przez inne kluby parlamentarne, wykorzystywała m. innymi entuzjastyczną ocenę projektu ustawy przez wicemarszałka Sejmu posła S. Niesiołowskiego, co skłoniło kierownictwo Rady do podjęcia rozmów z nowym przewodniczącym Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej PO, nie zaniedbując jednocześnie kontynuacji starań o złożenie projektu ustawy jako projektu rządowego. Podjęto starania o uzyskanie poparcia ze strony związków zawodowych i ponowną próbę „przekonania" kierownictwa Ministerstwa (i urzędników MNiSzW) oraz posłów Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP lub podkomisji stałej do spraw nauki i szkolnictwa wyższego Sejmu RP o roli i znaczeniu towarzystw naukowych dla rozwoju polskiej nauki i „potrzebie uchwalenia" ustawy o towarzystwach naukowych, rozważano bezpośrednie przesłanie projektu ustawy o towarzystwach naukowych do Ministra Boniego lub do Premiera RP.

Mając na uwadze kilkudziesięcioletnią „opiekę" Akademii nad społecznym ruchem naukowym w Polsce rozważano wystąpienie do nowo wybranych władz Akademii o pełne poparcie projektu ustawy o towarzystwach naukowych, stanowiących czwarty pion polskiej nauki, których wkład w rozwój nauki, szczególnie w jej upowszechnianie jest ogólnie znany i doceniany. W tych ostatnich działaniach, uwzględniając obecną sytuację Polskiej Akademii Nauk, która sama nie decyduje o swoim budżecie, gdyż nawet decyzje o przesunięciu środków na działalność komitetów podejmują urzędnicy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, uznano, ze ta sytuacja przekreśla z góry „skuteczność" jakiegokolwiek poparcia projektu ustawy przez kierownictwo PAN.
Kierownictwo Rady prowadzi jednocześnie działania zmierzające do wprowadzenia zmian dot. spraw finansowania działalności towarzystw w innych ustawach – w ustawie o samorządach czy w ustawie o finansowaniu badań naukowych.
W uchwalonej przez Sejm Ustawie o Polskiej Akademii Nauk utrzymano jedynie zapis o współdziałaniu PAN z towarzystwami naukowymi, bez sprecyzowania zasad na jakich ta współpraca powinna się odbywać. W prowadzonych dyskusjach nad Statutem PAN nie dyskutuje się nad uściśleniem form współpracy z towarzystwami naukowymi, gdyż Prezes PAN nie widzi przeszkód dla uchwalenia proponowanej ustawy o towarzystwach naukowych i tym samym trudno jest przewidzieć dalszy los Rady Towarzystw Naukowych i uregulowanie spraw finansowania towarzystw naukowych, których sytuacja staje się coraz trudniejsza. Mając na uwadze stanowisko zespołu prawnego i urzędników Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego do projektu ustawy o towarzystwach naukowych można odnieść wrażenie, że towarzystwa naukowe są niepotrzebne nauce polskiej.

Do czasu ostatecznego wyjaśnienia „losu" projektu ustawy o towarzystwach naukowych zrezygnowano z prowadzenia, podjętych w pierwszym półroczu, prac nad nowym statutem Rady i przewidzianymi w projekcie ustawy o towarzystwach naukowych zadaniami Rady usytuowanej przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, związanymi m. innymi z ustalaniem przez Radę kryteriów uznawania towarzystw i stowarzyszeń za naukowe, zasad oceny wydawanych przez towarzystwa czasopism i publikacji, czy oceny wpływu tych czasopism i publikacji, i wydającego je Towarzystwa, na rozwój danej dziedziny nauki. Ustalono, że zasady członkostwa towarzystw w Radzie i zasady współdziałania towarzystw i Rady z Akademią, zostaną określone w Statucie Rady po uchwaleniu ustawy o towarzystwach, i decyzji nowych władz Akademii odnośnie przewidzianych w Ustawie o Akademii zasad współdziałania z towarzystwami naukowymi.

Na posiedzeniu Prezydium PAN w dniu 15 czerwca 2010 r. przewodniczący Rady przedstawił informację o działalności Rady Towarzystw Naukowych w bieżącej kadencji (w latach 2007-2010). Radę na posiedzeniu Prezydium PAN reprezentował przewodniczący i dwóch zastępców przewodniczącego. Przedstawiona informacja o działaniach Rady, szczególnie działania związane ze staraniami o uchwalenie projektu ustawy o towarzystwach naukowych, uzyskały pozytywną ocenę w wypowiedziach członków Prezydium Akademii. Podkreślano konieczność uregulowania statusu i zasad ich finansowania, znajdujących się w coraz trudniejszej sytuacji, ogromnie zróżnicowanych towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych, skazywano na ogromny dorobek towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych w zakresie upowszechniania nauki, szczególnie na dorobek w zakresie działalności wydawniczej oraz zagrożenia dla tej działalności, podkreślano potrzebę zróżnicowania ich form działalności i ich znaczenia dla rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy, po wejściu Polski do Unii Europejskiej.

Z uwagi na fakt, że ustalenie dalszych kierunków i form działania Rady będzie możliwe dopiero po decyzji nowych władz PAN dot. dalszego współdziałania Akademii z towarzystwami naukowymi, jakie powinny zostać ustalone w nowym Statucie PAN, Prezydium Rady postanowiło przełożyć na pierwszy kwartał 2011 roku dyskusję nad formami i kierunkami pracy Rady w przyszłości. Prace nad wyborem członków Rady na nową kadencję zostaną podjęte dopiero po powołaniu przez Prezydium PAN sieci komitetów problemowych i naukowych PAN na nową kadencję oraz ustaleniu „Zasad powoływania członków komitetów naukowych i problemowych". W przypadku utrzymania Rady Towarzystw Naukowych przy Polskiej Akademii Nauk należałoby, w rozmowach z kierownictwem PAN, rozważyć i zaproponować powrót do wieloletniej tradycji przewodniczenia Radzie przez Wiceprezesa Akademii. Zasady reprezentowania towarzystw w Radzie i zasady współdziałania Rady z Akademią, zostaną określone w Regulaminie Rady po decyzji nowych władz Akademii odnośnie przewidzianych w Ustawie o Akademii zasad współdziałania z towarzystwami naukowymi.

Prezydium Rady postanowiło, że zebranie plenarne Rady, na którym dokonane będzie podsumowanie działalności Rady w bieżącej kadencji i wytyczone zostaną kierunki działania Rady w następnej kadencji, zostanie połączone z dyskusją nad referatami „Udział i rola towarzystw naukowych w rozwoju polskiej nauki" (dr hab. D. Pietruch-Reizes, prof. UJ) i ewentualnie „Rola towarzystw medycznych w rozwoju polskiej medycyny" (prof. J. Majkowski), zaś przedstawienie informacji na temat funkcjonowania społecznego ruchu naukowego w krajach Unii Europejskiej i działań organów stanowiących odpowiednik Rady Towarzystw Naukowych w tych krajach oraz zagadnienia udziału towarzystw naukowych w organizacji upowszechniania nauki, takich jak pikniki i festiwale nauki (przedstawienie doświadczeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego przy organizacji festiwali nauki w Łodzi – prof. J. Ławrynowicz i organizacja Festiwalu Nauki w Siedlcach przez Siedleckie Towarzystwo Naukowe – prof. A. Grzywacz) zostanie przełożone na kolejne zebrania plenarne Rady.

Rada Towarzystw Naukowych objęła patronat nad organizowaną przez Uniwersytet Śląski III konferencją na temat „Informacja w Nauce".

