W dniach od 20 do 22 października 2022 roku obradował w Gdańsku III Kongres Towarzystw Naukowych zorganizowany przez Radę Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN i Gdańskie Towarzystwo Naukowe przy wsparciu i zaangażowaniu Miasta Gdańsk, Muzeum Gdańska, Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, Uniwersytetu Gdańskiego i Politechniki Gdańskiej. Hasło Kongresu, „Społeczny wymiar działalności towarzystw naukowych”, bardzo dobrze oddaje kierunek polityki naukowej państwa i wiążę się z problematyką dystrybucji wiedzy i popularyzacji nauki. Kongres uzyskał Patronat Narodowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości. Komitet honorowy Kongresu tworzyli prof. dr hab. Jerzy Duszyński, prezes Polskiej Akademii Nauk i prof. dr hab. inż. Arkadiusz Mężyk, przewodniczący Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Wyższych.

Uroczyste otwarcie Kongresu, Dwór Artusa
Fot. dr Michał Wera.

W Kongresie wzięło udział ponad 90 naukowców i działaczy społecznego ruchu naukowego reprezentujących ponad 300 towarzystw naukowych ogólnych i specjalistycznych. W obradach plenarnych i sesjach problemowych wygłoszono 55 wystąpień.

Otwarcie Kongresu odbyło się w Dworze Artusa, a obecność władz województwa i miasta, rektorów uczelni gdańskich i przedstawicieli świata nauki i kultury podkreślała rangę wydarzenia. Należy dodać, że lokalizacja Kongresu wiązała się z obchodami 100.lecia Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, stąd też miła uroczystość wręczenia Medali Jubileuszowych członkom Rady, tj. prof. dr hab. Małgorzacie Mańce, prof. dr hab. Małgorzacie Jędryczce, prof. dr hab. Andrzejowi Grzywaczowi, prof. dr hab. Zbigniewowi Kruszewskiemu.

Wykłady inauguracyjne wygłosili: prof. dr hab. Iwona Hofman - Komunikacja naukowa i popularyzacja wiedzy jako społeczne zobowiązania towarzystw naukowych, prof. dr hab. Andrzej Grzywacz - Współdziałanie PAN ze społecznym ruchem naukowym, dr hab. prof. KSW Stanisław Kunikowski - Wkład towarzystw naukowych w tworzenie i rozwój uczelni wyższych w Polsce.

Podczas drugiego dnia w obradach plenarnych głos zabrali: prof. dr hab. Romuald Zabielski, prof. dr hab. Grzegorz Węgrzyn, prof. dr hab. inż Jerzy Błażejowski, prof. dr hab. Zbigniew Kruszewski, prof. dr hab. Piotr Kostyło, prof. dr hab. inż. Bożenna Kawalec – Pietrenko, prof. dr hab. Magdalena Musiał - Karg, prof. dr hab. Arkadiusz Żukowski.

Mówcy poruszyli m.in. problemy uregulowań prawnych statusu towarzystw, roli towarzystw naukowych i stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT w szerzeniu wiedzy i aktywizacji środowisk lokalnych, skutków drapieżnej nauki dla pozycji dyscyplin naukowych w Polsce.

Sesje problemowe podzielone zostały według specyfiki towarzystw i dziedzin nauki pomiędzy towarzystwa ogólne i regionalne, reprezentujące nauki społeczne i humanistyczne, nauki biologiczne i rolnicze, nauki ścisłe, techniczne i nauki o Ziemi, towarzystwa medyczne. W referatach przedstawiono szeroki zakres zagadnień historycznych, tradycji, zasobów materialnych, wydawania czasopism, praktyk popularyzacji wiedzy, współpracy z otoczeniem zewnętrznym, funkcji integracyjnej towarzystw, itd.

Podczas ostatniego dnia Kongresu odbyło się posiedzenie plenarne RTN, podczas którego przewodnicząca Rady, prof. dr hab. I. Hofman omówiła projekt ustawy regulującej status społecznego ruchu naukowego w Polsce.

W obradach plenarnych wygłoszone zostały trzy referaty, tj.: Potencjał i praktyka popularyzacji nauki w dobie medialnych przemian (post)pandemicznych - dr Grzegorz Stunża, Zaangażowanie towarzystw naukowych w rozwój młodych badaczy. Praktyki i doświadczenia PTKS - dr hab. prof. UG Małgorzata Łosiewicz, Zainteresowanie doktorantów działalnością towarzystw naukowych - dr hab. prof. UJ Diana Pietruch Reizes.

