Działalność Rady Towarzystw Naukowych w 2016 roku

Sprawozdanie z działalności Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN
w 2016 roku

W okresie sprawozdawczym Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN działała w składzie ustalonym Uchwałą nr 12/2015 Prezydium PAN z dnia 10 marca 2015 r. i dokonanymi, na pierwszym zebraniu plenarnym w dniu 26 marca 2015 r. wyborami członków Prezydium na okres kadencji 2015-2018:

Prezydium:

Przewodniczący: prof. dr hab. Zbigniew KRUSZEWSKI – Towarzystwo Naukowe Płockie

Z-cy przewodniczącego:

• prof. dr hab. Anna GRONOWSKA-SENGER – Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych
• prof. dr hab. Marek KOWALCZYK – Towarzystwo Naukowe Warszawskie

Członkowie:

• prof. dr hab. Bogusław BUSZEWSKI – Polskie Towarzystwo Chemiczne
• prof. dr hab. Zbigniew CZERNICKI – Polskie Towarzystwo Neurochirurgów
• prof. dr hab. inż., czł. rzecz. PAN – Andrzej GRZYWACZ - Polskie Towarzystwo Leśne
• prof. dr hab. Iwona HOFMAN – Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej
• prof. dr hab. Jerzy MAJKOWSKI – Federacja Polskich Towarzystw Medycznych
• dr inż. Andrzej PASZKIEWICZ – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych,
• prof. dr hab. Diana PIETRUCH-REIZES – Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej

Sekretarz: mgr. inż. Tadeusz MAJSTERKIEWICZ – Polska Akademia Nauk, Warszawa

Członkowie Rady:

• prof. dr hab. Adam ANTCZAK – Polskie Towarzystwo Chorób Płuc
• prof. dr hab. inż. Jerzy BARGLIK – Stowarzyszenie Elektryków Polskich
• prof. dr hab. Katarzyna CHAŁASIŃSKA-MACUKOW – Polskie Towarzystwo Fizyczne
• prof. dr hab. Roman CZAJA – Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• ks. prof. dr hab. Augustyn ECKMANN – Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
• dr Jerzy GIŻEJEWSKI – Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi
• prof. dr hab. inż. Jan GŁAZ – Polskie Towarzystwo Leśne
• prof. dr hab. Jerzy GOŁUCHOWSKI – Naukowe Towarzystwo Informatyki Ekonomicznej
• prof. dr hab. Igor GOŚCIŃSKI – Towarzystwo Lekarskie Krakowskie
• prof. dr hab. inż. Ewa GÓRSKA – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne
• prof. dr hab. Andrzej GULCZYŃSKI – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• prof. dr hab. Marek JÓŹWIAK – Kieleckie Towarzystwo Naukowe
• dr Andrzej KANSY – Towarzystwo Naukowe Płockie
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Józef KORBICZ – Lubuskie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Wanda Małgorzata KRAJEWSKA – Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• prof. dr hab. Stanisław KUNIKOWSKI – Włocławskie Towarzystwo Naukowe
• dr inż. Andrzej KUSYK – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich
• dr hab. Barbara LEWENSTEIN – Polskie Towarzystwo Socjologiczne
• prof. dr hab. Joanna MADALIŃSKA-MICHALAK – Polskie Towarzystwo Pedagogiczne
• prof. dr hab., czł. koresp. PAN Małgorzata MAŃKA – Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne
• prof. dr hab. Elżbieta MĄCZYŃSKA – Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
• prof. dr hab. Jacek MIĘKISZ – Polskie Towarzystwo Matematyczne
• prof. dr hab. inż. Wiesław NAGÓRKO – Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej
• prof. dr hab. Elżbieta NOWAK – Polskie Towarzystwo Farmakologiczne
• prof. dr hab., czł. rzecz. PAN Henryk SAMSONOWICZ - Polskie Towarzystwo Historyczne
• prof. dr hab. inż. Piotr SKŁODOWSKI – Polskie Towarzystwo Gleboznawcze
• prof. dr hab. Krzysztof WALCZAK – Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• dr Marta WRZOSEK – Polskie Towarzystwo Mykologiczne

Przyjęty na zebraniu plenarnym Rady Towarzystw Naukowych w dniu 19 listopada 2015 r. program prac Rady na 2016 obejmował:

1. Kontynuacja działań związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, w tym kontynuacja działań związanych z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych;
2. Współdziałanie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego poprzez organizowanie spotkań w sprawach:
   a) rozwoju społecznego ruchu naukowego, w tym warunków działalności i systemu finansowania (środki budżetowe państwa) oraz polityki państwa w nawiązaniu do projektu Ustawy o towarzystwach naukowych i Ustawy o zasadach finansowania nauki,
   b) ustalenia kryteriów uznawania towarzystw i stowarzyszeń za naukowe, z weryfikacją aktualnego wykazu towarzystw i stowarzyszeń naukowych;
3. Wypracowanie, wspólnie z kierownictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, i przedstawienie władzom państwowym i komisjom sejmowym postulatów w sprawie warunków działalności i systemu finansowania oraz polityki państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego, dot. rozwiązań zawartych w przekazanym do Sejmu projekcie „Ustawy o towarzystwach naukowych”;
4. Podjęcie działań związanych z organizacją II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w upowszechnianiu nauki i wiedzy oraz w rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej” – wrzesień 2017, przygotowanie założeń programowych;
5. Podjęcie prac związanych z uruchomieniem czasopisma Rady Towarzystw Naukowych w wersji elektronicznej, poświęconego sprawom upowszechniania nauki i społecznego ruchu naukowego, stanowiącego kontynuację serii wydawniczej „Heureka - Problemy Społecznego Ruchu Naukowego”;
6. Organizacja wspólnie z Łódzkim Towarzystwem Naukowym (lub Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk) konferencji nt. „Upowszechnianie i promocja nauki w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem roli społecznego ruchu naukowego w upowszechnianiu innowacji naukowych” (ewentualnie wspólnie z Radą Upowszechniania Nauki przy Prezydium PAN);
7. Podjęcie prac nad analizą działalności wydawniczej towarzystw naukowych, w tym ustalenie liczby towarzystw posiadających własne pismo naukowe (od kiedy, kto jest wydawcą itp.) i podjęcie prac nad wypracowaniem systemu punktacji polskich czasopism naukowych wydawanych przez towarzystwa naukowe oraz określeniem perspektyw rozwoju działalności wydawniczej towarzystw;
8. Przygotowanie memoriału dla kierownictwa państwowego i kierownictwa Akademii, zawierającego ocenę i postulaty w zakresie polityki naukowej państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego;
9. Przygotowywanie opinii w sprawie przygotowywanych aktów prawnych dot. społecznego ruchu naukowego oraz materiałów do wystąpień i na spotkania Kierownictwa Polskiej Akademii Nauk z przedstawicielami władz państwowych w sprawach społecznego ruchu naukowego;
10. Podjęcie prac nad przygotowaniem i aktualizacją wersji elektronicznej publikacji „Słownik Towarzystw Naukowych – Towarzystwa aktualnie działające w Polsce” i prowadzenie strony internetowej Rady Towarzystw Naukowych.

W okresie sprawozdawczym zrealizowane zostały następujące prace, wynikające z przyjętego programu działań Rady na rok 2016:

1. Organizacja wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim konferencji nt. „Czasopisma towarzystw naukowych w Polsce” – Płock, 16-17 września 2016 r.

Działalności czasopiśmienniczej towarzystw naukowych działających w Polsce poświęcona została zorganizowana w siedzibie Towarzystwa Naukowego Płockiego, przez Radę Towarzystw Naukowych, wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim i Szkołą Wyższą Pawła Włodkowica w Płocku, w dniach 16-17 września 2016 r. konferencja „Czasopisma towarzystw naukowych”. W wygłoszonych na konferencji 21 referatach m. in. przedstawiono wkład periodycznych wydawnictw towarzystw naukowych w Polsce w rozwój nauki i tożsamości regionalnej, funkcję kulturotwórczą periodyków naukowych w ponowoczesnym świecie, rolę czasopism, jako narzędzi formowania środowiska naukowego w reprezentowanych dyscyplinach naukowych, w kształtowaniu lokalnych środowisk naukowych, w upowszechnianiu osiągnięć nauki w szerokich kręgach społecznych i wśród młodzieży oraz rolę czasopism w kształtowaniu i upowszechnianiu historii czy kształtowaniu postaw mających na celu ochronę dziedzictwa narodowego i szeroko pojętej ochrony środowiska naturalnego.