Podjęto prace nad przygotowaniem krótkiego opracowania na temat towarzystw naukowych w Republice Czeskiej, działających przy Akademii Czeskiej i działających w tym kraju towarzystw naukowych i technicznych oraz działającej tam Rady, będącej odpowiednikiem Rady Towarzystw Naukowych w naszym kraju (prof. J. Ławrynowicz).

Podjęto prace nad przygotowaniem podsumowania prac Rady od momentu jej powstania (1963 r.) do 2010 roku, stanowiące uzupełnienie opracowań Biura Społecznej Działalności Naukowej PAN (autorstwa dyr. E. Hałonia).

W okresie sprawozdawczym nie zorganizowano zebrania plenarnego Rady, odbyły się 2 posiedzenia Prezydium Rady – w dniach 10 maja i 26 października 2010 r. W dniu 23 października br. zmarł wieloletni członek Rady prof. dr hab. Marian Piekarski – Prezes Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego.

Szczegóły

Opublikowano: 22 czerwiec 2010

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2009 roku

Zgodnie z przyjętym w dniu 26 listopada 2007 r. projektem ramowego programu prac Rady Towarzystw Naukowych w kadencji 2007-2010 i planu pracy na rok 2009, działalność Rady w okresie sprawozdawczym skoncentrowano na kontynuacji działań mających na celu doprowadzenie do uchwalenia przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych, organizacji spotkań z kierownictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polskiej Akademii Nauk dla poparcia tej ustawy oraz dla wypracowania i przedstawienia władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego.

Na zebraniu Prezydium Rady, odbytym w dniu 25 lutego 2009 r., jako priorytet, przyjęto prace nad przygotowaniem ostatecznej wersji projektu Ustawy o towarzystwach naukowych i prowadzenie działań mających na celu doprowadzenie do uchwalenia jej przez Sejm. Ustalono, że misją Rady w bieżącej kadencji powinno stać się doprowadzenie do prawnego uregulowania sytuacji towarzystw naukowych, co może jedynie zabezpieczyć uchwalenie tej ustawy. Ustawa ta pomogłaby jednocześnie ustalić status Rady i jej usytuowanie w nauce oraz rolę w zakresie wspierania towarzystw naukowych, stanowiących czwarty pion polskiej nauki.

Zaakceptowano modyfikację prac Rady, podejmując działania mające na celu wspieranie rozwiązań zapewniających rozwój towarzystw oraz zadania mające na celu upowszechnianie osiągnięć naukowych, w tym działania związane z upowszechnianiem informacji o działaniach towarzystw i Rady w środowisku naukowym i w społeczeństwie oraz działania marketingowe towarzystw na rzecz nauki, regionów i gospodarki. Za bardzo ważny element programu prac Rady uznano włączenie Rady w przygotowywanie lub opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących nauki oraz przygotowywanie przez Radę takich rozwiązań lub opinii, uwzględniających europejski działalności towarzystw poprzez uwzględnienie roli towarzystw w kształtowaniu europejskiej przestrzeni naukowej i badawczej. Jako ważne zadania uznano również utrzymywanie kontaktów z władzami państwowymi, w szczególności z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w zakresie przygotowywania rozwiązań prawnych dot. funkcjonowania i finansowania społecznego ruchu naukowego oraz rozszerzenie działań na rzecz rozwijania nowoczesnych metod upowszechniania informacji, jakimi jest informacja w mediach i na stronach internetowych.

Kontynuując prace nad przygotowaniem i przekazaniem do Sejmu RP projektu Ustawy o towarzystwach naukowych, rozesłano do wszystkich członków Rady i kilkunastu największych towarzystw naukowych, przyjęty na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 17 listopada 2008 r. i rozszerzonego posiedzenia Prezydium Rady w dniu 12 grudnia 2008 r. projekt odrębnej Ustawy o towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych. Rozsyłając przyjęty projekt zwrócono się o ustosunkowanie do przedstawionych propozycji rozwiązań prawnych, dotyczących sposobu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, z uwzględnieniem proponowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zmian w systemie finansowania polskiej nauki. Na apel ten odpowiedziało tylko kilka osób i towarzystw, praktycznie nie zgłaszając istotnych poprawek, w związku z czym w połowie stycznia 2009 r. przygotowano ostateczny projekt tej ustawy.

Ostateczny tekst projektu ustawy przewodniczący i wiceprzewodniczący Rady przekazali na spotkaniu w dniu 6 stycznia 2009 r. Prezesowi Polskiej Akademii Nauk czł. rzecz. PAN M. Kleiberowi i Wiceprezesowi Polskiej Akademii Nauk czł. koresp. PAN A. Górskiemu. Na spotkaniu Prezes Akademii, pomimo wątpliwości związanych ze zmianą usytuowania i charakteru Rady Towarzystw Naukowych, wynikających z zawartej w projekcie ustawy propozycji przekształcenia Rady Towarzystw Naukowych z komitetu problemowego Polskiej Akademii Nauk w, usytuowany przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego, organ przedstawicielski towarzystw naukowych, obiecał poprzeć ten projekt, o ile ma on przynieść korzyści dla rozwoju towarzystw naukowych i polskiej nauki. Rada, jako organ działający przy MNiSzW stanowiłaby instytucję opiniodawczo-doradczą dla Sejmu, Senatu, ministra właściwego do spraw nauki i innych naczelnych organów administracji państwowej, mająca za zadanie współdziałać z ministrem właściwym do spraw nauki oraz z innymi organami władzy i administracji publicznej w ustalaniu polityki państwa w zakresie nauki i w sprawach tworzenia, funkcjonowania i zasad finansowania oraz oceny działalności towarzystw naukowych. Ostateczne decyzje w sprawie usytuowania Rady Towarzystw Naukowych przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, zdaniem Prezesa PAN, powinny być podjęte dopiero po uchwaleniu ustawy o PAN, w której nie zostanie uwzględniony dotychczasowy zapis o współdziałaniu Akademii z towarzystwami naukowymi, co praktycznie pozbawi Akademię formalnej możliwości współdziałania z towarzystwami naukowymi. Akademia w przesłanym, na ręce Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, stanowisku w sprawie projektu ustawy o PAN odwołała się od wykreślenia tego zapisu. W trakcie spotkania dyskutowano także o przyczynach rozluźnienia związków Akademii z towarzystwami, które do 1990 roku były afiliowane przy poszczególnych wydziałach Akademii. Obecnie władze Akademii, mimo zwracania się, szczególnie przez nowo tworzone towarzystwa o afiliację przy Akademii, nie akceptują tej formy współpracy. Ustalono, że po przywróceniu w projekcie ustawy o PAN zapisu o współdziałaniu Akademii z towarzystwami należałoby doprowadzić do spotkania Rady z Prezesem PAN dla ustalenia dalszych form opieki Akademii nad towarzystwami.

Po odbyciu spotkania z kierownictwem PAN, kierownictwo Rady wzięło udział w spotkaniu z Prezydium Senackiej Komisji Nauki, Młodzieży i Sportu, które odbyło się w dniu 4 lutego 2009 r. W spotkaniu wzięli udział: przewodniczący Rady prof. Z. Kruszewski, wiceprzewodniczący Rady prof. A. Grzywacz, Prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego prof. J. Lipkowski oraz Sekretarz Generalny Polskiej Akademii Umiejętności prof. J. Wyrozumski. Senacką Komisję Nauki, Młodzieży i Sportu reprezentowali: prof. K. Wiatr (PiS - Prezes nowo powstałego Tarnowskiego TN, prof. A. Massalski (PiS - prezes Kieleckiego TN) oraz prof. R. Górecki (PO). W trakcie spotkania kierownictwo Rady przekazało senatorom przygotowany, tekst projektu ustawy o towarzystwach naukowych i poinformowało Prezydium Komisji o poparciu projektu Ustawy przez Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich, przez Polską Akademię Umiejętności oraz o stanowisku Prezesa Polskiej Akademii Nauk.

