Szczegóły

Opublikowano: 15 maj 2020

Rada Towarzystw Naukowych działająca przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk reprezentuje ponad 350 towarzystw naukowych i stowarzyszeń naukowych (towarzystw ogólnych i regionalnych, specjalistycznych towarzystw naukowych, stowarzyszeń naukowo-technicznych), skupiających wielotysięczną rzeszę członków. Ten społeczny ruch naukowy i naukowo-techniczny jest integralną częścią systemu nauki polskiej w demokratycznym społeczeństwie obywatelskim. Jego początki sięgają czasu zaborów, w których utrwalał świadomość narodową i tworzył podstawy do odrodzenia struktur instytucjonalnych nauki polskiej.

Towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne należące do systemu nauki polskiej powinny znaleźć potwierdzenie swojego statusu w systemie prawnym obowiązującym w Polsce, winny być także wspierane finansowo. Uważamy więc, że docelowo powinna być przyjęta odrębna ustawa o działających w Kraju towarzystwach naukowych, zharmonizowana z ustawami odnoszącymi się do całego obszaru edukacji i nauki.

Ustawa o towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych powinna określić rolę i zadania społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce, jego rangę społeczną, zasadnicze kierunki działania, uprawnienia i obowiązki, a także zasady finansowania towarzystw i stowarzyszeń naukowych zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo na szczeblu centralnym ze środków budżetu Państwa oraz regionalnie i lokalnie ze środków samorządu województwa, powiatu lub gminy – w zależności od celów i zadań jakie realizują, a także przez organizacje społeczne i gospodarcze, na rzecz których wykonują określone zadania. Jest to szczególnie ważne po wprowadzeniu w życie Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, w którym zapisano nowe podstawy organizacji, finansowania i formułowania zadań dla nauki polskiej z pominięciem społecznego ruchu naukowego w Polsce.

Rada Towarzystw Naukowych przygotowała obywatelski projekt takiej ustawy i skierowała go do Sejmu RP VII kadencji. Projekt niestety nie doczekał się rozpatrzenia.

Postulujemy, by przygotowany projekt wrócił pod obrady Sejmu IX kadencji lub był inicjatywą ustawodawczą Senatu X kadencji.

Do czasu przygotowania nowej ustawy o społecznym ruchu naukowym w Polsce, proponujemy wprowadzenie w planowanej nowelizacji Ustawy z dn. 20 lipca 2018 r. takich zmian, które będą przywoływać explicite towarzystwa i stowarzyszenia naukowe w treści ustawy. W perspektywie takiej nowelizacji przedstawiamy problemy, podnoszone przez środowiska naukowe, które mogłyby być rozwiązane w zmienionej ustawie.

Apelujemy o wprowadzenie do ustawy rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o środki finansowe na wspomaganie działalności statutowej towarzystw w tym na wydawanie książek i czasopism naukowych.

Towarzystwa naukowe i naukowo-techniczne wydają książki i czasopisma naukowe o wysokim standardzie, znajdujące się w międzynarodowych bazach najważniejszych wydawnictw naukowych świata. Ich historia jest długa i niekiedy dramatyczna. Niektóre z nich zostały założone jeszcze w XIX w. Przykładem jest periodyk Sylwana, wychodzący od 1820 roku, a lista czasopism założonych w okresie międzywojennym jest znacząca.

Niska punktacja takich czasopism nie spełnia aspiracji polskich środowisk naukowych. Często wysuwana teza, że czasopisma naukowe powinny promować się same przez dobre prace naukowe w nich publikowane nie jest niestety prawdziwa. Tak może się stać dopiero wtedy, gdy czasopisma te osiągną już wysoki poziom. Do tego czasu niezbędna jest istotna pomoc z zewnątrz, zarówno ze strony towarzystw naukowych jak i MNiSW. Chodzi tutaj nie tylko o dofinansowanie, ale także o właściwy lobbing na ich rzecz wynikający z ustaw i innych regulacji, takich np. jak podwyższonej punktacji tych czasopism na liście MNiSW.

Wnioskujemy o przydzielenie czasopismom naukowym, wydawanym przez polskich wydawców (na ogół w języku angielskim), znajdującym się na liście filadelfijskiej i spełniających założenia wdrażanego w Polsce „Planu S”, do co najmniej 100 punktów. Zapobiegnie to ich marginalizacji i pozwoli na uzyskanie wyższej pozycji wśród światowych periodyków.

Niedoceniane są też książki i czasopisma krajowe, wydawane w języku polskim. Pełnią one niezwykle ważną rolę popularyzującą wiedzę i istotnie wpływają na podniesienie stosunkowo niskiego poziomu rozumienia przez społeczeństwo znaczenia nauki dla rozwoju kraju. Podniesienie rangi tych publikacji powinno następować nie tylko przez wsparcie materialne, ale i przez docenianie ich we wszystkich, coraz bardziej sformalizowanych ocenach.

Rozwiązania prawne obecnej ustawy nie wskazują wyraźnie na towarzystwa naukowe i naukowo-techniczne jako podmioty mogące ubiegać się o środki finansowe na badania naukowe. Wnioskujemy o uzupełnienie wykazu jednostek naukowych, które mogą ubiegać się o takie środki, o regionalne instytuty i ośrodki naukowo-badawcze działające na prawach stowarzyszeń oraz wprowadzenia przepisów umożliwiających wszystkim towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o projekty badawcze i projekty celowe.

Zwracamy się z apelem do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o stałą dotację dla bibliotek, prowadzonych przez towarzystwa naukowe, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek zaliczonych do bibliotek naukowych, których zbiory tworzą narodowy zasób biblioteczny. Ograniczanie możliwości uzyskiwania środków na działalność bibliotek powoduje, że zbiory regionalnych towarzystw naukowych, nawet te największe, jak zbiory bibliotek Płockiego Towarzystwa Naukowego i Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, są w coraz większym stopniu ograniczane do gromadzenia tylko własnych wydawnictw.

Szczegóły

Opublikowano: 13 maj 2020

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2019 roku

W 2019 roku Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN działała w składzie ustalonym Uchwałami nr 13/2019 Prezydium PAN z dnia 19 lutego 2019 r. i nr 18/2019 Prezydium PAN z dnia 19 marca 2019 r. w sprawie powołania członków komitetów problemowych i rad przy Prezydium PAN na okres kadencji 2019-2022 i wynikiem wyborów przeprowadzonych na zebraniu plenarnym Rady w dniu 7 marca 2019 r.

Prezydium:

Przewodnicząca:
prof. dr hab. Iwona HOFMAN – Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej. Lublin

Z-cy przewodniczącej:

• prof. dr hab. Zbigniew CZERNICKI – Polskie Towarzystwo Neurochirurgów, Warszawa
• prof. dr hab. inż. Wiesław NAGÓRKO – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa

Członkowie:

• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN – Andrzej GRZYWACZ - Polskie Towarzystwo Leśne, Warszawa
• prof. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI – Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock
• prof. dr hab. Stanisław KUNIKOWSKI - Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Włocławek
• prof. dr hab. Joanna MADALIŃSKA-MICHALAK – Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Jerzy MAJKOWSKI - Federacja Polskich Towarzystw Medycznych, Warszawa

Sekretarz:
mgr. inż. Tadeusz MAJSTERKIEWICZ - Polska Akademia Nauk, Warszawa

Członkowie Rady:

• prof. dr hab. inż. Jerzy BARGLIK – Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Katowice
• prof. dr hab. Jerzy BŁAŻEJOWSKI - Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk
• prof. dr hab. inż. Marek DAROWSKI - Polskie Towarzystwo Inżynierii Biomedycznej, Warszawa
• prof. dr hab. Bohdan DOBRZAŃSKI jr - Polskie Towarzystwo Agrofizyczne, Lublin
• dr hab., prof UHP Julia DZIWOKI - Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa
• dr hab., prof. ISl PAN Anna ENGELKING – Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Warszawa
• prof. dr hab. Barbara GIERSZEWSKA - Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce
• prof. dr hab. Igor GOŚCIŃSKI – Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, Kraków
• prof. dr hab. inż. Ewa GÓRSKA – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER - Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych, Warszawa
• prof. dr hab. Andrzej GULCZYŃSKI – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań
• dr hab. Jacek IMIELA - Towarzystwo Internistów Polskich, Warszawa
• prof. dr hab. Małgorzata JĘDRYCZKA - Polskie Towarzystwo Genetyczne, Poznań
• prof. dr hab. med. Zbigniew KALARUS - Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, Zabrze
• prof. dr hab. Ryszard KASPEROWICZ - Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa
• prof. dr hab. Marek Wł. KOWALCZYK – Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN Andrzej LEGOCKI - Polskie Towarzystwo Biochemiczne, Poznań
• dr inż. Jan ŁUKASZEWICZ - Polskie Towarzystwo Leśne, Warszawa
• prof. dr hab. Jolanta MAŁYSZKO - Polskie Towarzystwo Transplantacyjne, Warszawa
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Małgorzata MAŃKA – Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, Poznań
• prof. dr hab. Elżbieta MĄCZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Cezary OBRACHT-PRONDZYŃSKI – Instytut Kaszubski, Gdańsk
• dr hab., prof. UJ Diana PIETRUCH-REIZES - Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej, Kraków
• prof. dr hab. Marek Jacek SARNA - Polskie Towarzystwo Astronomiczne, Warszawa
• prof. dr hab. Leszek SIRKO - Polskie Towarzystwo Fizyczne, Warszawa
• prof. dr hab. Jan TWARDOŃ - Polskie Towarzystwo Nauk Weterynaryjnych, Wrocław
• prof. dr hab. Andrzej WAC-WŁODARCZYK - Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin
• dr hab. Krzysztof Jan WALCZAK – Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Kalisz
• prof. dr hab. Stanisław WINCENCIAK - Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej, Warszawa