W trakcie konferencji przedstawiono działalność czasopiśmienniczą towarzystw i stowarzyszeń naukowych oraz stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT, z omówieniem dotychczasowego dorobku poszczególnych towarzystw naukowych, wraz z oceną znaczenia poszczególnych tytułów dla rozwoju dyscyplin naukowych i lokalnych społeczności oraz oceną ich pozycji w wydawnictwach naukowych poszczególnych dyscyplin naukowych. W referatach nakreślono również perspektywy rozwoju tej działalności, z uwzględnieniem stosowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zasad finansowania tej działalności ze środków na działalność upowszechniającą naukę. Podkreślono, że wiele z czasopism wymienionej grupy reprezentuje wysoki poziom naukowy, co potwierdza ich obecność na liście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wskazano czasopisma o największym znaczeniu dla rozwoju poszczególnych dyscyplin naukowych, dla szeroko rozumianego upowszechniania nauki oraz dla rozwoju regionów i lokalnych społeczności w procesie budowania społeczeństwa obywatelskiego. Dokonywano także oceny i wskazywano postulaty dot. zasad oceny czasopism naukowych stosowanych przez zespoły Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

2. Przygotowanie wniosku o dofinansowanie ze środków na działalność upowszechniającą naukę wydania publikacji „Czasopisma towarzystw naukowych – tradycja, współczesność, perspektywy”

Przygotowano i przesłano władzom PAN wniosek o dofinansowanie w 2017 roku, ze środków na działalność upowszechniającą naukę, wydania publikacji „Czasopisma towarzystw naukowych – tradycja, współczesność, perspektywy”. Przygotowana przez Radę Towarzystw Naukowych publikacja „Czasopisma towarzystw naukowych – tradycja, współczesność, perspektywy” zawiera opracowania przedstawione na konferencji pod tytułem „Czasopisma towarzystw naukowych”, zorganizowanej przez Radę, Towarzystwo Naukowe Płockie i Szkołę Wyższą Pawła Włodkowica w Płocku. Konferencja odbyła się w dniach 16-17 września 2016 r. w siedzibie Towarzystwa Naukowego Płockiego. Publikacja zawiera 21 opracowań, przedstawiających dotychczasowy, czasopiśmienniczy dorobek poszczególnych towarzystw naukowych, wraz z oceną znaczenia poszczególnych tytułów dla rozwoju dyscyplin naukowych i lokalnych społeczności oraz oceną ich pozycji w wydawnictwach naukowych poszczególnych dyscyplin naukowych, wkład periodycznych wydawnictw towarzystw naukowych w Polsce w rozwój nauki i tożsamości regionalnej, funkcję kulturotwórczą periodyków naukowych i rolę czasopism, jako narzędzi formowania środowiska naukowego w reprezentowanych dyscyplinach naukowych, w upowszechnianiu osiągnięć nauki w szerokich kręgach społecznych i wśród młodzieży oraz rolę czasopism w kształtowaniu i upowszechnianiu historii czy kształtowaniu postaw mających na celu ochronę dziedzictwa narodowego i szeroko pojętej ochrony środowiska naturalnego.

3. Podjęto prace nad przygotowaniem ekspertyzy na temat zasobności bibliotek regionalnych towarzystw naukowych (TN Płockie, Poznańskie TPN, TPN w Przemyślu), uwzględniającej tradycje gromadzenia księgozbiorów i ich znaczenie dla zachowania dziedzictwa narodowego

Gromadzone przez stowarzyszenia księgozbiory są jednym z najistotniejszych elementów trwania i działalności regionalnych towarzystw naukowych. Ich tradycja sięga początków XIX stulecia i stanowi znaczący element historii polskich bibliotek, istotny zarówno w czasach minionych, jak i obecnie. Zbiory bibliotek regionalnych towarzystw naukowych stanowią ważną część polskiego dorobku piśmienniczego, przechowując i udostępniając unikatowe w wielu przypadkach egzemplarze, wchodzące w skład narodowego zasobu bibliotecznego. Do tej pory brak monograficznego opracowania stanu, kształtu i zawartości księgozbiorów towarzystw regionalnych. Nie zastąpią go istniejące opracowania poszczególnych bibliotek oraz fragmentaryczne informacje o pozostałych księgozbiorach stowarzyszeń, rozproszone po trudno dostępnych źródłach. Część towarzystw naukowych, pomimo zapisów statutowych, nie wykazuje posiadania znaczących księgozbiorów, lub też przekazało swój dorobek biblioteczny innym instytucjom kulturalnym. Zebrane informacje w znaczący sposób wzbogacą obraz dokonań regionalnych stowarzyszeń naukowych i powinny być istotnym argumentem w rękach Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk w staraniach o uznanie specjalnego statusu stowarzyszeń naukowych, m.in. w oparciu o prowadzone przez nie wartościowe zasoby biblioteczne.