W trakcie dyskusji senatorowie podnosili kwestię czy konieczna jest odrębna ustawa o towarzystwach naukowych, czy nie wystarczyłoby dokonać zmian w ustawie „Prawo o stowarzyszeniach” i innych ustawach np. ustawa o samorządzie, stwarzając w tych ustawach podstawę prawną dla finansowania i dofinansowywania towarzystw przez organy administracji państwowej, władze samorządowe, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe. Ustalono, że przedstawiony przez Radę projekt ustawy o towarzystwach naukowych, po zaopiniowaniu przez prawników Senatu, będzie przedmiotem dalszych rozważań i prac Senackiej Komisji Nauki, Młodzieży i Sportu, w której pracach bierze udział 15 senatorów, będących jednocześnie profesorami szkół wyższych.

Po spotkaniu w Senacie RP w dniu 4 lutego 2009 r. odbyło się również spotkanie kierownictwa Rady z Prezydium Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, w którym wzięli udział przewodniczący Rady prof. Z. Kruszewski i wiceprzewodniczący Rady prof. A. Grzywacz. W trakcie spotkania Prezydium Towarzystwa Naukowego Warszawskiego wyraziło pełne poparcie dla działań Rady mających na celu uchwalenie przez Sejm odrębnej ustawy o towarzystwach naukowych, która powinna przynieść poprawę warunków finansowania towarzystw, które powinny być traktowane, obok uczelni wyższych, instytutów resortowych i placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk, jako czwarty pion nauki polskiej. Zdaniem Prezydium TNW uchwalenie tej ustawy, która w żadnym przypadku nie powinna być traktowana w kategoriach politycznych, przyczyniłoby się do rozwoju polskiej nauki i wzrostu prestiżu towarzystw naukowych i rozszerzenia ich udziału w rozwoju regionów i budowaniu społeczeństwa wiedzy.

W dniu 30 marca 2009 roku przewodniczący i wiceprzewodniczący Rady spotkali się z ówczesnym przewodniczącym Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej posłem Z. Chlebowskim, który zainteresował się projektem ustawy, wyrażając w czasie spotkania nadzieję na poparcie tego projektu i zgłoszenie go do Sejmu jako projektu poselskiego, o ile projekt uzyska akceptację Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

W związku z powyższym w dniu 2 lipca 2009 roku odbyło się spotkanie kierownictwa Rady z Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. B. Kudrycką. Pomimo krytyki przez Biuro Prawne Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego niektórych rozwiązań proponowanych w projekcie ustawy (zwłaszcza dotyczących zasad finansowania działalności towarzystw i Rady Towarzystw Naukowych jako ich reprezentacji), udało się przekonać Panią Minister Barbarę Kudrycką do poparcia tego projektu i zawartych w nim rozwiązań. Ustalono, że będą kontynuowane działania dla zgłoszenia projektu ustawy jako projektu sejmowego, a ewentualne zmiany w rozwiązaniach zaproponowanych w Ustawie o towarzystwach naukowych będzie można wprowadzić na etapie prac na nią w trakcie rozpatrywania przez podkomisję stałą do spraw nauki i szkolnictwa wyższego, działającą w strukturach Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP.

W dniu 10 września odbyło się także spotkanie przewodniczącego Rady i przewodniczącego Zespołu ds. promocji Rady prof. M. Kowalczyka z posłem na Sejm RP prof. J. Kaźmierczakiem (członkiem podkomisji stałej do spraw nauki i szkolnictwa wyższego i referentem projektów ustaw reformujących system nauki i posłem na Sejm RP dr J. Ziętkiem (członkiem podkomisji stałej ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi). Posłowie ci z ramienia Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej mają koordynować prace związane z przygotowaniem i wniesieniem przez posłów tego Klubu projektu ustawy o towarzystwach naukowych pod obrady Sejmu. W wyniku tych spotkań kierownictwo Rady zostało zaproszone do udziału w pracach podkomisji stałej ds. nauki i szkolnictwa wyższego, której przewodniczy poseł Krystyna Łybacka i od m-ca października 2009 roku przedstawiciel Rady Towarzystw Naukowych uczestniczy w posiedzeniach, na których rozpatrywane są wyżej wymienione projekty dotyczące nauki. Posiedzenia takie odbyły się w dniach: 7, 8 i 21 października, 4, 5, 18 i 19 listopada oraz 1, 2, 18 i 19 grudnia 2009 roku. Podkomisja ta, z inicjatywy przedstawiciela Rady, w związku z wejściem pod obrady Sejmu projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz projektów innych ustaw reformujących system nauki w Polsce (w trakcie prac nad tymi projektami) zaproponowała poprawki uwzględniające uwagi zgłoszone w trakcie międzyresortowych uzgodnień, w tym dotyczących zadań Polskiej Akademii Nauk. Zgodnie z zapisem art.2 ust.3 pkt 8 projektu ustawy o PAN towarzystwa naukowe uznane zostają za równoważnego partnera do współpracy wraz z uczelniami i instytutami badawczymi, w szczególności w zakresie realizacji badań naukowych i prac rozwojowych. W dniu 17 grudnia 2009 roku przewodniczący Rady – prof. Z Kruszewski oraz prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego – prof. J. Lipkowski odbyli w Sejmie kolejne spotkanie z posłami – członkami podkomisji stałej prof. J. Kaźmierczakiem i dr M. Wojtkowskim podczas którego omówiony został wstępnie harmonogram działań mających na celu wniesienie projektu ustawy o towarzystwach naukowych pod obrady Sejmu.

Rada prowadziła również działania mające uzyskanie szerszego poparcia ustawy o towarzystwach przez środowisko naukowe, szczególnie przez same towarzystwa naukowe. Projekt ustawy uzyskał pełne poparcie Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), Polskiej Akademii Umiejętności, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Techniczne oraz konferencji prezesów towarzystw lekarskich. Projekt ustawy poparło ponadto ponad 20 zarządów towarzystw naukowych ogólnych, regionalnych i specjalistycznych.

W okresie sprawozdawczym przedstawiciele Rady wzięli udział w uroczystych sesjach naukowych z okazji 50-lecia Polskiego Towarzystwa Biochemicznego i z okazji 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu. W sesji z okazji 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, która odbyła się w dniu 27 czerwca 2009 r., Radę reprezentowali wiceprzewodniczący Rady prof. A. Grzywacz, członek Rady prof. J. Ławrynowicz i sekretarz Rady T. Majsterkiewicz. W sesji uczestniczyli przedstawiciele miejscowych władz, duchowieństwa i ponad 100-osobowa grupa członków Towarzystwa. Przed rozpoczęciem sesji odbyło się poświęcenie popiersia założyciela Towarzystwa M. K. Osińskiego, a w referatach przedstawiono 100 lat pracy Towarzystwa i jego członków na rzecz nauki, kultury i regionu.

W wyniku działań sekretarza Rady i Zespołu ds. promocji Rady, wprowadzono na stronę internetową Rady, wydany w 2004 roku „Słownik Towarzystw Naukowych – Towarzystwa aktualnie działające w Polsce”, zawierający omówienie historii i działalności 256 towarzystw naukowych. Podjęto również działania mające na celu zaktualizowanie zawartych tam informacji (wg stanu na koniec 2003 roku), jeszcze przed końcem bieżącej kadencji. Podjęto działania dla zdobycia dodatkowych środków na ten cel. Rozważane jest ewentualne uruchomienie grantu, po przeprowadzeniu rozmowy z dyrektorem Instytutu Historii Nauki PAN lub wystąpienie do władz PAN o zabezpieczenie środków na ten cel. Zamieszczony na stronie materiał wymaga uzupełnienia o informację na temat historii, w tym władz i działań towarzystw w ostatnich latach oraz opracowania krótkiego streszczenia zawartych informacji w języku angielskim. Informacje tę zamierza się również uzupełnić o wprowadzenie na stronę internetową Rady adresów stron internetowych, posiadanych przez towarzystwa, z danymi adresowymi poczty elektronicznej do poszczególnych towarzystw.