W dniu 18 lipca 2019 r. zmarł prof. dr hab. Jerzy Majkowski, członek Rady Towarzystw Naukowych od 1987 roku, to jest przez 32 lata, w tym od 1999 roku, przez pięć pełnych kadencji członek Prezydium Rady. Prof. F. Majkowski zmarł w czasie szóstej kadencji, która rozpoczęła się w bieżącym roku, po raz kolejny wybrany na członka Prezydium Rady, w latach 2003-2010 Profesor był zastępcą Przewodniczącego RTN. W czasie działania w RTN prof. J. Majkowski był autorem i współautorem czterech opracowań. Opracowanie z 2001 roku „Społeczny Ruch Naukowy. Medyczne Towarzystwa w Polsce w latach 1945-1998”. Dwa opracowania, przygotowane z prof. L. Dietrichem i prof. A. Grzywaczem oraz z prof. A. Massalskim zaproponowały kryteria ilościowo-jakościowe klasyfikacji specjalistycznych towarzystw naukowych i regionalnych towarzystw naukowych. Opracowanie z 2010 roku, przygotowane wspólnie z prof. Z. Sadowskim i prof. M. Piekarskim, przedstawiło strategię działania Rady Towarzystw Naukowych i Polskiej Akademii Nauk na rzecz poprawy warunków ekonomiczno-finansowych i propozycje wytyczenia celów i form działania towarzystw naukowych.

W 2019 roku odbyły się 3 zebrania plenarne Rady (7 marca 2019 r., 17 czerwca 2019 r. i 29 października 2019 r.) i 3 posiedzenie Prezydium Rady (31 stycznia 2019 r., 25 kwietnia 2019 r. i 27 września 2019 r.) oraz zrealizowane zostały następujące prace, wynikające z przyjętego programu działań Rady na rok 2019:

Odbyte w dniu 31 stycznia 2019 r. posiedzenie Prezydium Rady, poświęcono ustaleniu podziału ustalonych dla Rady Towarzystw Naukowych, przez Prezydium PAN, 35 miejsc między poszczególne grupy towarzystw naukowych i rozpatrzeniu propozycji trybu wyboru kandydatów do Rady na okres kadencji 2019-2022. Dokonano wyboru 17 osób zgłaszanych Prezesowi PAN przez ustępujące Prezydium Rady i przedstawiono kandydatury 41 osób zgłoszonych przez towarzystwa naukowe do wyboru 18 członków Rady przez Prezydium PAN. Rozpatrzono wstępne propozycję działań Rady w 2019 roku

Na odbytym w dniu 7 marca 2019 r. zebraniu plenarnym Rady, zwołanym przez Prezesa PAN, wiceprezes PAN, czł. koresp. PAN Romuald Zabielski wręczył, w imieniu Prezesa PAN powołania członkom Rady i powołanej przez Prezydium PAN przewodniczącej Rady (prof. dr hab. I. Hofman), przeprowadzono wybory zastępców przewodniczącego (prof. dr hab. Z. Czernicki, prof. dr hab. W. Nagórko), członków Prezydium (prof. dr hab. Z. Kruszewski, prof. dr hab. S. Kunikowski, prof. dr hab. Jerzy Majkowski) i sekretarza Rady (mgr inż. T. Majsterkiewicz) oraz przedyskutowano założenia programu działań Rady w kadencji 2019-2022.

Odbyte w dniu 25 kwietnia 2019 r. posiedzenie Prezydium Rady, poświęcono ustaleniu propozycji programu prac Rady w kadencji 2019-2022 oraz planu pracy na 2019 rok, z uwzględnieniem wniosków wynikających z dyskusji na inauguracyjnym zebraniu plenarnym Rady w dniu 7 marca br., jakie będą przedstawione do akceptacji na zebraniu plenarnym Rady, wstępnie zaplanowanym na 13 lub 20 czerwca 2019 r.

Odbyte w dniu 17 czerwca 2019 r. zebranie plenarne Rady poświęcono ustaleniu programu działania Rady na okres kadencji 2019-2022 i ustaleniu planu pracy Rady na 2019 rok (za priorytetowe uznano konieczność kontynuowania działań Rady związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, prowadzonych w poprzednich kadencjach pod kierunkiem prof. Z. Kruszewskiego), przewodnicząca Rady wręczyła nominacje 3 członkom Rady nieobecnym na posiedzeniu w dniu 7 marca 2019 r. i przeprowadzono wybory uzupełniające, w wyniku których w skład Prezydium Rady wybrano prof. dr hab. A. Grzywacza. Przeprowadzono wstępną dyskusję nad ustalonymi Uchwałą Rady z dnia 16 czerwca 2014 r. kryteriami uznawania towarzystw za naukowe, ustalając, że Prezydium Rady przeanalizuje zgłoszone wnioski i podejmie decyzję w sprawie potrzeby i możliwości prowadzenia prac nad tymi kryteriami, uwzględniając realia jakie zostaną stworzone przez rząd dla nauki po jesiennych wyborach parlamentarnych.

Odbyte w dniu 27 września 2019 r. posiedzenie Prezydium Rady, poświęcono ustaleniu referentów i programu konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy 2.0 Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”. Postanowiono zmienić jej termin na 28 listopada 2019 r. w związku z ustaleniem terminu wyborów parlamentarnych na 13 października 2019 r. Ustalono wygłoszenie 3 referatów programowych, zaproszenie do udziału w konferencji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego lub wysokiej rangi przedstawiciela MNiSW, Prezesa lub Wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. A. Białasa, jako przedstawiciela Polskiej Akademii Umiejętności oraz przedstawicieli sejmowej i senackiej komisji ds. nauki, o ile do czasu konferencji takie komisje zostaną powołane.

Odbyte w dniu 29 października 2019 r. zebranie plenarne Rady, poświęcono ustaleniu referentów i programu konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy 2.0 Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”. Zaakceptowano zmianę jej terminu na 28 listopada 2019 r. Ustalono wygłoszenie 3 referatów programowych (prof. Z. Kruszewski referat definiujący historię oraz znaczenie towarzystw naukowych w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, prof. S. Kunikowski referat dot. funkcjonowania towarzystw naukowych i ich roli w rozwoju dyscyplin naukowych i uczelni wyższych, prof. I. Hofman referat nt. stanu rozwiązań prawnych dot. statusu i funkcjonowania towarzystw naukowych), zaproszenie do udziału w konferencji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego lub wysokiej rangi przedstawiciela MNiSW, Prezesa lub Wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk, prof. dr hab. A. Białasa, jako przedstawiciela Polskiej Akademii Umiejętności oraz przedstawicieli sejmowej i senackiej komisji ds. nauki, o ile do czasu konferencji takie komisje zostaną powołane. Przeprowadzono wybory uzupełniające członka Rady, w miejsce zmarłego prof. J. Majkowskiego i 2 członków Prezydium Rady, ale z uwagi na brak quorum na zebraniu ich wyniki nie mogły być przedstawione do akceptacji Prezesowi PAN.

Na zebraniach plenarnych Rady Towarzystw Naukowych w dniach 17 czerwca 2019 r. i 29 października 2019 r. oraz na zebraniach Prezydium Rady w dniach 25 kwietnia 2019 r. i 27 września 2019 r. przewodnicząca Rady przedstawiała poza informacją o bieżących pracach Prezydium Rady informacje o odbytych spotkaniach, w tym:

• informacje o Jej powołaniu i wyborze na Wiceprzewodniczącą Rady komitetów naukowych i problemowych Polskiej Akademii Nauk, organu doradczego Prezesa PAN, nowego ciała którego zadaniem jest wypracowanie nowego regulaminu komitetów naukowych i dostosowanie sieci komitetów naukowych PAN do wykazu dyscyplin i dziedzin naukowych;
• informacje z udziału w odbytych spotkaniach, w dniu 15 czerwca br. w Zgromadzeniu Polskiej Akademii Umiejętności, w dniu 25 czerwca br. w spotkaniu z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego i w odbytym w dniu 27 czerwca br. Zgromadzeniu Ogólnym Polskiej Akademii Nauk. Rozmowy przeprowadzone w czasie Zgromadzenia Polskiej Akademii Umiejętności potwierdziły potrzebę i chęć ze strony PAU do kontynuacji współdziałania Rady z PAU w pracach nad wypracowywaniem rozwiązań dot. systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, z kolei spotkanie z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, na którym praktycznie dokonano tylko podsumowania prac nad wprowadzeniem ustawy o szkolnictwie wyższym, nie przyniosło odpowiedzi dot. przewidywanego przez rząd kierunku zmian w organizacji nauki w Polsce, której jednym z podstawowych członów są towarzystwa naukowe;
• informację o pracach Rady komitetów naukowych i problemowych Polskiej Akademii Nauk, organu doradczego Prezesa PAN i propozycjach dot. zakończenia kadencji komitetów i ustalenia nowej sieci dostosowanej do ustalonych dyscyplin naukowych, ograniczenia liczby członków komitetów do 30 osób i wprowadzenia przy wyborach głosowania elektronicznego w przypadku komitetów naukowych;
• informację, jaka została przedstawiona na posiedzeniu Rady Doskonałości Naukowej dot. stanu prac nad nowelizacją ustawy o szkolnictwie wyższym i nauce. Przewidywana nowelizacja ustawy o szkolnictwie wyższym jest możliwa na początku stycznia 2020 roku, RDN poparła wnioski o korektę wykazu czasopism w stosunku do ustalonych dziedzin nauki i wniosek w sprawie utrzymania 20 punktów dla czasopism polskojęzycznych. Poinformowała zebranych o toczących się w RDN dyskusjach nad ustaleniem kryteriów dla poszczególnych etapów rozwoju naukowego, w tym kryteriów oceny aktualnego dorobku dla poszczególnych stopni i tytułów naukowych;
• informację o uwagach Rady Doskonałości Naukowej dot. zasad ewaluacji dla stopni i tytułu naukowego, w tym trybu losowania recenzentów.

W dniu 28 listopada 2019 r. odbyła się w Warszawie konferencja „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”.

Realizując zadania ustalone w uchwale Prezydium PAN nr 3/2019 z dnia 22 stycznia 2019 roku o powołaniu komitetów problemowych przy Prezydium PAN dot. „prowadzenia działań związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce” Rada Towarzystw Naukowych zorganizowała w dniu 28 listopada 2019 r. konferencję „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”. Konferencja odbyła się w Warszawa, w Pałacu Staszica, ul. Nowy Świat 72 (Sala Okrągłego Stołu). W konferencji uczestniczyło ogółem 76 osób, w tym 23 członków Rady Towarzystw Naukowych, Prezes Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT oraz 52 przedstawicieli towarzystw i stowarzyszeń naukowych.

Konferencja miała na celu przedyskutowanie sytuacji społecznego ruchu naukowego w Polsce będącej wynikiem uchwalenia przez Sejm Ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce i wydanych na jej podstawie aktów prawnych dot. prowadzenia działalności naukowej i upowszechniania nauki dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i szeroko rozumianej kultury. W czasie konferencji wygłoszono 3 referaty wprowadzające, w których przedstawiono aktualną sytuację i rolę poszczególnych grup towarzystw i stowarzyszeń naukowych w rozwój społeczeństwa obywatelskiego, w rozwój dyscyplin i dziedzin nauki oraz status prawny funkcjonowania społecznego ruchu naukowego w świetle postanowień ww. ustawy, zwanej „Konstytucją dla nauki”.

Prof. dr hab. Zbigniew Kruszewski w referacie „Rola społecznego ruchu naukowego w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego” przedstawił zasady, podstawy i kształtowanie się demokracji i ustroju demokratycznego w Polsce oraz rolę działań ruchów społeczno-naukowych i społeczno-kulturalnych, których istotą jest samorządność, niezależność i wolność w budowaniu społeczeństwa wiedzy i społeczeństwa obywatelskiego. Zdaniem referenta w te działania wpisuje się społeczny ruch naukowy, który realizuje się w towarzystwach naukowych i stowarzyszeniach naukowo-technicznych. Towarzystwa naukowe są organizacjami wolnymi, powstającymi z inicjatywy osób działających na rzecz dobra publicznego, wspólnego, które wspierają, a często wyręczają działania instytucji państwowych i samorządowych. Towarzystwa są swoistymi korporacjami nauki i jej miłośników ujawniających pasje popularyzacji wyników badań naukowych. Działalność statutowa towarzystw nastawiona jest na dobro publiczne, przez co są podmiotami życia publicznego i dobrem wszystkich obywatelu, podobnie jak partie polityczne czy związki zawodowe, które również są instytucjami publicznymi.

Referent podkreślił, że towarzystwa naukowe, partie i związki zawodowe, jako instytucje publiczne, różnią się regułami, którymi się kierują. Charakterystyczny dla towarzystw naukowych kompleks norm i wartości, obyczajów i zwyczajów, zasad moralnych – jawnych bądź ukrytych, mniej lub bardziej oczywistych – to kultura stowarzyszenia naukowego współbrzmiąca z kulturą akademicką, uniwersytecką. Inny poziom kulturowy dotyczy partii politycznych, który koncentruje się na władczym organizowaniu życia społecznego i egzekwowaniu prawa. Jeszcze inna jest kultura związków zawodowych oparta na prawach pracowniczych i konsumpcji środków finansowych. Wszystkie instytucje są autonomiczne i niezależne od władz państwa, kierują się one swymi wewnętrznymi zasadami, w granicach ustanowionego prawa.

Zdaniem referenta społeczny ruch naukowy skupiony w towarzystwach i stowarzyszeniach naukowo-technicznych to rodzaj harmonijnego połączenia strefy państwowej i prywatnej. Tak jak państwo demokratyczne nie może istnieć bez partii politycznych, gdyż są one elementem systemu, tak uczelnie, instytuty naukowe nie mogą funkcjonować bez społecznego ruchu naukowego, gdyż jest on niezbędnym elementem kultury uprawiania nauki. Towarzystwa naukowe swoim funkcjonowaniem wpisują się w pożądane zmiany naszej kultury, kultury obywatelskiej. Społeczeństwo obywatelskie nie może istnieć bez kultury dialogu, kultury krytyki, bez zaufania i wyobraźni, bez kreatywności i abstrakcyjnego myślenia. Cechy te można kształtować na bazie edukacji humanistycznej, która z powodzeniem jest realizowana w towarzystwach naukowych.

W refleksji uogólniającej referent stwierdza, że towarzystwa naukowe:

1. tak jak w przeszłości, tak i obecnie wspierają społeczeństwo w jego rozwoju, wzmacniają postawy obywatelskie, stoją na straży patriotyzmu;
2. sytuują się w przestrzeni pozarządowej, są organizacjami niezależnymi, autonomicznymi, wolnymi i często są wsparciem dla struktur władzy państwowej i samorządowej;
3. przyczyniają się do budowania społeczeństwa obywatelskiego, kształtują kulturę obywatelską poprzez swoje formy działalności;
4. są ważnym podmiotem rozwoju społecznego ruchu intelektualnego, przyczyniają się do budowania społeczeństwa wiedzy;
5. integrują środowiska intelektualne w obszarach ich działalności;
6. dokumentują życie kulturowo-cywilizacyjne zachodzące w kraju i regionie;
7. wychodzą naprzeciw współczesnym wyzwaniom życia kulturowo-naukowego i jednocześnie popularyzują znaki cywilizacji informacyjnej i środowiskowej.

Prof. dr hab. Stanisław Kunikowski w referacie „Wkład towarzystw ogólnych i regionalnych oraz towarzystw specjalistycznych w rozwój dyscyplin i dziedzin nauki” omawia wpływ i wkład towarzystw naukowych w ujęciu historycznym do 1939 r. w rozwój wielu dziedzin i dyscyplin naukowych, stwierdzając, że w odróżnieniu od innych państw, w Polsce towarzystwa naukowe odegrały o wiele większą rolę, wynikającą chociażby ze specyficznej sytuacji politycznej, w jakiej przyszło im funkcjonować. Przedstawia rozwój społecznego ruchu naukowego w Polsce, od jego początków, założone w Krakowie ok. 1489 roku Bractwo Literackie Nadwiślańskie, powstałe w 1720 w Gdańsku Societas Litteraria, powstałe w 1743 w Gdańsku towarzystwo o charakterze przyrodniczym, któremu w 1756 roku król August III nadał tytuł Królewskiego Towarzystwa Naukowego. W 1765 roku w Warszawie zostaje utworzone Towarzystwo Literackie, w 1767 roku Towarzystwo Warszawskie Fizyczno-Chemiczne, i w 1777 roku Towarzystwo Nauk Fizycznych. Zdaniem referenta przełomową datą w dziejach społecznego ruchu naukowego na ziemiach polskich pod zaborami był 23 listopada 1800 roku, w którym utworzono Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie – pierwsze zinstytucjonalizowane towarzystwo naukowe, które wykazało się konkretnym dorobkiem naukowym. Towarzystwo utworzyło pięć wydziałów: nauk wyzwolonych, historii i starożytności, prawa, nauk fizycznych i nauk matematycznych. Podejmowane prace badawcze i wydawnicze miały duże znaczenie dla nauki polskiej, na uwagę zasługiwały studia nad językiem polskim, studia dotyczące historii Polski, w tym także historii gospodarczej, historii nauk prawnych, literatury i sztuki, podejmowano badania w zakresie rolnictwa, medycyny, ekonomii, fizyki, matematyki i chemii. Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk działało do 1832 roku, kiedy w wyniku represji carskich zostało rozwiązane.