Podczas dyskusji podsumowującej Kongres głos zabierali m.in. prowadzący sesje problemowe. Pomimo zróżnicowania społecznego ruchu naukowego, wyodrębniono kilka problemów wspólnych, które rzutują na przyszłość towarzystw naukowych. Są to: niska punktacja czasopism wydawanych przez towarzystwa, relatywnie słaba świadomość narzędzi i nowoczesnych technik dystrybucji wiedzy, brak systemów motywacyjnych dla młodych badaczy, deficyty finansowe i trudności w utrzymaniu zasobów materialnych towarzystw.

Kongres zakończył się przyjęciem Uchwały w sprawie współdziałania wszystkich podmiotów zaangażowanych w podtrzymanie tradycji społecznego ruchu naukowego w formule wynikającej z wyzwań współczesności w zakresie przygotowania projektu ustawy regulującej działanie towarzystw naukowych w Polsce.

 Na zdjęciu od lewej: prof. Zbigniew Kruszewski, prof. Iwona Hofman, prof. Andrzej Grzywacz, prof. Andrzej Kansy
Fot. dr . Michał Wera

 UCHWAŁA

III Kongresu Towarzystw Naukowych

z dnia 22 października 2022 r.

Towarzystwa naukowe są ważnym elementem systemu nauki w Polsce. Swoją działalnością pro publico bono wpisują się w politykę państwa, odpowiadając na wyzwania współczesności oraz poszukując rozwiązań służących przyszłym pokoleniom.

Historyczny ogląd bilansu społecznego ruchu naukowego w Polsce umożliwia wysoką ocenę działalności naukowej, popularyzatorskiej i wydawniczej w wymiarze krajowym i międzynarodowym na przestrzeni wieków. Wiele  organizacji koncentruje się na umacnianiu potencjału regionów, uznając, że ich różnorodne tradycje tworzą tożsamość Polaków. W przestrzeni towarzystw naukowych spotykają się miłośnicy nauki w różnym wieku, co sprzyja nawiązywaniu więzi między uczniami i mistrzami oraz uczy poszanowania osiągnięć poprzedników. Na gruncie towarzystw naukowych dokonuje się dojrzewanie do godnego pełnienia ról społecznych i odpowiedzialnego sprawowania funkcji. Cele społecznego ruchu naukowego obejmują m.in.: prowadzenie badań naukowych i upowszechnianie ich wyników podczas konferencji i sesji oraz w publikacjach, prowadzenie kształcenia całożyciowego, wspomaganie nauczycieli akademickich w rozwoju naukowym, promowanie etycznych postaw, prowadzenie bibliotek oraz placówek o charakterze archiwalnym i muzealnym.

Pomimo dużego znaczenia i wielu zasług dla polskiej nauki i narodowego dziedzictwa, towarzystwa naukowe nie zajmują należnego miejsca w polityce naukowej państwa. Brakuje bowiem systemowych rozwiązań, które zapewniałyby przetrwanie społecznego ruchu naukowego i jego ponadczasowego dorobku zawartego w publikacjach oraz w materialnych pomnikach, takich jak biblioteki, archiwa czy muzea.

Uczestnicy III Kongresu Towarzystw Naukowych uznają za niezbędne finansowanie organizacji społecznego ruchu naukowego ze środków budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Towarzystwa naukowe powinny być także dostrzegane i finansowo wspierane przez podmioty gospodarcze. Ze względu na ważny interes państwa oraz z uwagi na pilną potrzebę naukową
i społeczną Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk podjęła pracę nad przygotowaniem projektu ustawy o towarzystwach naukowych, której celem jest poprawienie ich funkcjonowania, zwiększenie wpływu na rozwój nauki i wzmocnienie roli w kształtowaniu nowoczesnego społeczeństwa wiedzy.

Dlatego też zwracamy się do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Marszałka Sejmu RP, Marszałka Senatu RP, Prezesa Rady Ministrów, Ministra Edukacji i Nauki, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministra Finansów o zainteresowanie się towarzystwami naukowymi i wsparcie ich funkcjonowania przez trwałe uregulowania o charakterze systemowym. Wyrażamy przekonanie, że przyczyniłoby się to do zwiększenia udziału polskiej nauki w światowych dokonaniach.

Gdańsk, 22 października 2022 r.