Przyjęte, na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 25 lutego 2009 r. i w dniu 17 czerwca 2009 r., programy prac zespołów powołanych na bieżącą kadencję realizowano poprzez uczestniczenie członków tych zespołów w realizacji działań prowadzonych przez Radę. W związku ze zmianami władz, Polskie Towarzystwo Biochemiczne i Polskie Towarzystwo Fizyczne wystąpiły o zmianę reprezentujących te towarzystwa przedstawicieli w składzie Rady, co zostało zaakceptowane przez członków Rady i Prezydium PAN.

W roku sprawozdawczym nie zorganizowano zebrań plenarnych Rady, odbyły się cztery posiedzenia Prezydium Rady – w dniach 25 lutego, 17 czerwca, 22 września i 11 grudnia 2009 r., w tym dwa posiedzenia otwarte, w dniu 17 czerwca i 11 grudnia 2009 r., na które byli zaproszeni wszyscy członkowie Rady.

Sprawozdanie przygotował:
Tadeusz Majsterkiewicz
5 lutego 2010 r.

Szczegóły

Opublikowano: 22 czerwiec 2010

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2008 roku

Przyjęty przez Prezydium Rady w dniu 26 listopada 2007 r. projekt ramowego programu prac Rady Towarzystw Naukowych na kadencję 2007-2010 i plan pracy na rok 2008, przewidywał skoncentrowanie działalności na kontynuacji prac nad ustawą o towarzystwach naukowych w kierunku znalezienia grupy posłów, która przedstawiłaby ten projekt do Sejmu jako projekt poselski, organizacji corocznie 1-2 zebrań plenarnych poświęconych tematyce związanej z sytuacją społecznego ruchu naukowego w Polsce, organizacji konferencji i spotkań z kierownictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polskiej Akademii Nauk, dla wypracowania i przedstawienia władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego.

Ostateczny program prac w kadencji 2007-2010 Rada przyjęła na zebraniu plenarnym, odbytym w dniu 28 stycznia 2008 r., akceptując postulat przyjęcia jako priorytet prace nad przygotowaniem ostatecznej wersji projektu Ustawy o towarzystwach naukowych i prowadzenie działań mających na celu doprowadzenie do uchwalenia jej przez Sejm. Podkreślono, że misją Rady w bieżącej kadencji powinno stać się doprowadzenie do prawnego uregulowania sytuacji towarzystw naukowych, co może jedynie zabezpieczyć uchwalenie tej ustawy. Ustawa ta pomogłaby jednocześnie ustalić status Rady i jej usytuowanie w nauce oraz rolę w zakresie wspierania towarzystw naukowych, stanowiących czwarty pion polskiej nauki. Zaakceptowano przyjęcie wszystkich zadań zaproponowanych w projekcie ramowego programu prac Rady na kadencję, jako podstawy przy formułowaniu zadań na poszczególne lata, modyfikowanych w zależności od aktualnej sytuacji społecznego ruchu naukowego i uwarunkowań jego rozwoju wynikających z rozwiązań systemu finansowania nauki w Polsce. Zalecono usystematyzowanie proponowanych zadań wg hierarchii ich ważności dla rozwoju społecznego ruchu naukowego w układzie: prace legislacyjne, prace pomocnicze mające na celu wspieranie rozwiązań zapewniających rozwój towarzystw (szczególnie przygotowywanie materiałów analitycznych i spotkania z władzami państwowymi), zadania mające na celu upowszechnianie osiągnięć naukowych oraz inne działania (prace nad rankingiem czasopism czy analiza wydawnictw towarzystw w krajach UE). Uznano, że ważne miejsce w pracach Rady powinny zająć działania związane z upowszechnianiem informacji o działaniach towarzystw i Rady w środowisku naukowym i w społeczeństwie oraz działania marketingowe towarzystw na rzecz nauki, regionów i gospodarki. Za bardzo ważny element programu prac Rady uznano włączenie Rady w przygotowywanie lub opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących nauki oraz samodzielne przygotowywanie przez Radę takich rozwiązań lub opinii, a przy konkretyzowaniu zadań Rady na poszczególne lata uwzględnienie aspektu europejskiego działalności towarzystw poprzez uwzględnienie roli towarzystw w kształtowaniu europejskiej przestrzeni naukowej i badawczej. Uznano, że proponowane konferencje powinny umożliwić Radzie wyjście na zewnątrz i zainteresowanie środowisk naukowych oraz większej grupy towarzystw naukowych, działaniami Rady, co może zaowocować ich włączeniem do wypracowania propozycji rozwiązań prawnych dotyczących funkcjonowania społecznego ruchu naukowego. Ważnym elementem prac Rady powinna być również analiza funkcjonowania towarzystw naukowych w różnych krajach Unii Europejskiej, która mogłaby być pomocna w przygotowywaniu rozwiązań dotyczących społecznego ruchu naukowego w Polsce. Jako ważne zadania uznano również utrzymywanie kontaktów z władzami państwowymi, w szczególności z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w zakresie przygotowywania rozwiązań prawnych dot. funkcjonowania i finansowania społecznego ruchu naukowego oraz rozszerzenie działań na rzecz rozwijania nowoczesnych metod upowszechniania informacji, jakimi jest informacja w mediach i na stronach internetowych.

Dla realizacji przyjętego ramowego programu prac na kadencję postanowiono powołać następujące zespoły robocze:

• Zespół ds. rozwiązań prawnych (ds. ustawy i zasad finansowania towarzystw naukowych) – przewodniczący prof. A. Grzywacz,
• Zespół ds. kontaktów z towarzystwami naukowymi – przewodnicząca dr hab. D. Pietruch-Reizes, z-ca prof. K. Jabłońska,
• Zespół ds. promocji Rady (strona internetowa Rady, wydawnictwa Rady) – przewodniczący prof. M. Kowalczyk.

Realizując przyjęty program działania Rada, wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim i Szkołą Wyższą im. Pawła Włodkowica w Płocku, zorganizowała w dniu 30 maja 2008 r. w Płocku (w siedzibie Towarzystwa Naukowego Płockiego) konferencję nt. „Rola i zasady funkcjonowania towarzystw naukowych w społeczeństwie wiedzy”. W konferencji wzięło udział 42 uczestników, członków Rady i reprezentantów ponad 20 towarzystw naukowych, władz samorządowych Płocka, przedstawiciele Fundacji Upowszechniania Nauki.

Konferencja została poświęcona przedstawieniu i przedyskutowaniu roli i zasad funkcjonowania towarzystw naukowych w społeczeństwie wiedzy. W przedstawionym wystąpieniu „Rola towarzystw naukowych w podnoszeniu poziomu wiedzy społeczności lokalnych” przewodniczący Rady prof. nadzw. dr hab. inż. Zbigniew Kruszewski skoncentrował się na przedstawieniu roli towarzystw ogólnych i regionalnych w kształtowaniu poziomu wiedzy społeczności lokalnych, przekazywaniu najnowszych osiągnięć nauki oraz w informowaniu tych społeczności o szansach rozwoju i zagrożeniach wynikających z zachodzących procesów społecznych i ekonomicznych, rozwoju gospodarki i innych procesów zachodzących we współczesnym świecie, szczególnie po wejściu Polski do Unii Europejskiej.