Zdaniem referenta namiastką wspierania badań naukowych było utworzenie w 1881 roku instytucji pod nazwą „Kasa im. doktora Józefa Mianowskiego”, przez ówczesnego rektora Szkoły Głównej Warszawskiej. Była ona do chwili utworzenia w 1907 roku Towarzystwa Naukowego Warszawskiego jedyną organizacją, która odgrywała znaczącą rolę w życiu naukowym Królestwa Polskiego. Omawiając powstałe w okresie zaborów towarzystwa naukowe ogólne (utworzone w 1857 r. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, utworzone w 1875 r. Towarzystwo Naukowe w Toruniu), a także specjalistyczne, stały się z biegiem lat jedynymi instytucjami, w których kultywowano polskie tradycje narodowe, ale także dawały możliwość rozwijania nauki. W Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Poznaniu prowadzone badania dominowały na wydziale przyrodniczym, wydziale historycznym i wydziale lekarskim, w Toruniu swoją aktywność badawczą przejawiały wydział historyczno-archeologiczny, teologiczny i lekarsko-przyrodniczy.
Wiele uwagi poświęciły towarzystwa naukowe w Toruniu i Poznaniu tworzeniu własnych zbiorów muzealnych oraz, podobnie jak w innych towarzystwach naukowych na ziemiach polskich po zaborami, gromadzeniu zbiorów bibliotecznych pod przyszłe biblioteki naukowe. Przy tworzeniu uniwersytetów w Poznaniu w 1919 roku i w 1945 roku w Toruniu istotną rolę odegrały środowiska naukowe skupione wokół Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Towarzystwa Naukowego w Toruniu i gromadzone przez te środowiska zbiory biblioteczne. Podobnie rzecz się miała przy tworzeniu w 1915 roku w Warszawie Uniwersytetu i Politechniki. Kadra profesorska obu uczelni składała się w większości z członków Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Dzięki wysoko wyspecjalizowanej kadrze naukowej Towarzystwa Warszawskiego, powstało wiele instytucji państwowych i instytutów naukowych w Niepodległej Polsce.

Zdaniem referenta wyjątkową rolę w rozwoju nauki i kultury w okresie zaborów i po odzyskaniu w 1918 roku niepodległości odegrało, utworzone w 1815 roku Towarzystwo Naukowe Krakowskie, które było nierozerwalnie związane z Uniwersytetem Krakowskim. Na uwagę zasługiwała działalność naukowo-badawcza na sześciu wydziałach: teologii, prawa, medycyny, matematyki, literatury oraz gospodarstwa i wiadomości technicznych. Po likwidacji w 1832 roku Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Krakowskie reprezentowało naukę polską na arenie międzynarodowej. W 1872 roku Towarzystwo uległo przekształceniu w Akademię Umiejętności co znacznie umocniło aspiracje jej członków do objęcia opieką naukową wszystkich ziem polskich. Druga połowa XIX wieku przynosi znaczny wzrost liczby towarzystw specjalistycznych, w zakresie nauk medycznych, humanistycznych, rolniczych i leśnych.

Powstanie niepodległego państwa polskiego w 1918 roku wiązało się z tworzeniem zinstytucjonalizowanych organizacji naukowych i kulturalnych, towarzystwa naukowe coraz bardziej zaczęły zmierzać w kierunku organizacji skupiających ludzi zawodowo uprawiających naukę. Towarzystwa naukowe o profilu ogólnym, wraz z rozwojem różnych dziedzin nauki i kultury, przyczyniły się do powstawania towarzystw specjalistycznych oraz różnorodnych organizacji społecznych i kulturalnych. Utworzona w 1920 roku Akademia Nauk Technicznych w okresie międzywojennym wypełniała swoistą lukę na mapie organizacji polskiej nauki, gdyż ani Polska Akademia Umiejętności ani Towarzystwo Naukowe Warszawskie nie zajmowały się w pełni naukami technicznymi.
W okresie międzywojennym wkład poszczególnych towarzystw naukowych w rozwój nauki polskiej był znaczący. Szczególnie rozwinęła się działalność wydawnicza. Towarzystwa naukowe tzw. akademickie rozwinęły na szeroką skalę działalność naukową i badawczą przyczyniając się do rozwoju różnych dziedzin i dyscyplin naukowych, badania prowadzono niejednokrotnie wspólnie z uczelniami wyższymi, a wyniki tychże badań były przedmiotem działalności wydawniczej towarzystw naukowych.

Prof. dr hab. Iwona Hofman w referacie „Status prawny funkcjonowania społecznego ruchu naukowego w świetle ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” przedstawiła obowiązujące podstawowe akty prawne dot. funkcjonowania społecznego ruchu naukowego i działania Rady Towarzystw Naukowych w ostatnich latach, związane z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce.

Obecnie wszystkie towarzystwa naukowe działają w oparciu o ustawę z 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. nr 79, poz. 855 z 2001 roku z późniejszymi zmianami), a Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk funkcjonuje dzięki ustawie o Polskiej Akademii Nauk przyjętej w 2010 roku. Zdaniem referentki społeczny ruch naukowy ma za sobą dwie lub trzy dekady (w zależności od sposobu ujęcia genezy problemu) stabilizacji, nieuchronnie prowadzącej do zaniechań. Skalę problemu uwidoczniła ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 20 lipca 2018 roku i kolejne rozporządzenia do ustawy, w których to aktach prawnych nie wymienia się towarzystw naukowych jako podmiotów nauki. Informacje o planowanej zmianie ustawy o PAN zdominowały dyskusje o potrzebie zdefiniowania społecznego ruchu naukowego i lokalizacji towarzystw naukowych w nowoczesnym modelu tworzenia i dystrybucji wiedzy. Należy dodać, że RTN kilkakrotnie formalizowała postulaty w tych sprawach, m.in. podczas pierwszego i drugiego Kongresu Towarzystw Naukowych, projekcie ustawy przedłożonym Sejmowi VII kadencji, stanowisku z 30 maja 2008 roku, uchwale I Kongresu Towarzystw Naukowych z 18 września 2013 roku, uchwale z 16 czerwca 2014 roku w sprawie określenia kryteriów uznawania towarzystw za naukowe, i innych.

W uchwale I Kongresu Towarzystw Naukowych z 18 września 2013 roku stwierdza się, że „towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne, jako społeczna, pozarządowa organizacja naukowa są integralną częścią i jednym z filarów kultury i nauki polskiej także w niepodległej Polsce, stanowiąc obywatelski fundament w środowisku nauki i nauczania”.

W uchwale RTN z 14 czerwca 2014 roku w sprawie kryteriów uznawania towarzystw za naukowe, zdefiniowano, „że za towarzystwa naukowe uważa się za dobrowolne, samorządne stowarzyszenia pracowników nauki, ludzi uprawiających działalność naukową niezawodowo i tzw. przyjaciół nauki (mecenasów, sponsorów, działaczy kulturalnych), zakładane w celu wspólnego prowadzenia działalności naukowej różnego typu (badań, dyskusji naukowych, konferencji itd.), popierania nauki przez stworzenie warunków jej rozwoju, publikowania i upowszechniania jej wyników oraz reprezentowania jej interesów wobec władz i opinii publicznej”. Kryteria te formalne spełnia ok. 330 towarzystw naukowych w Polsce w grupach towarzystw ogólnych i regionalnych, towarzystw specjalistycznych i stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT. Oznacza to duży potencjał naukowy i społeczny, jak dotąd marginalizowany w procesach zarządzania nauką. Towarzystwa spełniają cele przypisane instytucjonalnym podmiotom nauki, chociaż nie są objęte pomocą ustawową wyrażającą się w uznaniu statusu podmiotów i zapewnienia środków finansowania działalności.

Przedstawiając przepisy ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 roku (Dz.U. 2018, poz. 1668) referentka stwierdza, że zdefiniowane w ustawie pryncypia były i są właściwe dla społecznego ruchu naukowego w długim procesie jego trwania, ze szczególnym uwzględnieniem założenia o misyjności podmiotów naukowych wobec państwa i społeczeństwa. Założenia te współgrają z omówionymi wcześniej charakterystykami RTN. Przepisy ogólne ustawy, porządkują terminologię w zakresie misji i funkcjonowania szkolnictwa wyższego i nauki, działalności naukowej, dziedzin i dyscyplin nauki, podmiotu odpowiedzialnego za politykę naukową państwa i podmiotów systemu szkolnictwa wyższego. Wśród ośmiu takich podmiotów nie ma towarzystw naukowych, nie wymienia się ich również w aktach wykonawczych do ustawy. Jaskrawo obrazuje to niedocenienie potencjału towarzystw, które dzięki sieciom i federacjom oraz oddziaływaniu społecznemu mogą być pożądanym partnerem w procesie komercjalizacji badań podstawowych i rozwojowych. W konsekwencji nieuznawania podmiotowości towarzystw w systemie szkolnictwa wyższego i nauki, towarzystwa nie występują również w przepisach dotyczących ewaluacji jakości kształcenia, ewaluacji szkół doktorskich i ewaluacji jakości działalności naukowej.