Celem ekspertyzy „Księgozbiory regionalnych towarzystw naukowych. Analiza stanu posiadania”, podjętej przez Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk pod kierunkiem prof. K. Walczaka, jest dokonanie przeglądu istniejących źródeł zagadnienia w postaci bibliografii załącznikowej, przedstawienie efektów prowadzonych badań, ukazanie aktualnego stanu księgozbiorów regionalnych towarzystw naukowych, z podkreśleniem ich stanu prawnego, organizacyjnego i zawartości. Pozwoliłoby to na upowszechnienie informacji o księgozbiorach towarzystw naukowych i ich znaczeniu dla nauki w szerokich kręgach działaczy społecznego ruchu naukowego, może też spowodować zainteresowanie ze strony decydentów odpowiedzialnych za stan polskiej nauki i książki. Ekspertyza powinna dostarczyć informacji o współczesnym stanie księgozbiorów regionalnych stowarzyszeń naukowych i stanowić podstawę monograficznego opracowania tego tematu. W okresie sprawozdawczym opracowano ankietę i rozpoczęto zbieranie danych o księgozbiorach poszczególnych towarzystw regionalnych (Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Towarzystwo Naukowe Płockie, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, inne).

4. Przygotowanie wniosku o dofinansowanie w 2017 roku ze środków na działalność upowszechniającą naukę przygotowania ekspertyzy „Księgozbiory regionalnych towarzystw naukowych. Analiza stanu posiadania”

Podjęte w poprzednim roku prace nad ekspertyzą prowadzone są przez Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk pod kierunkiem prof. K. Walczaka. W ekspertyzie przedstawiony zostanie zarys tradycji księgozbiorów regionalnych towarzystw naukowych, charakterystyka stanu posiadania, umiejscowienie księgozbiorów w strukturach towarzystw – stan aktualny (księgozbiory samodzielne, księgozbiory depozytarne, księgozbiory przekazane innym instytucjom), przedstawione zostaną dane liczbowe z opisem najcenniejszych egzemplarzy zbiorów z podziałem na: a) druki nowe (dane liczbowe, najcenniejsze egzemplarze); b) czasopisma (dane liczbowe, najcenniejsze tytuły); c) zbiory specjalne – rękopisy, starodruki, kartografia, grafika, fotografie (fotokopie), mikrofilmy, dokumenty życia społecznego, elektroniczne formy informacji (dane liczbowe, najcenniejsze egzemplarze i kolekcje). Przedstawione zostaną krótkie charakterystyki poszczególnych księgozbiorów (Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Towarzystwo Naukowe Płockie, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, inne).

Zaplanowane w programie prac Rady na 2016 rok kontynuacja działań związanych z wypracowaniem rozwiązań prawnych dot. statusu towarzystw i stowarzyszeń naukowych i naukowo-technicznych oraz systemu finansowania społecznego ruchu naukowego w Polsce, w tym kontynuacja działań związanych z uchwaleniem przez Sejm ustawy o towarzystwach naukowych oraz spotkania z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie zostały zrealizowane, z uwagi na zmiany kierownictwa Ministerstwa po wyborach i brak określenia przez nowy rząd jednoznacznych zasad finansowania społecznego ruchu naukowego. Po ukonstytuowaniu się nowych władz Akademii odbyło się spotkanie przewodniczącego Rady z Wiceprezes PAN czł. koresp. PAN Elżbietą Frąckowiak, nadzorującą prace komitetów naukowych i problemowych PAN, ale mimo akceptacji przedłożonego przez Radę programu działalności Rady na kadencje 2015 – 2018 i zapewnień poparcia dla realizowanych przez Radę prac, Komisja Polskiej Akademii Nauk ds. finansowania zadań ze środków na działalność upowszechniającą naukę nie przyznała dofinansowania wydania publikacji „Perspektywy regionalnych towarzystw naukowych w Polsce” uznając, że publikacja dotyczy w dużej części spraw omówionych w publikacji dofinansowanej przez PAN po I Kongresie Towarzystw Naukowych w 2013 roku.