Dr inż. Jan Kołodziejski – dyrektor Departamentu Bazy Badawczej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w swoim wystąpieniu „Finansowanie budżetowe towarzystw naukowych” przedstawił obowiązujące przepisy i stosowane przez Ministerstwo zasady finansowania zadań realizowanych przez towarzystwa w zakresie dofinansowywania: działalności wydawniczej, upowszechniania nauki, udostępniania zasobów muzealnych i archiwalnych, gromadzenia zbiorów i działalności bibliotek naukowych, prowadzonych przez towarzystwa, informacji naukowej i szkoleń. Wprowadzone w ostatnim okresie przez Ministerstwo rozwiązania m. innymi umożliwiają towarzystwom składanie wniosków w sposób ciągły, na 3 miesiące przed terminem realizacji zadania, umożliwiają składanie wniosków na realizowanie zadań w okresie dłuższym niż 1 rok, umożliwiają wliczanie w koszty zadań zakupu środków trwałych, a zmieniony tryb odwoławczy pozwala na szybsze uzyskanie ostatecznej decyzji. W zadaniach dofinansowywanych przez Ministerstwo gro środków DWB jest przeznaczane na działalność wydawniczą – ok. 38 %, na upowszechnianie nauki – ok. 20 %, udostępnianie zasobów muzealnych i archiwalnych – ok. 17%, informację naukową i szkolenia – po ok. 5,5%. W najbliższych latach Ministerstwo nie przewiduje zmniejszenia środków DWB dla podmiotów działających na rzecz nauki, a w założeniach reformy nauki, zgodnie z deklaracją lizbońską, przewiduje się stopniowe zwiększanie dofinansowania tych zadań.

W referacie „O roli promocji nauki” prof. dr hab. Marek Kowalczyk – Polskie Towarzystwo Farmakologiczne i red. Wiktor Niedzicki – TVP przedstawili rolę nauki i nowoczesnych metod upowszechniania jej osiągnięć w rozwoju gospodarki i kształtowaniu świadomości społeczności lokalnych, rolę prasy, radia i telewizji w przekazywaniu tych osiągnięć i ich wpływ na kształtowanie postaw społecznych i obywatelskich.

Dr inż. Wojciech Ratyński – Prezes Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT w swoim referacie „Rola Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT w rozwoju regionu i społeczeństwa lokalnego” przedstawił działania 37 stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT, w tym 2 polonijne, skupiających ponad 113 tysięcy członków w 51 oddziałach terenowych i wydających 38 czasopism branżowych, związane z oddziaływaniem na rozwój gospodarczy kraju. Realizacja przez te stowarzyszenia ponad 320 projektów badawczych, uczestnictwo w programach operacyjnych i regionalnych, udział w Platformach Technologicznych i działalność 35 ośrodków innowacji, przyniosło szereg wymiernych korzyści gospodarce naszego kraju, mimo słabo rozwiniętej współpracy środowisk naukowych i gospodarczych.

W dyskusji głos zabrało 10 osób, przedstawiając m. innymi: formy działań oraz czynniki ograniczające i warunkujące działalność towarzystw regionalnych na rzecz budowania społeczeństwa wiedzy po wejściu Polski do Unii Europejskiej; przedstawiono historię zapoczątkowanych w 1974 roku działań Rady związanych z uchwaleniem odrębnej Ustawy o towarzystwach naukowych; wskazywano na konieczność kontynuowania działań mających na celu wprowadzenie nowych przepisów regulujących usytuowanie prawne towarzystw naukowych i ich rolę w rozwoju i upowszechnianiu nauki, w rozwoju regionów i w podnoszeniu poziomu kulturowego społeczności lokalnych; popierano działania Rady związane z uchwaleniem przez Sejm RP odrębnej ustawy o towarzystwach naukowych; przedstawiano problemy, z jakimi boryka się większość zarządów towarzystw naukowych w rozwijaniu działalności na rzecz rozwoju społeczeństwa wiedzy po wprowadzeniu w 1989 r. ustawy „Prawo o stowarzyszeniach” i zaprzestaniu od 1990 roku przyznawania środków na działalność statutową towarzystw (szczególnie na pokrycie kosztów czynszu lokali, energii, prowadzenia księgowości i korespondencji).

Zebrani uczestnicy konferencji jednomyślnie poparli „Stanowisko Rady w sprawie roli i zasad funkcjonowania towarzystw i stowarzyszeń naukowych w społeczeństwie wiedzy” i propozycję jego przekazania do Marszałków Sejmu i Senatu RP. Premiera RP, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Prezesa PAN i innych jednostek mających wpływ na finansowanie nauki.   

Sprawozdanie zostało zamieszczone na stronie internetowej Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN, planuje się zamieszczenie również wygłoszonych referatów. Przyjęte „Stanowisko Rady w sprawie roli i zasad funkcjonowania towarzystw i stowarzyszeń naukowych w społeczeństwie wiedzy” przekazano do Marszałków Sejmu i Senatu RP, Premiera RP, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Prezesa PAN oraz do ponad 300 towarzystw naukowych.

Kontynuując prace nad przygotowaniem i przekazaniem do Sejmu RP projektu Ustawy o towarzystwach naukowych uznano, że przygotowany w poprzedniej kadencji projekt nie zawiera wszystkich możliwych rozwiązań, które mogłyby poprawić aktualną sytuację towarzystw naukowych i niezbędna jest zmiana tego projektu poprzez wprowadzenie precyzyjnych definicji określających zakres i formy działalności towarzystw naukowych oraz dodanie rozwiązań uwzględniających aktualne zmiany przepisów o finansowaniu nauki. Przygotowano nowy projekt odrębnej Ustawy o towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych, który był przedmiotem dyskusji na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 17 listopada i rozszerzonego posiedzenia Prezydium Rady w dniu 12 grudnia 2008 r. Projekt ten, po zaopiniowaniu przez prawników, rozesłano pocztą elektroniczną do wszystkich członków Rady oraz kilkudziesięciu towarzystw naukowych, z których tylko kilkanaście przesłało swoje uwagi bezpośrednio do autorów projektu. Przygotowany przez Prezydium Rady projekt Ustawy obejmuje rozwiązania prawne dotyczące sposobu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, uwzględniający proponowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zmiany w systemie finansowania polskiej nauki, współczesne realia oraz zadania towarzystw wynikające z wejścia Polski do Unii Europejskiej i budowania społeczeństwa opartego na wiedzy, w tym ustalenie warunków i kryteriów finansowania działalności towarzystw i stowarzyszeń naukowych, zarówno z budżetu na naukę jak i przez jednostki samorządu terytorialnego, inne jednostki i sponsorów. Projekt w zasadniczy sposób zmienia usytuowanie i zadania Rady Towarzystw Naukowych, przekształcając ją z komitetu problemowego Polskiej Akademii Nauk w usytuowany przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego organ przedstawicielski towarzystw naukowych. Projekt przewiduje, że Rada współdziałając z ministrem właściwym do spraw nauki oraz z innymi organami władzy i administracji publicznej w ustalaniu polityki państwa w zakresie nauki, będzie instytucją opiniodawczo-doradczą dla Sejmu, Senatu, ministra właściwego do spraw nauki i innych naczelnych organów administracji państwowej w sprawach tworzenia, funkcjonowania i zasad finansowania oraz oceny działalności towarzystw naukowych. Na spotkaniach przewodniczącego i zastępcy przewodniczącego Rady z kierownictwem Akademii oraz Komisją Nauki, Edukacji i Sportu Senatu RP uzgodniono, że projekt będzie przekazany do Sejmu RP jako projekt grupy senatorów. Planuje się jeszcze odbycie spotkania z kierownictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla uzyskania poparcia tego projektu przez Ministerstwo jako rządowego projektu ustawy o towarzystwach naukowych.