Przedstawiając niektóre akty wykonawcze do Ustawy referentka jest zdania, że przepisy Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej z 22 lutego 2019 roku dot. tzw. „opinii wpływu” przy ocenie jednostek Beneficjentami przepisów są jednostki ewaluowane w dziedzinach nauk: humanistycznych, społecznych i teologicznych, które mogą zgłosić dodatkowo 3 opinie wpływu (nauki inżynieryjne i techniczne – 2 opinie). Towarzystwa naukowe, mając bardzo dobre rozeznanie w środowisku i rzeczywiste oddziaływanie społeczne, dysponują intelektualną technologią i „narzędziami” pomiaru wpływu badań naukowych na jakość życia. Partnerstwo uczelni i towarzystw naukowych, wielokrotnie testowane w organizacji życia naukowego, tutaj przekształca się w instytucjonalną ramę współpracy.

Referentka wskazuje także skutki wprowadzenia wykazu czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych dla ewaluacji (Komunikat MNiSW z 31 lipca 2019 roku i 18 grudnia 2019 roku) i wykazu wydawnictw publikujących recenzowane monografie naukowe (Komunikat MNiSW z 18 stycznia 2019 roku i 17 grudnia 2019 roku). Oba wykazy, zdecydowanie krytycznie przyjęte w środowisku naukowym w Polsce, premiując publikacje obcojęzyczne, skutecznie wyrugowały z obiegu naukowego m.in. czasopisma wydawane przez towarzystwa naukowe. Pominięto m.in. czasopisma o ponad 100-letnich tradycjach wydawania, pełniących rolę pośrednika w adaptacji osiągnięć naukowych w środowiskach zawodowych, dla których – ze względu na specyfikę obszaru zainteresowań – język polski jest jedynym możliwym do komunikacji.

Ustawa nie przewiduje finansowania towarzystw naukowych, co jest oczywistą konsekwencją odmówienia towarzystwom statusu podmiotów nauki. Projekt ustawy o towarzystwach naukowych, przygotowany przez RTN w 2009 roku oraz projekt zmiany ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie województwa przewidywały indywidualne ścieżki finansowania przez MNiSW, MKiDN, Narodowe Centrum Nauki i Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w formie dotacji na cele naukowe: statutowe lub inne, a także przyznawanie środków przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy samorządu terytorialnego każdego stopnia. Oddzielnie zapisano możliwość dofinansowania działalności towarzystw przez fundusze pomocowe Unii Europejskiej, darowizny od osób prawnych i fizycznych.

Konkludując referentka stwierdza, ze obecnie, przy przyjętych uwarunkowaniach ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce towarzystwa naukowe mogą tylko częściowo wykorzystać swój potencjał jako podmioty inicjujące, prowadzące i umiędzynarodawiające badania naukowe poprzez sieci i federacje, będące właściwą formą działalności towarzystw. Kryteria ewaluacji jednostek naukowych stwarzają możliwość rozwoju współpracy towarzystw z tymi jednostkami przez formułę tzw. „opinii wpływu”. Towarzystwa i jednostki naukowe łączy kwestia oceny czasopism i wydawnictw, wręcz konsolidująca pod hasłem zwiększenia punktacji czasopism i wydawnictw, reprezentatywnych dla obszarów badawczych dyscyplin i dziedzin naukowych. Towarzystwa i jednostki naukowe łączy kwestia oceny czasopism i wydawnictw, wręcz konsolidująca pod hasłem zwiększenia punktacji czasopism i wydawnictw, reprezentatywnych dla obszarów badawczych dyscyplin i dziedzin naukowych. Ważnym problemem dla społecznego ruchu naukowego jest utrzymanie czasopism, wydawnictw, bibliotek, zbiorów muzealnych. Rozważanie tych kwestii wymaga synergii MNiSW oraz MKiDN.

W 4 panelach obejmujących grupy towarzystw (Panel 1 – towarzystwa ogólne i regionalne oraz towarzystwa w naukach społecznych i humanistycznych, Panel 2 – towarzystwa w naukach biologicznych i rolniczych, Panel 3 – towarzystwa w naukach ścisłych i technicznych oraz stowarzyszenia naukowo-techniczne NOT, Panel 4 – towarzystwa w naukach medycznych) zabierających głos ponad 20 zaproszonych przedstawicieli ogólnych i regionalnych towarzystw naukowych oraz specjalistycznych towarzystw naukowych działających w poszczególnych grupach nauk oraz przedstawicieli stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT, przedstawiło sytuację społecznego ruchu naukowego w Polsce oraz sytuację dyscyplin i dziedzin naukowych po uchwaleniu tej Ustawy, zgłaszając szereg wniosków pod adresem władz państwowych, dot. uregulowania sytuacji prawnej społecznego ruchu naukowego w aktualnym systemie nauki w Polsce, dokonanie oceny aktualnego systemu dofinansowywania społecznego ruchu naukowego ze środków przeznaczanych na naukę oraz roli towarzystw i stowarzyszeń naukowych w kształtowaniu kultury polskiej, w rozwoju społeczno-ekonomicznym kraju oraz rozwoju techniki i gospodarki.

W dyskusjach postulowano konieczność wypracowania wspólnego stanowiska, podkreślającego, że czasopisma w języku polskim są ważne i stanowią element naszego dziedzictwa i przekazanie tego stanowiska do MNiSW; gdyż obecny system punktacji czasopism nie uwzględnia polskiej racji stanu, a Impact Factor uwzględnia tylko cytowania, ignorując równocześnie poziom reprezentowany przez pismo w ramach danej dyscypliny; wskazywano na konieczność podkreślenia w stanowisku, że w przypadku społecznego ruchu naukowego kluczową rolę powinny pełnić czasopismo polskojęzyczne, bo to one przeciwdziałają groźbie zaniku polskiego języka naukowego; proponowano rozważenie przechodzenia na język angielski i korzystania z usług wielkich wydawnictw, z rozważeniem wprowadzenia opłat za publikację, jak to jest praktykowane w czasopismach za granicą i w niektórych towarzystwach u nas w kraju; zwracano uwagę, że obniżenie niektórym polskojęzycznym czasopismom punktacji do 5 punktów zagraża dalszemu wydawaniu tych czasopism, bardzo ważnych dla upowszechniania wyników badań naukowych w gospodarce.

Wskazywano, że towarzystwa mają bardzo bogatą historię i dorobek i to dzięki nim w II RP było możliwe tak szybkie i sprawne odbudowanie systemu nauki, a społeczny ruch naukowy jest istotnym elementem systemu nauki, ponieważ tworzy go ogromna liczba towarzystw i działających w jej ramach członków, ale towarzystwa muszą się zająć pozyskaniem i aktywizacją młodych członków. Najistotniejszymi problemami w działalności wydawniczej stowarzyszeń naukowo-technicznych jest brak środków na wydawanie czasopism stricte naukowych przedstawiających wysoki poziom merytoryczny oraz kwestia czasopism polskojęzycznych, których rolą jest edukacja społeczeństwa, które trzeba przeorganizować tak, aby zamiast kilku pism poświęconych tej samej problematyce wydawać jedno, które będzie miało szansę się utrzymać. Prowadzone przez stowarzyszenia naukowo-techniczne pisma są wydawane w języku polskim, a ich zasadniczym celem jest możliwe jak najszybsze przenoszenie ustaleń naukowych na praktykę, co jest szczególnie istotne dla inżynierów pracujących w małych i średnich firmach, które zgodnie z polityką informacyjną rządu mają wprowadzić Polskę do grupy państw o wysokim stopniu innowacyjności przemysłu, a w środowisku inżynierów istnieje bardzo silna potrzeba popularyzacji wiedzy, bo tylko ona może wspomóc rozwój techniczny kraju.

Wskazywano, że Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego wydawanymi aktami prawnymi zdaje się wskazywać, iż preferowane są dzisiaj nie czasopisma wydawane przez NGO czy uczelnie, ale przez firmy, podczas gdy żadne stowarzyszenie nie jest przedsiębiorstwem ani podatnikiem, przez co nie może ubiegać się o dofinansowanie prowadzonej działalności. Wiele czasopism zostało ocenionych przez MNiSW poniżej oczekiwań środowiska, a część z nich została błędnie sklasyfikowana dziedzinowo, przy ocenianiu czasopism konieczne jest zastosowanie dyscyplin wiodących.

Zwracano uwagę, że brakuje stabilnych zasad, które pozwoliłyby lepiej zarządzać towarzystwem; zaproponowano przyznanie polskim czasopismom minimum 100 punktów, co mogłoby zainicjować ich rozwój, a przede wszystkim pomóc rywalizować z innymi tytułami (w środowisku istnieje plan, aby wszystkie publikacje były dostępne w formule open-access, natychmiast po ich zaakceptowaniu przez recenzentów); wskazywano, że zdobywanie zewnętrznych środków finansowania przez towarzystwa jest możliwe, ale wymaga dużo determinacji i równoległego prowadzenia działań na kilku polach, ścieżki pozyskiwania środków na działalność towarzystw powinny być lepiej zdefiniowane, aby łatwej pozyskiwać, wydawać i rozliczać przyznane finansowanie.