Realia działalności Rady w 2016 roku, szczególnie dot. możliwości finansowania zadań ujętych w programie prac Rady, spowodowały, że nie podjęto działań związanych z organizacją II Kongresu Towarzystw Naukowych „Rola towarzystw naukowych w upowszechnianiu nauki i wiedzy oraz w rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej”, przygotowanie założeń programowych planowanego na wrzesień 2017. Nie podjęto także prac związanych z uruchomieniem czasopisma Rady Towarzystw Naukowych w wersji elektronicznej, poświęconego sprawom upowszechniania nauki i społecznego ruchu naukowego, stanowiącego kontynuację serii wydawniczej „Heureka - Problemy Społecznego Ruchu Naukowego”, Podjęcie prac nad analizą działalności wydawniczej towarzystw naukowych, w tym ustalenie liczby towarzystw posiadających własne pismo naukowe (od kiedy, kto jest wydawcą itp.) i podjęcie prac nad wypracowaniem systemu punktacji polskich czasopism naukowych wydawanych przez towarzystwa naukowe oraz określeniem perspektyw rozwoju działalności wydawniczej towarzystw.

Zaplanowana w programie prac Rady organizacja, wspólnie z Łódzkim Towarzystwem Naukowym konferencji nt. „Rola towarzystw naukowych w kształtowaniu współczesnego społeczeństwa” została zorganizowana w dniu 8 grudnia 2016 r. z udziałem członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego w ramach obchodów 80-lecia Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. Rada, pomimo wstępnych ustaleń, nie mogła objąć patronatem tej konferencji, a Polska Akademia Nauk jej dofinansować ze środków na działalność upowszechniająca naukę, ze względów formalnych, z uwagi na pominięcie Rady w rozesłanych przez Prezesa ŁTN zaproszeniach.

Nie podjęto i nie prowadzono także prac związanych z przygotowaniem memoriału dla kierownictwa państwowego i kierownictwa Akademii, zawierającego ocenę i postulaty w zakresie polityki naukowej państwa w stosunku do społecznego ruchu naukowego, nie przygotowywano opinii w sprawie przygotowywanych aktów prawnych dot. społecznego ruchu naukowego oraz materiałów do wystąpień i na spotkania Kierownictwa Polskiej Akademii Nauk z przedstawicielami władz państwowych w sprawach społecznego ruchu naukowego i nie podjęto prac nad przygotowaniem oraz aktualizacją wersji elektronicznej publikacji „Słownik Towarzystw Naukowych – Towarzystwa aktualnie działające w Polsce” i prowadzeniem strony internetowej Rady Towarzystw Naukowych.

W okresie sprawozdawczym odbyły się 1 zebranie plenarne Rady (w dniu 16 czerwca 2016 r.) oraz 2 posiedzenia Prezydium Rady (w dniach 6 kwietnia 2016 r. i 7 grudnia 2016 r.)

Zebranie plenarne Rady w dniu 16 czerwca 2016 r. zostało poświęcone przedstawieniu członkom Rady informacji o pracach Rady Informacja o działaniach Rady w okresie 19 listopada 2015 r. – 15 czerwca 2016 r., przyjęciu „Sprawozdania z działalności Rady Towarzystw Naukowych w 2015 r.”, dyskusja nad kryteriami uznawania towarzystw za naukowe, ujętymi w: Uchwale Rady Towarzystw Naukowych z 16 czerwca 2014 r. w sprawie określenia kryteriów uznania towarzystwa za naukowe i w projekcie Ustawy o towarzystwach naukowych, przekazanym w 2009 r. do Sejmu, przedstawieniu informacji o założeniach programowych planowanych konferencji ujętych w planie pracy na 2016 rok, przyjęcia protokołu z zebrania plenarnego Rady Towarzystw Naukowych odbytego w dniu 19 listopada 2015 r. oraz zgłoszeniu uwag do zaktualizowanego wykazu towarzystw naukowych, działających w Polsce.

W okresie sprawozdawczym z udziału w Radzie, z uwagi na zakończenie swoich kadencji jako prezesi zarządów towarzystw, zrezygnowali prof. dr hab. Bogusław BUSZEWSKI – Polskie Towarzystwo Chemiczne oraz prof. dr hab. Adam ANTCZAK – Polskie Towarzystwo Chorób Płuc. Z uwagi na realia działań Rady nie występowano do władz Polskiej Akademii Nauk o powołanie w ich miejsce nowych członków.

Przygotował:
Sekretarz Rady
Tadeusz Majsterkiewicz
31 stycznia 2017 r.