Przewodniczący i sekretarz Rady odbyli w 23 kwietnia 2008 r. spotkanie z Prezesem PAU prof. A. Białasem i Sekretarzem Generalnym PAU prof. J. Wyrozumskim, w wyniku którego ustalono, że PAU będzie wspierać wystąpienia Rady w sprawie finansowania towarzystw naukowych, popierając szczególnie zmiany w ustawie o finansowaniu nauki i ustawie o samorządach, które doprowadziłyby do uzyskania rozwiązań prawnych umożliwiających podmiotowe finansowania towarzystw przez władze centralne lub władze samorządowe.

Mając na uwadze ogromne zróżnicowanie sytuacji towarzystw naukowych podjęto próbę zebrania w drodze dobrowolnej ankiety danych na temat stanu i aktualnej sytuacji towarzystw naukowych, w tym informacji na temat aktualnego stanu członków, zakresu i form działalności, źródeł dochodów (składki, dotacje z MNiSzW, dotacje władz samorządowych, dotacje sponsorów itp.) oraz danych na temat kosztów prowadzenia poszczególnych form działania. W ankiecie zwrócono się także o przedstawienie postulatów towarzystw pod adresem Polskiej Akademii Nauk, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zebranie tych danych miało umożliwić porównanie aktualnego stanu towarzystw naukowych z analogicznymi danymi zebranymi przez Radę w 1998 roku, stanowiąc jednocześnie uzasadnienie do przygotowywanych przez Radę projektów rozwiązań systemu finansowania towarzystw naukowych. Opracowaną ankietę rozesłano do ponad 300 towarzystw, otrzymując zaledwie 42 odpowiedzi, w dużej części od innych towarzystw aniżeli to miało miejsce w 1998 roku, co uniemożliwia jednoznaczne określenie zmian. Z przedstawionych przez towarzystwa postulatów wynika, że sytuacja towarzystw naukowych jest obecnie ogromnie zróżnicowana, większość towarzystw w znacznym stopniu ograniczyła w okresie ostatnich 5 lat lub nawet częściowo zawiesiła swoją działalność, nie mogąc korzystać, na podobnych zasadach jak jednostki naukowe, ze środków przeznaczanych na naukę. W nieco korzystniejszej sytuacji znajduje się część towarzystw medycznych, które uzyskują wsparcie swoich działań ze strony firm farmaceutycznych, ale i sytuacja tych towarzystw jest trudna, gdyż uzyskanie środków jest często uzależnione od spełnienia warunków, które niejednokrotnie ograniczają towarzystwom prawo do rzetelnej krytyki naukowej. Większość działaczy towarzystw naukowych sceptycznie zapatruje się na możliwość przywrócenia obowiązującego do 1990 roku skromnego, podmiotowego finansowania towarzystw naukowych przez Polską Akademię Nauk lub władze lokalne, umożliwiającego zabezpieczenie kosztów administracyjno-technicznej organizacji pracy towarzystwa, co jest przyczyną braku odpowiedzi na działania podejmowane przez Radę i niechęć do odpowiadania na wszelkiego typu ankiety. Sytuację może poprawić jedynie prawne uregulowanie sytuacji towarzystw naukowych na równi z innymi jednostkami działającymi w obszarze nauki, co dałoby uchwalenie odrębnej ustawy o towarzystwach naukowych. Szczególnie pilnym i koniecznym staje się prowadzenie przez Radę działań mających na celu nowelizację rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw naukowych pod kątem przywrócenia im prawa ubiegania się o celowe lub zamawiane projekty badawcze, na równi z jednostkami naukowymi. Niezbędne jest szybkie podjęcie przez Radę rozmów z Departamentem Bazy Badawczej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie zmiany zasad dofinansowywania czasopism i wydawnictw seryjnych, wydawanych przez towarzystwa naukowe wspólnie z komitetami naukowymi PAN. Niezależnie od działań mających na celu przedstawienie przygotowanego przez Radę projektu Ustawy o towarzystwach przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego jako projektu rządowego, należałoby kontynuować działania mające na celu stworzenie odpowiedniego lobby dla Ustawy wśród posłów i senatorów oraz prowadzić działania mające na celu dokonanie zmian w innych ustawach, np. w ustawie o zasadach finansowania nauki czy w ustawie o samorządach, które stworzyłyby podstawy prawne dla towarzystw do ubiegania się o środki na dofinansowanie ich działań i działalności, lub co najmniej zmieniły zasady finansowania realizowanych przez towarzystwa zadań, zarówno w zakresie upowszechniania nauki jak i działań związanych z oddziaływaniem na rozwój społeczności lokalnych, kultury i regionu.

W okresie sprawozdawczym Rada odbyła 2 zebrania plenarne – w dniu 28 stycznia i 29 maja 2008 r. oraz trzy posiedzenia Prezydium Rady w dniu 6 marca, 17 listopada i 12 grudnia 2008 r.. Przedmiotem obrad tych posiedzeń były: dyskusja i przyjęcie ostatecznego programu prac Rady na kadencję 2007-2010; przyjęcie programu prac powołanych przez Radę zespołów; przygotowanie propozycji zmian i rozpatrzenie kolejnych wersji projektu ustawy o towarzystwach naukowych; wybory dodatkowych członków Rady na kadencję 2007-2010, rozpatrzenie zmian w Regulaminie Rady. Na zebraniu plenarnym Rady w dniu 29 maja 2008 r., odbytym w połączeniu z sesją „Bł. Arcybiskup Antoni Julian Nowowiejski” oraz z konferencją „Rola i zasady funkcjonowania towarzystw naukowych w społeczeństwie wiedzy”, członkowie Rady mieli możność zapoznania się z historią i działalnością Towarzystwa Naukowego Płockiego oraz funkcjonującą w jego ramach Biblioteką im. Zielińskich, jak również rolą i wkładem Towarzystwa w rozwój Ziemi Płockiej i Mazowsza.

Ostateczny program prac w kadencji 2007-2010 i na rok 2008 Rada przyjęła na zebraniu plenarnym, odbytym w dniu 28 stycznia 2008 r. który następnie zmodyfikowano na kolejnym zebraniu odbytym w dniu 28 maja 2008 r. Przyjęte, na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 6 marca 2008 r. i na zebraniu plenarnym Rady w dniu 29 maja 2008 r., programy prac zespołów powołanych na bieżącą kadencję realizowano poprzez uczestniczenie członków tych zespołów w realizacji działań prowadzonych przez Radę. Prowadzone na roboczo i na kolejnych posiedzeniach, plenarnych i Prezydium Rady, dyskusje nad wprowadzeniem zmian do przygotowanego w poprzedniej kadencji projektu ustawy o towarzystwach zakończyły się wypracowaniem nowego projektu ustawy o towarzystwach, który został przekazany Komisją Nauki, Edukacji i Sportu Senatu RP. Ustalony, w wyniku wyborów, Uchwałą Nr 31/2007 Prezydium PAN z dnia 11 września 2007 r., skład Rady na kadencję 2007-2010 i uzupełniających wyborów dokonanych na zebraniu plenarnym w dniu 10 października 2007 skład Rady uzupełniono w okresie sprawozdawczym o 1 osobę (prof. dr hab. Elżbieta Mączyńska-Ziemacka – Prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego). W stosunku do poprzedniego Regulaminu Rady, wprowadzono zmiany mające na celu zwiększenie aktywności członków i uproszczenie zasad podejmowania uchwał, w tym m. innymi: rezygnację z powoływania w skład Rady przedstawicieli wydziałów PAN, z uwagi na małą ich aktywność w pracach Rady; zmniejszenie liczby przedstawicieli PAN i Ministerstwa właściwego do spraw nauki na rzecz powoływania przedstawiciela PAU i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; wprowadzenie regulacji dotyczącej zastępstw na posiedzeniach Rady, co budziło szereg problemów w przeszłości w związku z różnymi wypowiedziami kolejnych przedstawicieli danego towarzystwa na kolejnych zebraniach Rady; ograniczenie składu Prezydium Rady maksymalnie do 9 osób, którego liczebność w poprzedniej kadencji przekraczając 10 osób była wielokrotnie przyczyną braku kworum; wprowadzenie możliwości głosowania korespondencyjnego przy podejmowaniu uchwał, w przypadku braku kworum.