Uwzględnienia wymaga zapowiadana przez ministerstwo ustawa o PAN i propozycja prof. Iwony Hofman, aby wprowadzić do niej zapisy o afiliacji towarzystw przez Akademię (temat ten powinien zostać przedyskutowany wewnątrz towarzystw, należy w tych rozmowach zaznaczyć, że afiliacja nie oznacza w tym przypadku utraty niezależności).

W dyskusji wskazywano, że ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie rokuje przyszłości towarzystw naukowych, z uwagi na brak jakichkolwiek zapisów dotyczących tej niezwykle istotnej gałęzi nauki polskiej, dotyczących zwłaszcza źródeł wspierania ich działalności, co spowoduje jej regres. Brak jednoznacznego umiejscowienia towarzystw naukowych w „panoramie naukowej państwa” oraz brak wsparcia Państwa dla działalności towarzystw naukowych jest istotnym zagrożeniem, zatem należy prowadzić wszelkie wspólne działania polskich towarzystw naukowych na rzecz zmiany tej sytuacji. największym wspólnym problemem towarzystw medycznych jest spadek prestiżu pracy naukowej i ciekawości naukowej. Wyczerpująca praca zawodowa pozwala jednak na uzyskanie wyższego statusu społecznego i sukcesu finansowego niż kariera naukowa wraz ze stopniami i tytułem naukowym. Kariera naukowa powinna być wsparta finansowo przez państwo. Kariera musi być bardziej atrakcyjna, a „ciekawość naukowa” powinna się opłacać i przynosić satysfakcję nie tylko uczonego lecz także jego rodzinie. Kluczowe dla towarzystw naukowych jest aktywne uczestniczenie w ruchu międzynarodowym i wskazanym jest wsparcie finansowe państwa w opłacaniu składek w federacjach międzynarodowych..

Podkreślano, że większość towarzystw naukowych w dzisiejszej Polsce, jest zaniepokojona brakiem wystarczającej troski ze strony instytucji Państwa o promowanie i wzmacnianie tego rodzaju aktywności społecznej. Uznając to, że zasadniczo środki na badania naukowe są dystrybuowane przez Państwo poprzez system uczelni wyższych, uważa się, że również towarzystwa naukowe powinny być ujęte w programie finansowanie nauki. Najlepszym i najbezpieczniejszym rozwiązaniem z punktu widzenia przyszłego rozwoju towarzystw byłyby ustawowe rozstrzygnięcia dotyczące form wspierania społecznego ruchu naukowego przez Państwo, łącznie ze wsparciem finansowym. W każdym razie, biorąc pod uwagę aktualny brak tego rodzaju rozstrzygnięć, niektóre towarzystwa proponują, aby Rada Towarzystw Naukowych przygotowała wskazówki, w jaki sposób towarzystwa naukowe, na gruncie obowiązującego prawa, mogłyby ubiegać się pozyskiwanie finansowania lub innego wsparcia dla swojej działalności. Biorąc pod uwagę włączanie w działalność towarzystw nowych członków, zwracano uwagę, że również w tym obszarze przydatne byłyby prawne zachęty, na przykład wskazujące aktywną działalność w ramach towarzystw naukowych, jako jeden z możliwych warunków uzyskiwania awansu zawodowego (np. przez nauczycieli).

Dla niektórych towarzystw niezrozumiałe są ustalenia klasyfikacji dziedzin nauki i dyscyplin naukowych. Szereg towarzystw stosunek do ustaleń klasyfikacji dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz całości zagadnień poruszanych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce wyraziło w opiniach, które zostały przekazana do Ministerstwa oraz zamieszczone na stronach towarzystw.

Dyskusja we wszystkich panelach wskazała na:

1. konieczność przeprowadzania zmian w ustawie o szkolnictwie wyższym i nauce, które zapewnią społecznemu ruchowi naukowemu odpowiednio wysoką i stabilną pozycję;
2. podejmowanie działań mających na celu podniesienie prestiżu prowadzonych czasopism, tak aby mogły się dalej ukazywać i posiadały punktację adekwatną względem ich zawartości.

W przyjętym przez uczestników konferencji „Stanowisku Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce” wskazuje się na konieczność przyjęcia odrębnej ustawy o działających w kraju towarzystwach i stowarzyszeniach naukowych, zharmonizowanej z ustawami odnoszącymi się do całego obszaru edukacji i nauki, która powinna określić rolę i zadania społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce, jego rangę społeczną, zasadnicze kierunki działania, uprawnienia i obowiązki, a także zasady finansowania towarzystw i stowarzyszeń naukowych. Do czasu przygotowania nowej ustawy o społecznym ruchu naukowym w Polsce uczestnicy konferencji apelują o wprowadzenie do nowelizowanej ustawy o szkolnictwie wyższym i nauce rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o środki finansowe, zarówno na szczeblu centralnym jak i lokalnie ze środków samorządu województwa, powiatu lub gminy – w zależności od celów i zadań jakie realizują, a także przez organizacje społeczne i gospodarcze. Środki te powinny być kierowane na wspomaganie działalności statutowej towarzystw, w tym na wydawanie książek i czasopism naukowych. Uczestnicy konferencji podkreślili, że wydawane przez towarzystwa naukowe, w języku polskim, czasopisma popularyzują wiedzę i istotnie wpływają na podniesienie stosunkowo niskiego poziomu rozumienia przez społeczeństwo znaczenia nauki dla rozwoju kraju. Podniesienie rangi aktywności wydawniczej powinno następować nie tylko przez wsparcie materialne, ale i przez docenianie jej we wszystkich, coraz bardziej sformalizowanych ocenach. Nowa punktacja czasopism naukowych powinna w sposób odpowiedni docenić rolę i znaczenie polskojęzycznych czasopism naukowych, naukowo-technicznych oraz popularno-naukowych, stanowiących istotną formę upowszechnienia wyników badań. Uczestnicy konferencji wnioskują również o uzupełnienie wykazu jednostek naukowych, które mogą ubiegać się o środki na badania, o regionalne instytuty i ośrodki naukowo-badawcze działające na prawach stowarzyszeń oraz rozważenie wprowadzenia zapisów umożliwiających wszystkim towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym ubieganie się o projekty badawcze i projekty celowe. Uczestnicy konferencji zwrócili się także z apelem do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o stałą dotację dla bibliotek (działających zgodnie z ustawą o bibliotekach z 27 czerwca 1997 r.), prowadzonych przez towarzystwa naukowe, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek zaliczonych do bibliotek naukowych (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z dnia 19 marca 1998 r.), których zbiory tworzą narodowy zasób biblioteczny.

Projekt przyjętego przez uczestników konferencji stanowiska został opublikowany na stronie internetowej Rady Towarzystw Naukowych, zostało ono przekazane Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przewiduje się również przekazanie tego stanowiska komisjom Sejmu i Senatu RP zajmującym się sprawami nauki. Przewiduje się wydanie, w 2020 roku, materiałów z konferencji i ich rozesłanie komisjom Sejmu i Senatu RP oraz instytucjom państwowym zajmującym się sprawami nauki oraz towarzystwom i stowarzyszeniom naukowym, których przedstawiciele uczestniczyli w konferencji.

W dniu 17 grudnia 2019 r. przewodnicząca Rady spotkała się z Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w trakcie którego przedstawiła ministrowi „Stanowisko Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce”, przyjęte przez uczestników odbytej w dniu 28 listopada 2019 r. konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”, problemy nt. sytuacji towarzystw, poruszane w trakcie konferencji oraz poinformowała o dotychczasowych działaniach Rady w sprawie ustalenia statusu towarzystw naukowych, w tym o przygotowanym w 2009 roku, pod kierunkiem prof. Z. Kruszewskiego, projekcie ustawy o towarzystwach naukowych, który dotychczas nie doczekał się rozpatrzenia przez Sejm. Minister J. Gowin poprosił o przekazanie projektu tej ustawy, obiecując analizę przekazanych materiałów przez odpowiednie departamenty ministerstwa i odpowiedź w ciągu miesiąca. W trakcie rozmowy minister J. Gowin przekazał informację, że zostały spowolnione prace nad nowelizacją ustawy prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, dla umożliwienia przeprowadzenia co najmniej rocznej konsultacji proponowanych zmian przez środowiska naukowe.

Przygotował:
Tadeusz Majsterkiewicz
Sekretarz Rady
30 stycznia 2020 r.

Szczegóły

Opublikowano: 02 grudzień 2019

Prosimy o zapoznanie się z propozycją Stanowiska Rady Towarzystw Naukowych w sprawie ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce.

Wszelkie uwagi do treści przedstawionego poniżej pisma prosimy kierować do 7 grudnia 2019 r. na adres: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. lub Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..

Czytaj więcej: Propozycja stanowiska ws. ustawowego uregulowania działalności społecznego ruchu naukowego w Polsce

Szczegóły

Opublikowano: 21 listopad 2019

Rada Towarzystw Naukowych, działająca przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, zaprasza do udziału w obradach konferencji „Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”.

Konferencja odbędzie się 28 listopada 2019 r. (czwartek) w Sali Okrągłego Stołu w Pałacu Staszica w Warszawie, mieszczącym się przy ul. Nowy Świat 72.

Czytaj więcej: Konferencja: Przyszłość towarzystw naukowych w świetle postanowień ustawy Prawo o szkolnictwie...

Szczegóły

Opublikowano: 08 październik 2019

 

Czytaj więcej: Prof. dr hab. med. Jerzy Majkowski (1928-2019) - wspomnienie pośmiertne

Szczegóły

Opublikowano: 10 czerwiec 2019

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2018 roku

W 2018 roku Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN działała w składzie ustalonym Uchwałą nr 12/2015 Prezydium PAN z dnia 10 marca 2015 r. i dokonanymi na pierwszym zebraniu plenarnym w dniu 26 marca 2015 r. wyborami członków Prezydium na okres kadencji 2015-2018, pomniejszonym o 4 osoby, które zrezygnowały z prac w Radzie w 2016 roku i 2017 roku z uwagi na zakończenie pełnienia przez nich funkcji prezesów.

Prezydium:

Przewodniczący:
prof. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI – Towarzystwo Naukowe Płockie

Z-cy przewodniczącego:

• prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER – Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych
• prof. dr hab. Marek KOWALCZYK – Towarzystwo Naukowe Warszawskie

Członkowie:

• prof. dr hab. Zbigniew CZERNICKI – Polskie Towarzystwo Neurochirurgów
• prof. dr hab. inż., czł. rzecz. PAN – Andrzej GRZYWACZ - Polskie Towarzystwo Leśne
• prof. dr hab. Iwona HOFMAN – Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej
• prof. dr hab. Jerzy MAJKOWSKI – Federacja Polskich Towarzystw Medycznych
• dr inż. Andrzej PASZKIEWICZ – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych,
• prof. dr hab. Diana PIETRUCH-REIZES – Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej

Sekretarz:
mgr. inż. Tadeusz MAJSTERKIEWICZ – Polska Akademia Nauk, Warszawa

Członkowie Rady:

• prof. dr hab. inż. Jerzy BARGLIK – Stowarzyszenie Elektryków Polskich
• prof. dr hab. Katarzyna CHAŁASIŃSKA-MACUKOW – Polskie Towarzystwo Fizyczne
• prof. dr hab. Roman CZAJA – Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• ks. prof. dr hab. Augustyn ECKMANN – Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
• dr Jerzy GIŻEJEWSKI - Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi
• prof. dr hab. inż. Jan GŁAZ – Polskie Towarzystwo Leśne
• prof. dr hab. Jerzy GOŁUCHOWSKI – Naukowe Towarzystwo Informatyki Ekonomicznej
• prof. dr hab. Igor GOŚCIŃSKI – Towarzystwo Lekarskie Krakowskie
• prof. dr hab. inż. Ewa GÓRSKA – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne
• prof. dr hab. Andrzej GULCZYŃSKI – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• dr Andrzej KANSY – Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Józef KORBICZ – Lubuskie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Wanda Małgorzata KRAJEWSKA – Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Stanisław KUNIKOWSKI – Włocławskie Towarzystwo Naukowe
• dr inż. Andrzej KUSYK – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich
• prof. dr hab. Joanna MADALIŃSKA-MICHALAK – Polskie Towarzystwo Pedagogiczne
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Małgorzata MAŃKA – Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne
• prof. dr hab. Elżbieta MĄCZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
• prof. dr hab. Jacek MIĘKISZ – Polskie Towarzystwo Matematyczne
• prof. dr hab. inż. Wiesław NAGÓRKO – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej
• prof. dr hab. Elżbieta NOWAK – Polskie Towarzystwo Farmakologiczne
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN Henryk SAMSONOWICZ - Polskie Towarzystwo Historyczne
• prof. dr hab. inż. Piotr SKŁODOWSKI – Polskie Towarzystwo Gleboznawcze
• prof. dr hab. Krzysztof WALCZAK – Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• dr hab. Marta WRZOSEK – Polskie Towarzystwo Mykologiczne

W dniu 12 lutego 2018 r. zmarł dr inż. Andrzej Paszkiewicz, członek Prezydium Rady od 1996 roku, przedstawiciel stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT, przez wiele kadencji Sekretarz Generalny i honorowy Prezes Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych.

W 2018 roku odbyły się 2 zebrania plenarne Rady (12 kwietnia 2018 i 26 listopada 2018) i 1 posiedzenie Prezydium Rady (18 lutego 2018) oraz zrealizowane zostały następujące prace, wynikające z przyjętego programu działań Rady na rok 2018:

Zgodnie z decyzją zebrania plenarnego Rady w dniu 9 listopada 2017 r. o akceptacji odbycia Kongresu w Poznaniu i decyzji Zarządu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o podjęciu się organizacji Kongresu w dniu 16 stycznia 2018 r. w siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk odbyło się spotkanie, w którym wzięli udział przewodniczący Rady prof. Z. Kruszewski, prezes Poznańskiego Towarzystwo Przyjaciół Nauk prof. A. Gulczyński, dyrektor Biura Zarządu PTPN mgr inż. Marcin Leszczyński, sekretarz Rady mgr inż. T. Majsterkiewicz i członek Rady dr Andrzej Kansy, dyrektor Biura Towarzystwa Naukowego Płockiego, odpowiedzialny za rozliczenia I Kongresu w 2013 roku. W czasie spotkania przedyskutowano warianty organizacyjne Kongresu – w zależności od liczby uczestników – w Auli Uniwersytetu Adama Mickiewicza lub w siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Odbyte w dniu 18 lutego 2018 r. posiedzenie Prezydium Rady, poza sprawami bieżącymi, poświęcono sprawom organizacji II Kongresu Towarzystw Naukowych, dyskutowano nad założeniami organizacyjnymi, nad wystąpieniami o objęcie Kongresu honorowym patronatem przez Prezydenta RP, jak to miało miejsce w przypadku organizacji I Kongresu, przedyskutowano propozycje składów Komitetu Honorowego, Komitetu Naukowego i Komitetu Organizacyjnego oraz projekt informacji na stronę Rady. W wyniku dyskusji zrezygnowano z wystąpienia o patronat Prezydenta RP i zrezygnowano z powoływania Komitetu Promocyjnego (Medialnego). Ustalono, że obsługę medialną Kongresu zapewni telewizja akademicka UAM, rozpropagowanie Kongresu przewidywane jest także w radiach akademickich w miesiącach maj – czerwiec.

Prezydium Polskiej Akademii Nauk dokonało w 2018 roku oceny działalności Rady Towarzystw Naukowych razem z 3 komitetami problemowymi przy Prezydium PAN (Radą Języka Polskiego, Komitetem Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN oraz Komitetem Bioetyki PAN). W ocenie działalności Rady Towarzystw Naukowych członkowie Prezydium PAN podkreślali znaczenie Rady, złożonej z reprezentantów wszystkich grup towarzystw naukowych i stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT, dla współpracy Polskiej Akademii Nauk ze społecznym ruchem naukowym, ocenili pozytywnie działania Rady w bieżącej kadencji i poparli organizację, zaplanowanego na wrzesień 2018 roku, II Kongresu Towarzystw Naukowych.

Odbyte w dniu 12 kwietnia 2018 r. zebranie plenarne Rady, poza sprawami bieżącymi i przyjęciem sprawozdania z działalności Rady w 2017 roku, poświęcono sprawom organizacji II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości obywatelskiej i kulturowej” – przyjęciu przez Radę założeń organizacyjnych, składów Komitetu Honorowego, Komitetu Naukowego i Komitetu Organizacyjnego, tematyki referatów plenarnych i ramowego programu. Ustalono, że Rada wystąpi o objęcie Kongresu honorowym patronatem do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, o udział w Komitecie Honorowym do Prezesa Polskiej Akademii Nauk, Prezesa Polskiej Akademii Umiejętności, przewodniczącego Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, przewodniczącego Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Marszałka Województwa Wielkopolskiego, Prezydenta Miasta Poznania i Rektora Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Ustalono, że w skład Komitetu Naukowego, pod przewodnictwem przewodniczącego Rady prof. Z. Kruszewskiego i prezesa PTPN prof. A. Gulczyńskiego, zostaną zaproszeni: wiceprezes Polskiej Akademii Nauk – czł. koresp. PAN E. Frąckowiak, zastępcy przewodniczącego Rady Towarzystw Naukowych (prof. A. Gronowska-Senger i prof. M. Kowalczyk), członkowie Polskiej Akademii Nauk będący w obecnej kadencji członkami Rady Towarzystw Naukowych (czł. rzecz. PAN A. Grzywacz, czł. koresp. PAN J. Korbicz, czł. koresp. PAN M. Mańka, czł. rzecz. PAN H. Samsonowicz), prezes Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT (E. Mankiewicz-Cudny), prezes Federacji Polskich Towarzystw Medycznych (prof. J. Majkowski), przewodnicząca Rady Upowszechniania Nauki przy Prezydium PAN (prof. M. Fikus) i członkowie Prezydium Rady Towarzystw Naukowych (prof. Z. Czernicki, prof. I. Hofman i prof. D. Pietruch-Reizes). Ustalono, że w skład Komitetu Organizacyjnego, pod przewodnictwem prezesa PTPN prof. A. Gulczyńskiego, wejdą sekretarz Rady mgr inż. T. Majsterkiewicz i dyrektor Biura Zarządu PTPN mgr inż. M. Leszczyński. Uzgodniono, że Kongres będzie promowany na łamach Forum Akademickiego, sprawami promocji zajmą się także Rada Towarzystw Naukowych i Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk na swoich stronach internetowych.