Sprawozdanie przygotował:
Tadeusz Majsterkiewicz
16 lutego 2009 r.

Szczegóły

Opublikowano: 22 czerwiec 2010

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2007 roku

W trakcie trwających pod koniec 2006 roku prac nad siecią komitetów naukowych i problemowych na kadencję 2007-2010 część wydziałów PAN nie poparła wysuniętej przez ustępujące Prezydium Rady Towarzystw Naukowych propozycji utworzenia Rady na kolejną kadencję, jako jednego z komitetów problemowych przy Prezydium PAN. W trwającej dyskusji przedstawiciele wydziałów, powołując się na list prezesa Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, kwestionowali celowość tworzenia Rady w sytuacji, gdy nie chcą jej same towarzystwa naukowe.

Mając na uwadze toczone w czasie spotkań z przewodniczącymi wydziałów jak i w czasie obrad Prezydium PAN dyskusje nad siecią komitetów problemowych na kadencję 2007-2010, decyzją zebrania plenarnego Rady odbytego w dniu 11 grudnia 2006 r. postanowiono przeprowadzić korespondencyjne głosowanie i poprosić wszystkich członków Rady, reprezentujących towarzystwa naukowe, o odpowiedzi na 6 następujących pytań:

1. Czy jesteś za przyjęciem projektu „Ustawy o towarzystwach naukowych” z poprawkami przyjętymi przez zebranie plenarne Rady Towarzystw Naukowych w dniu 11 grudnia 2006 r. i przekazania go towarzystwom celem rozpoczęcia akcji zbierania podpisów popierających ten projekt?
2. Czy uważasz za potrzebne istnienie Rady Towarzystw Naukowych jako organu przedstawicielskiego towarzystw naukowych?
3. Czy uważasz, że wyczerpała się misja Rady w jej dotychczasowym kształcie organizacyjnym i sprawy społecznego ruchu naukowego powinny przejąć odpowiednie struktury Rady Nauki przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego?
4. Czy Rada Towarzystw Naukowych powinna w dalszym ciągu występować w imieniu towarzystw z propozycjami rozwiązań systemowych dotyczących społecznego ruchu naukowego w Polsce?
5. Czy jesteś za tworzeniem Rady przez Polską Akademię Nauk i zapewnieniem przez PAN obsługi logistycznej jej prac?
6. Czy uważasz że Rada Towarzystw Naukowych powinna być usytuowana przy jednym z towarzystw naukowych (PAU, TNW, PTPN), które przejmie jej obsługę logistyczną?

Powołane w poprzedniej kadencji (2003-2006) Prezydium Rady na posiedzeniu w dniu 16 lutego 2007 r. dokonało podsumowania 26 odpowiedzi na pytania:

• Pytanie 1 - 24 głosy „Tak”, 2 głosy – „Nie”
• Pytanie 2 - 24 głosy „Tak”, 2 głosy – „Nie”
• Pytanie 3 - 4 głosy „Tak”, 21 głosów „Nie, 1 glos - ”Brak zdania”
• Pytanie 4 - 24 głosy „Tak”, 1 głos – „Nie”, 1 głos „Brak zdania”
• Pytanie 5 - 21 głosów „Tak”, 3 głosy – „Nie”, 2 głosy „Brak zdania”
• Pytanie 6 – 2 głosy „Tak”, 22 głosy „Nie”, 2 glosy „Brak zdania”

i postanowiło wystąpić do nowego kierownictwa Polskiej Akademii Nauk o utworzenie Rady na kolejną kadencję argumentując to koniecznością kontynuacji podjętych w ubiegłej kadencji prac nad Ustawą o towarzystwach naukowych i stworzenia reprezentacji towarzystw, która mogłaby wspólnie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, określić rolę towarzystw w rozwoju nauki i wypracować system finansowania towarzystw i realizowanych przez nie zadań po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Jednocześnie Prezydium Rady na tym posiedzeniu postanowiło następująco „rozdzielić” 28 miejsc, stanowiących 80 % proponowanej liczebności Rady, wybieranych w pierwszej turze przez członków ustępującej Rady: towarzystwa ogólne i regionalne - 6 (na 46 towarzystw); towarzystwa naukowe specjalistyczne - 22 (na 286 towarzystw) w tym: nauki społeczne - 5 (na 93 towarzystwa), nauki biologiczne - 1 (na 21 towarzystw), nauki ścisłe - 1 (na 13 towarzystw), nauki techniczne - 2 (na 32 towarzystwa), nauki rolnicze i leśne - 1 (na 14 towarzystw), nauki medyczne - 5 (na 104 towarzystwa), nauki o ziemi - 1 (na 9 towarzystw) oraz stowarzyszenia naukowo-techniczne NOT - 3 (na 36 stowarzyszeń) oraz 3 miejsca dla przedstawicieli Polskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Prezydium Polskiej Akademii Nauk uchwałą nr 7/2007 z dnia 20 marca 2007 r. podjęło decyzję o utworzeniu Rady Towarzystw Naukowych na okres kadencji w latach 2007-2010 ustalając, zgodnie z wnioskiem Prezydium Rady, że w jej skład może być powołanych 35 osób, wybieranych przez członków ustępującej Rady i delegowanych, zgodnie z zatwierdzonym w ubiegłej kadencji Regulaminem Rady, przez Prezesa PAN, Prezesa PAU, Prezesa TNW i Ministra właściwego ds. nauki. Zgodnie z przyjętym przez Prezydium PAN trybem wyłaniania kandydatów na członków komitetów problemowych (Rada Towarzystw Naukowych jest tworzona i działa na podstawie przepisów art. 34 Ustawy o PAN z 25 kwietnia 1997 r. odnoszących się do tworzenia komitetów problemowych PAN) ustępujące Prezydium Rady poprzedniej kadencji skierowało do wszystkich towarzystw naukowych (wg wykazu Informatora Nauki Polskiej z 2006 r. pismo w sprawie deklaracji udziału przedstawiciela danego towarzystwa w pracach Rady nowej kadencji. Uzyskano tylko 32 odpowiedzi deklarujące udział przedstawiciela danego Towarzystwa w pracach Rady w nowej kadencji (towarzystwa ogólne i regionalne – 6 deklaracji, towarzystwa specjalistyczne: nauki społeczne – 7, nauki biologiczne – 2, nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne – 1, nauki techniczne – 5, nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne – 3, nauki medyczne – 7, nauki o ziemi i nauki górnicze 1. Kartę do głosowania, zawierającą nazwiska przedstawicieli towarzystw, które zadeklarowały udział w pracach Rady przesłano do wszystkich członków ustępującej Rady (39 członków).