W dniach 14–15 września 2018 r. odbył się w Poznaniu II Kongres Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości obywatelskiej i kulturowej”, zorganizowany przez Radę Towarzystw Naukowych PAN, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Polską Akademię Umiejętności oraz Towarzystwo Naukowe Płockie. Celem Kongresu było przedstawienie wkładu społecznego ruchu naukowego w rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej w okresie od odzyskania niepodległości przez Polskę w dniu 11 listopada 1918 r. oraz ocena tego wkładu, a także dyskusja nad aktualnym miejscem społecznego ruchu naukowego w systemie nauki w Polsce. Podczas Kongresu zaprezentowano 37 referatów, poświęconych tematyce objętej programem Kongresu, w tym:

• „Ocena wkładu towarzystw naukowych w rozwój społeczeństwa obywatelskiego” (I. Hofman – Rola towarzystw naukowych w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego, Z. Kruszewski – O wartościach społecznego ruchu naukowego),
• „Rozwój i wkład towarzystw naukowych w kształtowanie świadomości narodowej i obywatelskiej na przestrzeni wieków” (A. Gulczyński – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk - tradycja i nowe wyzwania),
• „Rozwój i wkład towarzystw naukowych w kształtowanie kultury polskiej w okresie od odzyskania niepodległości Polski” (A. Białas – Towarzystwa naukowe jako skarb narodowy, P. Żmigrodzki – Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego – sto lat rozumnej troski o język ojczysty; I. Gościński – Kulturotwórcza działalność Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego),
• „Wpływ towarzystw naukowych na rozwój nauki w Polsce w okresie od odzyskania niepodległości Polski” (D. Pietruch-Reizes – Rola i znaczenie towarzystw naukowych w systemie nauki i kultury odradzającego się państwa polskiego, J. Majkowski – Koncepcja zmiany paradygmatu nauczania medycyny na wydziałach lekarskich),
• „Wpływ towarzystw naukowych na rozwój społeczno-ekonomiczny i rozwój regionów w okresie od odzyskania niepodległości Polski (E. Mączyńska-Ziemacka – Globalne trendy w gospodarce – wyzwania dla środowiska i stowarzyszeń ekonomistów, J. Gołota - Regionalne towarzystwa naukowe w dobie globalizacji i upolityczniania życia publicznego – anachronizm czy realna rzeczywistość),
• Wpływ towarzystw naukowych na rozwój techniki i gospodarki w Polsce i w regionach od odzyskania niepodległości Polski (W. Nagórko – Rola mechaników polskich w rozwoju wybranych obszarów nauk technicznych w ostatnim stuleciu, M. Borek-Daruk – Wkład inżynierów i prasy technicznej w odbudowę niepodległej Polski),
• „Ocena wkładu towarzystw naukowych w upowszechnianie nauki w Polsce i rozwój nowoczesnych form upowszechniania nauki” (W. Wolf – Festiwal Nauki, Techniki i Sztuki w Łodzi).

Ważnym elementem Kongresu było zwrócenie uwagi na sprawy nurtujące społeczny ruch naukowy, nagłośnienie dorobku i roli społecznego ruchu naukowego w rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju i regionów oraz rozwoju techniki i gospodarki w okresie od momentu odzyskania niepodległości Polski w dniu 11 listopada 1918 r. Równie istotnym przedmiotem rozważań Kongresu było podkreślenie roli towarzystw naukowych w świetle dynamicznych przemian rzeczywistości społeczno-gospodarczej i zmian sytuacji prawnej nauki, które wpływają na funkcjonowanie towarzystw naukowych w Polsce.

Wśród najważniejszych efektów Kongresu można wymienić: dalszą integrację towarzystw naukowych w Polsce, określenie roli jaką towarzystwa naukowe powinny odgrywać w polskiej nauce w dobie dynamicznych zmian, monografię pokongresową i uchwałę Kongresu. Głównym efektem Kongresu jest uchwała przyjęta przez uczestników Kongresu, w której podkreślono: doniosłą rolę towarzystw naukowych w czasach zaborów i w dziejach niepodległego Państwa Polskiego; stwierdzono, że towarzystwa naukowe organizując społeczny ruch naukowy i budując społeczeństwo obywatelskie są integralną częścią nauki polskiej i są podmiotami życia publicznego, i ze względu na swoje znaczenie dla społeczeństwa powinny znaleźć należne miejsce w systemie prawnym w kraju, powinny być wspierane finansowo zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo przez budżet państwa oraz budżety samorządowe, ze względu na ich znaczenie dla rozwoju społeczeństwa. Kongres uznał, że przy stosunkowo niskim rozumieniu znaczenia nauki dla rozwoju naszego kraju należy wzmocnić rolę publikacji i innych działań odnoszących się do popularyzacji wiedzy i wyników badań. Podniesienie rangi takiej aktywności powinno następować nie tylko przez wsparcie materialne, ale i przez docenianie jej we wszystkich, coraz bardziej sformalizowanych ocenach. Zgromadzeni wyrazili również przekonanie, że nowa punktacja czasopism naukowych powinna w sposób odpowiedni docenić rolę i znaczenie polskojęzycznych czasopism naukowych, naukowo-technicznych oraz popularnonaukowych, stanowiących istotną formę upowszechniania wyników badań. Uczestnicy Kongresu uznali, że bez zmiany polityki państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego spiętrzać się będą bariery rozwoju naukowego, kulturalnego, gospodarczego i społecznego Polski oraz zniweczony zostanie ogromny dorobek towarzystw naukowych.

Uchwała Kongresu została zamieszczona na stronie internetowej Rady Towarzystw Naukowych Polskiej Akademii Nauk, na stronie internetowej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, została rozesłana do członków Rady Towarzystw Naukowych, którzy wg posiadanych informacji zamieścili je na stronach towarzystw. Uchwała została także przekazana Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które objęły Kongres honorowym patronatem, komisjom Sejmu i Senatu oraz instytucjom centralnym działającym w obszarze nauki.

W trakcie Kongresu odbyły się ponadto: prezentacja publikacji towarzystw naukowych, w której swoje publikacje przedstawiło 13 towarzystw naukowych (Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Polskie Towarzystwo Leśne, Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN, SIGMA-NOT i Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich), prezentacja wystawy „Trzy filary Uniwersytetu – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk”, prezentacja wystawy „W Collegium Minus” i prezentacja wystawy „Delegaci z powiatu jarocińskiego na Polskim Sejmie Dzielnicowym”.

Uczestnicy Kongresu reprezentowali wszystkie grupy towarzystw naukowych działających w Polsce, których członkowie uczestniczą w organizacji i prowadzeniu badań naukowych oraz upowszechnianiu wyników badań. W Kongresie wzięły udział 84 osoby z 48 towarzystw naukowych i 4 przedstawicieli innych instytucji. Największą liczbę przedstawicieli miały Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – 7 uczestników oraz Towarzystwo Naukowe Płockie – 5 osób, po 3 osoby reprezentowały Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Włocławskie Towarzystwo Naukowe i Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Najliczniejszą grupą były towarzystwa reprezentowane przez 1 członka, ich liczba wyniosła 27. W podziale na specjalizacje struktura uczestniczących w Kongresie Towarzystw wyglądała następująco: 37% towarzystwa ogólne i regionalne, 24% nauki społeczne i humanistyczne, 10% nauki medyczne, 7% nauki o Ziemi, 6% nauki rolnicze i leśne, 5% stowarzyszenia naukowo-techniczne NOT oraz po 2% nauki biologiczne, nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne oraz nauki techniczne. Podczas Kongresu wygłoszono 37 referatów, najwięcej referatów – po 11 wygłosili przedstawiciele towarzystw ogólnych i regionalnych oraz towarzystw społecznych i humanistycznych, które będą opublikowane w przygotowywanej monografii.

Na odbytym w dniu 26 listopada 2018 r. zebraniu plenarnym Rady dokonano oceny II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w rozwoju świadomości obywatelskiej i kulturowej”, rozpatrzono i przyjęto sprawozdanie z działalności Rady w 2018 roku, podsumowano działania Rady w kadencji 2015-2018 i rozpatrzono propozycje działań Rady w kadencji 2019-2022.