Podsumowania wyborów, w których karty do głosowania odesłało 24 członków ustępującej Rady, dokonano na posiedzeniu Prezydium Rady w dniu 21 czerwca 2007 r. W wyniku wyborów w skład Rady na kadencję 2007-2010 wg uzyskanych głosów weszli:

Przedstawiciele towarzystw ogólnych i regionalnych:

1. prof. dr hab. Jan DRWAL – Gdańskie Towarzystwo Naukowe
2. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI prof. PP – Towarzystwo Naukowe Płockie
3. dr Stanisław KUNIKOWSKI – Włocławskie Towarzystwo Naukowe
4. prof. dr hab. Julian ŁAWRYNOWICZ – Łódzkie Towarzystwo Naukowe
5. prof. dr hab. Marian PIEKARSKI – Wrocławskie Towarzystwo Naukowe

Przedstawiciele towarzystw specjalistycznych:

Nauki humanistyczne i społeczne:

1. prof. dr hab. Michał BUCHOWSKI – Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław
2. prof. dr hab. Stefan K. KUCZYŃSKI – Polskie Towarzystwo Heraldyczne, Warszawa
3. prof. dr hab. Zbigniew KWIECIŃSKI – Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Warszawa
4. prof. dr hab. Krzysztof MIKULSKI – Polskie Towarzystwo Historyczne, Warszawa
5. dr hab. Diana PIETRUCH-REIZES – Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej, Katowice

Nauki biologiczne:

1. prof. dr hab. Andrzej DZUGAJ – Polskie Towarzystwo Biochemiczne, Warszawa

Nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne

1. prof. dr hab. Krystyna JABŁOŃSKA – Polskie Towarzystwo Fizyczne, Warszawa

Nauki techniczne:

1. prof. dr hab. Lech DIETRICH – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa
2. dr Piotr LORENS - Towarzystwo Urbanistów Polskich, Warszawa

Nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne:

1. prof. dr hab. Dariusz SKARŻYŃSKI – Towarzystwo Biologii Rozrodu, Olsztyn

Nauki medyczne:

1. prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER – Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych, Warszawa
2. prof. dr hab. Marek KOWALCZYK – Polskie Towarzystwo Farmakologiczne, Warszawa
3. prof. dr hab. Jerzy MAJKOWSKI – Polskie Towarzystwo Epileptologii, Warszawa
4. prof. dr hab. Jacek A. PIETRZYK – Polskie Towarzystwo Nefrologii Dziecięcej, Warszawa
5. prof. dr hab. Adam TORBICKI – Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, Warszawa

Nauki o Ziemi i nauki górnicze:

1. dr Jerzy GIŻEJEWSKI – Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Warszawa

Wybrany skład został uzupełniony o przedstawiciela Prezesa Polskiej Akademii Nauk – czł. koresp. PAN Andrzeja Grzywacza – Prezesa Polskiego Towarzystwa Leśnego,Prezesa Towarzystwa Naukowego Warszawskiego – prof. dr hab. Andrzeja Paszewskiego oraz delegowanych, przez Zarząd Główny Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT 3 przedstawicieli stowarzyszeń naukowo-technicznych 1. prof. dr hab. Jan LEWANDOWSKI - Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich, Kraków; 2. dr inż. Andrzej PASZKIEWICZ- Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych, Warszawa, 3. dr hab. Zdzisław ŻYCKI prof. IE - Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Warszawa.

Ustalony w wyniku wyborów i uzupełniony o wyżej wymienionych przedstawicieli skład Rady na kadencję 2007-2010 został powołany przez Prezydium PAN uchwałą nr 31/2007 z dnia 11 września 2007 r..

Zwołane w dniu 10 października 2007 r. zebranie plenarne Rady dokonało wyboru Prezydium Rady na okres kadencji 2007-2010:

Przewodniczący: prof. dr hab. Zbigniew Kruszewski

Zastępcy przewodniczącego:

• czł. koresp. PAN Andrzej Grzywacz
• prof. dr hab. Jerzy Majkowski

Członkowie Prezydium:

• prof. dr hab. Lech Dietrich
• prof. dr hab. Anna Gronowska-Senger
• dr inż. Andrzej Paszkiewicz

Powołany przez Prezydium PAN skład Rady został na zebraniu plenarnym w dniu 10 października 2007 r. uzupełniony o członków wybranych w ramach tzw. kooptacji (w ramach ustalonych 20% liczby członków wybieralnych):

• mgr inż. Tadeusz Majsterkiewicz – Kancelaria PAN, powołany następnie na sekretarza Rady.
• prof. dr hab. Adam Massalski – Kieleckie Towarzystwo Naukowe,
• prof. dr hab. Jacek Wiesiołowski – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk,
• prof. dr hab. Piotr Małkowski – Polskie Towarzystwo Hepatologiczne, Federacja Polskich Towarzystw Medycznych.

Prace Rady Towarzystw Naukowych i zagadnienia, jakimi Rada zajmowała się w 2007 roku, zostaną scharakteryzowane poprzez omówienie spraw rozpatrywanych na zebraniu plenarnym Rady i posiedzeniu Prezydium Rady, odbytych w IV kwartale 2007 r.

Pierwsze, po ustaleniu składu na kadencję 2007-2010, zebranie plenarne Rady w dniu 10 października 2007 r., poświęcono w głównej mierze wyborom przewodniczącego, zastępców przewodniczącego i członków Prezydium Rady wymienionych powyżej oraz dyskusji nad założeniami programu działalności Rady w kadencji 2007-2010. Jednocześnie ustalono, iż wybory pozostałych 2 członków Prezydium oraz dokooptowanie dodatkowych członków Rady zostanie przeprowadzone na kolejnym zebraniu plenarnym Rady.

W dyskusji nad założeniami programu działalności Rady w kadencji 2007–2010 m. innymi zaproponowano położenie priorytetu na kontynuację prac nad ustawą o towarzystwach naukowych, organizację konferencji i spotkań z kierownictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dla wypracowania i przedstawienia władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego, podjęciem prac nad przygotowaniem opracowań związanych z sytuacją społecznego ruchu naukowego w Polsce i propozycji rozwiązań formalno-prawnych dotyczących systemu finansowania i wspomagania działań towarzystw naukowych. Proponowano by Rada w swoim programie działania odjęła działania mające na celu podwyższenie niskiej punktacji dla polskich czasopism umieszczonych na liście Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wydawanych przez towarzystwa naukowe.

Program działań Rady w kadencji 2007-2010 był przedmiotem posiedzenia Prezydium Rady odbytego w dniu 26 listopada 2007 r. Przyjęty przez Prezydium Rady projekt ramowego programu pracy Rady Towarzystw Naukowych na kadencję 2007-2010 i planu pracy na rok 2008, koncentruje się m. innymi na kontynuacji prac nad ustawą o towarzystwach naukowych w kierunku znalezienia grupy posłów, która przedstawiłaby ten projekt do Sejmu jako projekt poselski, organizacji corocznie 1-2 zebrań plenarnych poświęconych tematyce związanej z sytuacją społecznego ruchu naukowego w Polsce, organizację konferencji i spotkań z kierownictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dla wypracowania i przedstawienia władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania społecznego ruchu naukowego. Dyskutowano również nad zmianami w regulaminie Rady, mającymi na celu zwiększenie aktywności Rady i jej Prezydium oraz nad sprawą wydawania przez Radę czasopisma w wersji elektronicznej, będącego kontynuacja serii wydawniczej „Heureka – Problemy Społecznego Ruchu Naukowego”. Ostateczny program prac Rady będzie przedmiotem obrad zebrania plenarnego jakie zaplanowano na styczeń 2008 r.

Sprawozdanie przygotował:
Tadeusz Majsterkiewicz
24 stycznia 2008 r.